Η ελληνική οικονομία παραμένει και το 2023 σε τροχιά ανάπτυξης, παρά το στασιμοπληθωριστικό διεθνές περιβάλλον. Ισως αυτό δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό δεδομένου ότι, την ίδια περίοδο, διερχόμαστε από μία σειρά απανωτών κρίσεων: διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, πανδημία, ενεργειακή κρίση και πόλεμος στην Ουκρανία και, εσχάτως, εγχώριες κρίσεις: δυστυχήματα, τεράστιες πυρκαγιές, καταστροφικές πλημμύρες που καθεμία έχει επιφέρει οικονομική, οικολογική και κοινωνική καταστροφή ασύλληπτης κλίμακας. Ωστόσο, η ελληνική οικονομία συνεχίζει να υπεραποδίδει έναντι της υπόλοιπης ευρωζώνης, σε μια μακροχρόνια προσπάθεια ανάκτησης των επιπέδων εισοδημάτων προ της κρίσης χρέους. Οι βασικές κινητήριες δυνάμεις αυτής της καλής επίδοσης είναι οι εξής:

  • Οι υψηλοί πόροι από το ΤΑΑ και το ΕΣΠΑ 2021-2027, σχεδόν €80δισ., οι μεγαλύτεροι στην ευρωζώνη ως ποσοστό του ΑΕΠ, οι οποίοι τονώνουν τις επενδύσεις σε στοχευμένους τομείς προτεραιότητας (πράσινη μετάβαση, ψηφιοποίηση). Μαζί με τις παντοειδείς εισοδηματικές ενισχύσεις που τονώνουν τα διαθέσιμα εισοδήματα και την κατανάλωση, συντηρούν μια ισχυρή εγχώρια ζήτηση.
  • Οι μεταρρυθμίσεις που συνοδεύουν ως όρος την εκταμίευση των ποσών συν τις εθνικές μεταρρυθμίσεις, π.χ. επιτάχυνση της Δικαιοσύνης, ψηφιοποίηση της Δημόσιας Διοίκησης, Κτηματολόγιο κ.λπ. Αν οι μεταρρυθμίσεις εφαρμοστούν ταχέως και αποτελεσματικά, θα ενδυναμώσουν τους δυνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.

Η ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, η οποία μπορεί να συνεισφέρει στην προσέλκυση επενδύσεων

  • Η ευρωστία των ελληνικών τραπεζών, που τους επιτρέπει να στηρίξουν χρηματοδοτικά την ανάπτυξη.
  • Η διατήρηση δημοσιονομικής σταθερότητας, παρά τα μέτρα στήριξης.
  • Η διατήρηση ανταγωνιστικότητας τιμών.

Ωστόσο, έχουν υπάρξει και στο παρελθόν υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, οι οποίοι όμως ήταν βασισμένοι σε ένα στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης με κινητήριο δύναμη την κατανάλωση και καύσιμο τον δανεισμό κράτους και ιδιωτών. Επομένως, δεν αρκεί να επιτυγχάνονται υψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης αλλά επιβάλλεται η ανάπτυξη να έχει συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά ώστε να αποδειχτεί μακροχρόνια βιώσιμη και να μην οδηγήσει σε νέα κρίση:

  • Η αύξηση της συμμετοχής των εξαγωγών και των επενδύσεων στα ΑΕΠ ώστε αυτό να μην εξαρτάται υπερβολικά από την ιδιωτική κατανάλωση που παραμένει δυσανάλογα μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ. Ως προς τις επενδύσεις, ο ειδικότερος στόχος αφορά την αναστροφή των αρνητικών ρυθμών καθαρών επενδύσεων, που συνεχιζόταν έως το 2022, για τη σταδιακή ανάκτηση του απολεσθέντος κεφαλαιουχικού αποθέματος άνω των €100 δισ. κατά τα προηγούμενα έτη.
  • Ο έλεγχος του ελλείμματος του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών, το οποίο έφτασε πέρυσι το 9,7% του ΑΕΠ και αναμένεται και φέτος, παρά τη μείωση, κοντά ή και άνω του 7%. Αυτό με τη σειρά του επιβάλλει περιορισμό των οριζόντιων εισοδηματικών ενισχύσεων που διαρρέουν σε εισαγωγές και εντονότερη προσπάθεια στις εξαγωγές. Οι εξαγωγές έχουν αυξηθεί σημαντικά σε απόλυτο μέγεθος αλλά παραμένουν επικεντρωμένες στις υπηρεσίες κι έναν μικρό αριθμό προϊόντων χαμηλότερης προστιθέμενης αξίας κατά κανόνα. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει μεγαλύτερη εισαγωγή γνώσης και τεχνολογίας στο προϊοντικό μείγμα και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας ποιότητας μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σαν κι αυτές που αναφέρθηκαν.
  • Ο έλεγχος του υπερτουρισμού και η στροφή σε ένα μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης βασισμένο στην υψηλότερη δαπάνη ανά επισκέπτη και όχι στον αριθμό των αφίξεων.
  • Η ανάπτυξη άλλων κλάδων της οικονομίας για τη μείωση της εξάρτησης της ανάπτυξης από τον τουρισμό, που είναι ένας κλάδος ευαίσθητος στις διακυμάνσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Εχουμε ήδη τις πρώτες ενδείξεις αναζωογόνησης της βιομηχανίας (ΑΠΕ, μέταλλα, χημικά, φαρμακευτικά προϊόντα κτλ.) και Αμεσες Ξένες Επενδύσεις στη νέα οικονομία (AI, cloud computing κ.λπ.), ωστόσο δεν έχει επιτευχθεί ακόμη κρίσιμη μάζα.

