Πνευματικά και ανθρώπινα δικαιώματα στη Φρανκφούρτη

Εγκαινιάζεται μεθαύριο το βράδυ η 70ή μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου Διεθνής Εκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης, αναμφισβήτητα η σημαντικότερη εμπορική έκθεση του είδους της. Και παρά τα περιστασιακά φαινόμενα υποχώρησης του έντυπου βιβλίου έναντι του ηλεκτρονικού, παρά τη μείωση του τζίρου κατά ένα τοις εκατό επιπλέον στον γερμανόφωνο χώρο τη χρονιά που μας πέρασε, η Φρανκφούρτη ζει και βασιλεύει, και πάλι με πάνω από 7.000 εκδότες από 100 και πλέον χώρες, ένα χρηματιστήριο πνευματικών δικαιωμάτων που το 2018 με 800 παρόντες ατζέντηδες σημειώνει αύξηση κατά 6% σχεδόν. Το σκληρό αλισβερίσι του βιβλίου πλαισιώνεται από 3.700 εκδηλώσεις, 10.000 διαπιστευμένους δημοσιογράφους και γύρω στους 280.000 επισκέπτες.

Μπορεί η έκθεση να είναι κατά βάση κέντρο αγοραπωλησίας δικαιωμάτων, όμως κάνει ό,τι μπορεί και για την πνευματική της αίγλη. Εφέτος στρέφει την προσοχή λιγότερο στα δικά της γενέθλια και περισσότερο στα αναμενόμενα εβδομηντάχρονα της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μέσα σε ένα διεθνές κλίμα ανερχόμενου λαϊκισμού και εθνικισμού, με την πολιτική αβεβαιότητα να εντείνεται ακόμη και στην παραδοσιακά σταθερή Γερμανία με την επέλαση της υπερσυντηρητικής Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD), η έκθεση της Φρανκφούρτης στέλνει τα δικά της μηνύματα.

«Είναι αρχή μας να μην αποφεύγουμε τη συζήτηση, ιδίως μάλιστα για επίμαχα ζητήματα» λέει ο διευθυντής της Γιούργκεν Μπόος. «Το να ανεχόμαστε και να αντικρούουμε με επιχειρήματα συγγραφείς και απόψεις που πολώνουν είναι επιτεύγματα της δημοκρατικής κοινωνίας. Και αυτές οι αρχές είναι μέρος του DNA μας».

Εννοείται ότι η έκθεση δεν λησμονεί, δίπλα στον τζίρο του βιβλίου και τις επιταγές της πολιτικής, ούτε τον καταναλωτή, τον αναγνώστη. Οι διοργανωτές είναι πεπεισμένοι ότι το κέφι των ανθρώπων να διηγούνται και να διαβάζουν ιστορίες παραμένει ζωηρό. Και αναζητούν νέους τρόπους για να προσεγγίσουν τον πελάτη, κυρίως τους νέους. Γι’ αυτό και υπό τον τίτλο «Γιορτή του Βιβλίου» ένα μεγάλο μέρος των εκδηλώσεων μεταφέρεται από τους χώρους της έκθεσης, και μάλιστα μετά την επίσημη λήξη της, την Κυριακή, σε σημεία της πόλης που μέχρι σήμερα ούτε που γνώριζαν τι εστί λογοτεχνία: ξενοδοχεία, μπαρ και εστιατόρια. Εξάλλου διαπιστευμένοι είναι εφέτος και 2.000 μπλόγκερ, μια σοβαρή εκπροσώπηση του είδους της λογοτεχνικής διαδικτυακής πλατφόρμας που προωθεί το βιβλίο με πιο πρωτότυπους τρόπους παρακάμπτοντας την κατεστημένη λογοτεχνική κριτική.

Και να μην ξεχάσουμε το ευγενικό έθιμο της οικοδέσποινας Φρανκφούρτης, τον θεσμό της τιμώμενης χώρας. Οι προβολείς στρέφονται κάθε χρόνο στη λογοτεχνική παραγωγή μιας άλλης χώρας που προσπαθεί σαν φιλότιμη débutante να δώσει τον καλύτερο εαυτό της. Το 2001 ήταν η Ελλάδα, το 2018 είναι η Γεωργία. Αυτή η χώρα των 4 μόλις εκατομμυρίων κατοίκων φρόντισε έγκαιρα για την εφετινή της εμφάνιση, τα τελευταία χρόνια χρηματοδότησε 150 μεταφράσεις λογοτεχνικών βιβλίων από τα γεωργιανά στα γερμανικά και προσέρχεται στη Φρανκφούρτη και άλλες γερμανικές πόλεις με 70 συγγραφείς.

Μέσα στο πανδαιμόνιο της Φρανκφούρτης αναζητούμε και εφέτος οικεία ονόματα και ακούσματα, ελληνικά. Πρώτο μας μέλημα το πρόγραμμα του εκδοτικού οίκου της Ζυρίχης Diogenes που εκδίδει με συνέπεια και επιτυχία εδώ και πολλά χρόνια τα αστυνομικά του Πέτρου Μάρκαρη. Εφέτος, εκτός από το αστυνομικό της χρονιάς, το «Σεμινάρια φονικής γραφής», ο Diogenes σοφίστηκε και μια κομψή πρόταση για όσους το καλοκαίρι θέλουν και Ελλάδα και Μάρκαρη. Στην έξυπνη σειρά του «Επικίνδυνες διακοπές», βιβλία με σασπένς για τους τουρίστες που βρίσκονται ήδη τον Απρίλιο υπ’ ατμό, κυκλοφόρησε την άνοιξη το τομίδιο «Ελλάδα», αστυνομικά διηγήματα που εκτυλίσσονται στην ηλιόλουστη χώρα μας, ανάμεσά τους και ένα ανέκδοτο του Πέτρου Μάρκαρη.

Αναμφίβολα η συμβολικά ισχυρότερη λογοτεχνική εμφάνιση από την Ελλάδα είναι εφέτος η Μάρω Δούκα, την οποία το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού παρουσιάζει στο Ελληνικό Περίπτερο, όπου συστεγάζονται εφέτος περίπου είκοσι εκδότες. Η «Πλωτή πόλη» της Μάρως Δούκα είχε κυκλοφορήσει στα γερμανικά από τον σημαντικό οίκο Insel/Suhrkamp ήδη το 1991 προλειαίνοντας κατά κάποιον τρόπο το έδαφος για τις κατοπινές μεταφράσεις της Ιωάννας Καρυστιάνη και της Ρέας Γαλανάκη. Εκδοτικά ωστόσο η πιο ζωηρή ελληνική πινελιά εφέτος είναι η ανθολογία της Μαρίας Τοπάλη «Ποίηση με πείσμα» που κυκλοφόρησαν στα γερμανικά οι πανεπιστημιακές εκδόσεις του Κέντρου Νέου Ελληνισμού (CeMoG) στο Βερολίνο. Η Τοπάλη με το σθένος της υποκειμενικής επιλογής προτείνει στο γερμανικό κοινό εκατό ποιήματα πενήντα συγγραφέων της τελευταίας εικοσαετίας. Η υποδόρια πεμπτουσία που συνδέει το έργο τους είναι η ρήξη με το υπάρχον.

Ο κ. Σπύρος Μοσκόβου είναι διευθυντής του ελληνικού προγράμματος της Deutsche Welle.