Από τον φόβο στα νέα οράματα

Μία από τις πιο εντυπωσιακές όψεις μεγάλου μέρους της κλιματικής γραμματείας που παρήχθη από τα τέλη του 20ού αιώνα ως πρόσφατα είναι ότι πλέον μοιάζει σοκαριστικά παρωχημένο. Πολύ λίγα βιβλία γραμμένα πριν από το 2016 πραγματεύονται την προοπτική μιας πραγματικής, επικείμενης καταστροφής και μάλιστα στο άμεσο ή μεσοπρόθεσμο, όχι στο μακρινό μέλλον. Τώρα, η κανονικότητα πολλών δεκαετιών, ακόμη και της ίδιας της ανθρώπινης συνθήκης, εξαφανίζεται με ξαφνικό και δραματικό τρόπο. Κατανοούμε σιγά-σιγά ότι δεν πρόκειται να επανέλθει. Ολα έχουν αλλάξει και συνεχίζουν να αλλάζουν καθημερινά με ταχύτητα, είτε το αποδεχόμαστε είτε όχι. Τα χειρότερα σενάρια των προηγούμενων ετών είναι τώρα η συνήθης πρόβλεψη, οι εφιάλτες του χθες γίνονται ο τρόμος του σήμερα. Μια πρωτοφανής στην ιστορία καταστροφή εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας κι εμείς στεκόμαστε ανήμποροι μπροστά της, τρομαγμένοι, υπνωτισμένοι, κυριευμένοι από δέος και συνήθως αρνούμενοι να πιστέψουμε αυτό που βλέπουμε. Τα περισσότερα πράγματα που μας απασχολούν στην καθημερινότητά μας, ιδίως εμάς τους διανοούμενους, χάνουν κάθε σημασία, εκτός αν έχουν να κάνουν με την κρίση αυτή. […] Εχουμε από καιρό χάσει την πίστη μας στη χρυσή εποχή του παρελθόντος. Τώρα πια χάνεται και η πίστη μας σε ένα καλύτερο μέλλον, η πάλαι ποτέ «πρόοδος». Ομως το να απαιτούμε απλώς την ελπίδα καθιστώντας την έννοια-φετίχ προκειμένου να προσφέρουμε κάποια παρηγοριά προφανώς δεν είναι η απάντηση. Οπως λέει η Γκρέτα Τούνμπεργκ, «δεν θέλω την ελπίδα σας, δεν θέλω να έχετε ελπίδες, θέλω να πανικοβληθείτε… και να δράσετε σαν να καίγεται το σπίτι σας». Ο Ντέιβιντ Γουάλας-Γουέστ προσθέτει: «Ως κάποιος που πανικόβλητος εγκατέλειψε τον εφησυχασμό και έγινε υπέρμαχος του περιβάλλοντος μπορώ να επιβεβαιώσω την αξία του φόβου». Ο φόβος μπορεί να καταστεί πρόξενος μοιρολατρίας, μπορεί όμως και να οδηγήσει στη δράση. Το εμπόριο ελπίδας χωρίς λύσεις είναι πλήρως ανεύθυνο – είναι το «όπιο της ελπίδας». Μπορούμε όμως ακόμη να αποφύγουμε τον αρνητισμό, την κατάθλιψη και την απελπισία τις επερχόμενες δεκαετίες. Υπάρχουν πολλοί λόγοι να πιστέψουμε ότι η κρίση αυτή θα γεννήσει οράματα ενός εναλλακτικού μέλλοντος, όπως αυτό που προτείνω.

[…] Αν στοιχηθούμε πίσω από μια πρωτοβουλία, η δυναμική της αλλαγής θα μας δώσει ώθηση. Η διανοητική πίστη είναι το πρώτο βήμα. Μια μείζων πρότασή μου είναι ότι τα παραδείγματα της νεωτερικότητας του 19ου και του 20ού αιώνα, ο οικονομικός (όχι ο κοινωνικός) φιλελευθερισμός και ο μαρξισμός, είναι ώρα να εγκαταλειφθούν οριστικά. Το νέο παράδειγμα που θα τα αντικαταστήσει χαρακτηρίζεται από ισότητα, εθελοντική απλότητα, βιώσιμη κατανάλωση και τη μεγαλύτερη δυνατή αίσθηση του συνανήκειν που μπορούμε να εμπνεύσουμε. Επιστροφή στην «κανονικότητα» ή την «ανάπτυξη» δεν θα υπάρξει. Αυτή η εποχή – ας την αποκαλέσουμε «εποχή της υπερβολής» – τελείωσε. Η δική μας εποχή είναι μια εποχή βαθιάς και οριακής μετάβασης και ένας καιρός επάρκειας είναι πια εγγύς. Αυτό το μέλλον, αν μπορέσουμε να το δημιουργήσουμε, θα θυμίζει τις παλιές ουτοπίες στο μέτρο που οραματίστηκαν μια βιώσιμη κοινωνία η οποία έθετε την επιβίωση του πλανήτη στο επίκεντρο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Θα έχει οφειλές στον Μορ, στον Μαρξ, στον Γουέλς, στον Μόρις, στον Μπέλαμι και στον Κάλενμπαχ, όπως και στον Φουριέ και στον Χάξλεϊ. Θα έχει ως αφετηρία πιθανότατα μια οριακή στιγμή οικολογικής συνειδητοποίησης που θα συνοδεύεται από την εμφάνιση ενός νέου μεγάλου κινήματος που θα τάσσεται υπέρ της απλότητας ως πολιτισμικού ιδανικού αλλά θα προσαρμόζει και θα βελτιώνει την τεχνολογία με σκοπό την αύξηση της βιωσιμότητας και της ευτυχίας. Οπως συνέβη σε προηγούμενες επαναστάσεις, αλλά και στις περιστάσεις της γέννησης της ίδιας της έννοιας της ουτοπίας, αυτή η οριακή στιγμή θα περιλαμβάνει τη συνείδηση της μετάβασης σε ένα ηθικά ανώτερο μέλλον. […] Μπορεί να λάβει τη μορφή μιας πολιτισμικής επανάστασης, αν και θα διαφέρει από τις προηγούμενες. Μπορεί, όπως στη δεκαετία του ’60, να συμπέσει με την εξέγερση μιας γενιάς και με ένα κύμα ιδεαλισμού. Πιθανότατα στην πρωτοπορία του θα βρίσκονται οι νέοι, περισσότερες γυναίκες παρά άνδρες, μια και αυτές βρίσκονται στην αιχμή των τωρινών περιβαλλοντικών κινημάτων όπως τα Extinction Rebellion και «Παρασκευές για το μέλλον». Σύντομα μπορεί να εξελιχθούν στη μητέρα όλων των κοινωνικών κινημάτων, στον μεγαλύτερο προσηλυτισμό της ιστορίας σε μια κοσμική ιδέα, σε ένα τσουνάμι για τη σωτηρία της Μητέρας Γης. Από αυτά θα προκύψουν νέα πολιτικά κόμματα, ή η αναγέννηση των καλύτερων από τα παλιά, και νέοι τρόποι ζωής.