Η αναζήτηση ενός αναπτυξιακού μοντέλου με νέα, ανθεκτική δομή γίνεται ακόμη πιο πιεστική μετά και τις τραυματικές εμπειρίες των τελευταίων καταστροφών, από πυρκαγιές και πλημμύρες. Στην ούτως ή άλλως σύνθετη εξίσωση του πώς πρέπει να ορίζουμε την ανάπτυξη, τα επόμενα έτη πρέπει να προσμετρώνται και στόχοι όπως:

  • Σεβασμός του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος ως παράγοντα οικονομικής αειφορίας: μία μεγέθυνση του ΑΕΠ η οποία βασίζεται στην κατασπατάληση των φυσικών πόρων της χώρας και την ιδιοποίηση των δημόσιων αγαθών ή στην εξώθηση των οικονομικών χρήσεων των κατοίκων προς όφελος του τουρισμού δεν είναι ένα βιώσιμο μοντέλο.
  • Αναβάθμιση των δημόσιων υποδομών για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής αλλά επί τη βάσει μιας συνολικής στρατηγικής, αποφεύγοντας εμβαλωματικές παρεμβάσεις.
  • Ο έλεγχος της – αυθαίρετης και νόμιμης – εκτός σχεδίου δόμησης. Είναι οξύμωρο να μιλάμε για δράσεις ESG σε μια χώρα η οποία επεκτείνει άναρχα το αποτύπωμα της οικονομικής και οικιστικής της παρουσίας κατά το δοκούν σε ολόκληρη την ελληνική ύπαιθρο. Ας αναλογιστούμε, όχι μόνο ποια και πόσα μέτρα πυρόσβεσης και αντιπλημμυρικής προστασίας θα κάνουμε αλλά και ποια ήταν η συμβολή της άναρχης δόμησης στο να μπει η πυρκαγιά εκεί που μπήκε ή στο να μην υπάρχει το δάσος που θα συγκρατούσε τα νερά της επόμενης νεροποντής. Ακόμη και με στενά χρηματοοικονομικά κριτήρια να το δει κανείς, το κόστος των καταστροφών για κράτος, επιχειρήσεις, νοικοκυριά και χρηματοοικονομικούς φορείς υπερβαίνει κατά πολύ το κόστος μιας τέτοιας συνολικής προσέγγισης. Ο έλεγχος αυτός περιλαμβάνει τόσο την εξάλειψη των κατ’ εξαίρεση καθεστώτων που επιτρέπουν τη διασπορά του φαινομένου όσο και την τιμωρία των παραβατών π.χ. επανεξέταση του καθεστώτος «τακτοποίησης» αυθαιρέτων σε αιγιαλούς και δάση.
  • Κράτος δικαίου: Βελτιωτικές παρεμβάσεις στο γενικό επίπεδο εφαρμογής των νόμων και τη διαδικασία απονομής Δικαιοσύνης. Το θέμα αυτό είναι παράγοντας ανάπτυξης και κριτήριο για τη διεξαγωγή επενδύσεων στη χώρα και όλοι, πολίτες και υποψήφιοι επενδυτές, πρέπει να γνωρίζουν ότι στην Ελλάδα τηρούνται οι νόμοι και οι παραβάτες τιμωρούνται

Ο κ. Τάσος Αναστασάτος είναι επικεφαλής οικονομολόγος του ομίλου της Eurobank και πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Οικονομικής Ανάλυσης της ΕΕΤ, tanastasatos@eurobank.gr.