Οι κρίσεις συχνά βιώνονται από τους ανθρώπους και τις κοινωνίες που τις υφίστανται ως έκτακτα και εξαιρετικά γεγονότα. Εντούτοις, το φαινόμενο των περιοδικών κρίσεων είναι ένα εγγενές, διαρκές και σύνηθες χαρακτηριστικό του παγκόσμιου συστήματος. Η παγκόσμια εμβέλεια των οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών γεγονότων της εποχής μας επαυξάνεται διαρκώς. Αυτό οφείλεται στην ολοένα και πυκνότερη «ύφανση» του παγκόσμιου ιστού των αλληλοδράσεων που διέπουν την παγκόσμια οικονομία, τον πολιτισμό, την κοινωνία και την πολιτική στις αρχές του 21ου αιώνα.

Η ιστορία της παγκοσμιοποίησης με τη μορφή που την ξέρουμε σήμερα είναι μια διαδικασία που ξεκινά σχηματικά ήδη από το 1500, ενώ έκτοτε η εξέλιξή της ακολουθεί την ιστορία της αποικιοκρατίας, των αυτοκρατοριών και της μεταποικιακής συνθήκης. Η πύκνωση και εντατικοποίηση των σχέσεων αλληλόδρασης μεταξύ διαφορετικών περιοχών του πλανήτη στη σύγχρονη περίοδο καθιστά τις παγκόσμιες κρίσεις ιδιαιτέρως έντονα, καθολικά, ραγδαίως εξελισσόμενα παγκόσμια συμβάντα, τα οποία τις περισσότερες φορές προκαλούν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε σύντομα χρονικά διαστήματα.

Τις τελευταίες εβδομάδες ερχόμαστε αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που φέρνει ήδη στη μνήμη μας τις ημέρες του 2008. Η νέα οικονομική κρίση ξεκινά βέβαια πάλι από το τραπεζικό σύστημα, γεγονός που απορρέει βέβαια από τον κεντρικό ρόλο του τραπεζικού συστήματος στην παγκόσμια οικονομία και σχετίζεται με τις επενδυτικές επιλογές, την εκτίμηση ρίσκου και επικινδυνότητας και το ρυθμιστικό ή απορρυθμιστικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Από το 2008 έως σήμερα πολλοί άνθρωποι και κυρίως οι νέοι έχουν ζήσει ένα μεγάλο μέρος ή και το σύνολο της μέχρι τώρα ζωής τους σε καθεστώς γενικευμένης, έντονης και διαρκούς παγκόσμιας κρίσης. Το τελευταίο ισχύει ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου η διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 ήταν μεγάλη λόγω των μνημονιακών περιπετειών της χώρας. Ακολούθησε η πανδημική κρίση του 2019 και πιο πρόσφατα η ενεργειακή και διατροφική κρίση που συνδέεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μια σειρά κρίσεων σε ένα συνεχές σχεδόν φαινόμενο που καλύπτει όλο το φάσμα του κοινωνικού βίου μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων και ιδιαίτερα των νέων.

Ως απότοκο της κρίσης του 2008 ήρθε η συναντίληψη σε πολλές χώρες ότι υπάρχει ανάγκη θέσπισης κανόνων ρύθμισης της επενδυτικής δράσης των τραπεζών. Ηταν μια επιλογή που βασίστηκε στην εκτίμηση των αιτίων της κρίσης του 2008 με στόχο την πρόληψη των επιζήμιων για την πραγματική οικονομία επιλογών υψηλού ρίσκου από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η συναντίληψη ήταν προφανώς πρόσκαιρη. Η άρση για παράδειγμα των περιορισμών του νόμου Dodd-Frank εμφανίζεται σήμερα ως ένα από τα άμεσα αίτια της τωρινής τραπεζικής κρίσης. Η απορρύθμιση εκ νέου του τραπεζικού συστήματος φαίνεται να υπηρετεί τη μεγιστοποίηση των κερδών μεσοπρόθεσμα, ενώ συστηματικά αποβαίνει σε βάρος της οικονομικής σταθερότητας και άρα αποτελεί κίνδυνο για τη ζωή και την ευημερία των πραγματικών ανθρώπων και της παραγωγικής διαδικασίας.

Η αποδοχή και ο εναγκαλισμός του ρίσκου, οι μεσοπρόθεσμες εκτιμήσεις ρίσκου και κυρίως η προσδοκία ότι οι ιστορικές εξελίξεις μπορούν και πρέπει να είναι προγραμματισμένες ώστε να προστατεύουν τα χρηματοπιστωτικά συστήματα από το αναπάντεχο έκτακτο γεγονός που επιφέρει ευρείας κλίμακας απώλειες, είναι κάποιες από τις συνιστώσες που οδηγούν μέρα με τη μέρα στην επερχόμενη νέα παγκόσμια οικονομική κρίση.

Η κατανόηση του πλανητικού χαρακτήρα των κρίσεων είναι μια μακρά και επίπονη διεργασία στην οποία εμπλέκονται πολλά επιστημονικά πεδία. Τα ερωτηματικά αφορούν τις κοινωνίες όμως και ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους που έχουν ζήσει το σύνολο σχεδόν της ζωής τους στο πλαίσιο οξειών κρίσεων. Πώς προστατεύονται οι κοινωνίες, οι ευάλωτοι πληθυσμοί, τα δημόσια αγαθά και οι υπηρεσίες, το θεσμικό πλαίσιο της δημοκρατικής διακυβέρνησης και η ίδια η Δημοκρατία από τις σύγχρονες και διαδοχικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις; Ποια είναι τα μέτρα θωράκισης των βασικών πυλώνων κοινωνικής συνοχής και κατά πόσο αυτά υπερβαίνουν τις πολιτικές εκτίμησης και αποδοχής ρίσκου του χρηματοπιστωτικού συστήματος; Και τι θα σημάνει για τη χάραξη και άσκηση της πολιτικής η έλευση στις δομές διακυβέρνησης των νέων τώρα ανθρώπων που έχουν ζήσει το σύνολο σχεδόν της ζωής τους σε συνθήκες κρίσης;

Ανεξάρτητα λοιπόν από τα αίτια ή τη μορφολογία των συνεχών κρίσεων της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το σημερινό διακύβευμα για την άσκηση της πολιτικής είναι ιδιαζόντως σημαντικό: πώς προστατεύεται η κοινωνία από τις συστημικές κρίσεις της οικονομίας και πώς προτεραιοποιείται η ασφάλεια της ζωής των πολλών, των νέων και των ευάλωτων σε συνθήκες όπου η επαύξηση του χρηματοπιστωτικού ρίσκου επαπειλεί την παραγωγική οικονομία και τους πραγματικούς ανθρώπους.

Η κυρία Ιωάννα Λαλιώτου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας, αντιπρύτανης Διεθνών και Δημοσίων Σχέσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.