Οταν η Μονά Σολέ ήταν μικρή, οι γονείς της την έφερναν συχνά στην Ελλάδα, στην Αθήνα, στην Κέρκυρα, στις Κυκλάδες, στις Σποράδες. «Οποτε έρχομαι εκεί, θυμάμαι πάντα τον πατέρα μου. Σήμερα, παραμένει η αγαπημένη μου χώρα» έλεγε στο «Βήμα» μεσοβδόμαδα. «Αισθάνθηκα μεγάλη αλληλεγγύη κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης χρέους και παρακολούθησα με πάθος το δημοψήφισμα του 2015. Παρακολουθώ επίσης την τρέχουσα εκλογική διαδικασία. Τέλος, αγαπώ και τα ελληνικά. Κάνω λίγα μαθήματα νεοελληνικής γλώσσας στο Duolingo. Για εμένα είναι σαν να μαθαίνω ένα μουσικό όργανο» συνέχισε ενθουσιασμένη. Η 50χρονη γαλλοελβετίδα δημοσιογράφος και δοκιμιογράφος μίλησε στο Βήμα λίγο προτού επισκεφθεί την Κρήτη αυτή τη φορά, στο πλαίσιο του 2ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων.

Τα θεμελιώδη προβλήματα

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε εδώ το τελευταίο, πολυσυζητημένο βιβλίο της Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά. Πώς η πατριαρχία σαμποτάρει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις (εκδ. Στερέωμα), με το οποίο απέσπασε και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δοκιμίου 2022. Ομως η Σολέ είχε ήδη ανακινήσει τον δημόσιο διάλογο στη Γαλλία με το αμέσως προηγούμενο, τις Μάγισσες (Sorcières. La puissance invaincue des femmes, 2018). «Το συγκεκριμένο άρχισα να το γράφω μερικούς μήνες πριν ξεσπάσει το κίνημα #ΜeΤoo. Οι συνθήκες λοιπόν ήταν ευνοϊκές. Πλην όμως δεν είχα σκεφτεί ότι θα είχε τέτοια εκτεταμένη υποδοχή. Ηθελα να δείξω πώς το κυνήγι μαγισσών παρήγαγε ή ενίσχυσε τα στερεότυπα για τις γυναίκες. Η δυσπιστία που εξακολουθεί να υπάρχει απέναντι στις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, για όσες ζουν μόνες τους ή για όσες δεν έχουν παιδιά, γυναίκες που μυστηριωδώς θεωρούνται σκληρές και κακές, μου φαίνεται ότι είναι κληρονομιά αυτών των γεγονότων. Τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά από ό,τι ήταν στην Αναγέννηση… Συγχρόνως, αυτό το παρελθόν είναι ακόμα πολύ ζωντανό. Η ιστορία των γυναικών συχνά διαγράφεται ή παρερμηνεύεται και προφανώς πολλές γυναίκες αναγνώστριες ένιωσαν την ανάγκη να την επανοικειοποιηθούν» σχολίασε.

Με το καινούργιο της βιβλίο η Σολέ προτείνει να στρέψουμε την προσοχή μας σε αυτά που η ίδια προσδιορίζει ως θεμελιώδη, ριζικά προβλήματα. Αν δεν διευθετηθούν αυτά με κάποιους τρόπους, δύσκολα θα επιλυθούν τα υπόλοιπα. «Ναι, αυτό είναι πράγματι το νόημα. Στις κοινωνίες μας υπάρχει ένα είδος προτροπής προς την ετεροφυλοφιλία, αλλά ταυτόχρονα εκπαιδεύουμε τις γυναίκες και τους άνδρες έτσι ώστε να είναι λίγο πολύ ανίκανοι να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια στα οποία και οι δύο σύντροφοι αξιοποιούν όλες τους τις δυνατότητες είναι πάντα εκείνα που προδίδουν τη συμπεριφορά που ήταν προδιαγεγραμμένη για τον καθένα τους».

Πατριαρχία και γυναικείες ταυτότητες

Η πατριαρχία είναι μια ανθεκτικότατη δομή. Είναι εφικτό να υπονομευθεί συνειδητά και εκ των έσω από τους ίδιους τους άνδρες; Οι γυναίκες; Θα διαδραμάτιζαν κάποιον ρόλο σε μια τέτοια εξέλιξη; «Οι γυναίκες χάνουν περισσότερο. Οταν ζουν με έναν άνδρα, αναλαμβάνουν τις δουλειές του σπιτιού, γίνονται φτωχότερες επειδή εργάζονται λιγότερο για να φροντίζουν τα παιδιά, έχουν λιγότερο ελεύθερο χρόνο από τον σύντροφό τους, μπορεί να υποστούν βία… Αλλά και οι άνδρες πληρώνουν το τίμημα με όρους προσωπικής και σχεσιακής φτωχοποίησης λόγω του συναισθηματικού ακρωτηριασμού που τους προκαλεί η πατριαρχία. Κάποιοι προσπαθούν να απελευθερωθούν από αυτές τις αντιλήψεις. Νομίζω ότι αυτό είναι δική τους δουλειά και ότι είναι επικίνδυνο να ζητούμε από τις γυναίκες να τους βοηθήσουν να το κάνουν μαζί με όλα τα άλλα».

Από την άλλη μεριά, πόσο οι διαφορές των ίδιων των γυναικών (από την κοινωνική τάξη και τη σεξουαλική ταυτότητα μέχρι την ιδιαίτερη κουλτούρα ή την καταγωγή) επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του αγώνα τους απέναντι στην πατριαρχία; «Οι διαφορές είναι τεράστιες: υπάρχουν φεμινισμοί, όχι ένας φεμινισμός. Επιπλέον, οι γυναίκες, ευρισκόμενες σε θέση υποταγής στην κοινωνία, ήταν ανέκαθεν σε ανταγωνισμό μεταξύ τους. Και αυτή η κληρονομιά καθιστά ακόμη πιο περίπλοκη την οικοδόμηση μιας αλληλεγγύης. Ομως η αλληλεγγύη δεν είναι αδύνατη, και όταν υπάρχει τα αποτελέσματα είναι θαυμάσια» ανέφερε η Σολέ. Και συμπλήρωσε: «Στη Γαλλία, ορισμένες λεσβίες φεμινίστριες είδαν το βιβλίο μου θετικά, άλλες ωστόσο το επέκριναν. Για αυτές, το μόνο έγκυρο επιχείρημα είναι να πούμε στις γυναίκες να διώξουν τους άνδρες από τη ζωή τους. Αλλά η πλειοψηφία των γυναικών εξακολουθεί να θέλει να έχει σχέσεις με άνδρες και υπάρχουν πολύ περισσότερα να πει κανείς για το θέμα από το να πει απλώς «η ετεροφυλοφιλία είναι σκατά». Πιστεύω ότι όλες μας έχουμε τα μέσα να δημιουργήσουμε έναν φεμινισμό που να απευθύνεται τόσο στις μειονότητες όσο και στην πλειοψηφία. Είχα μια πιο «ριζοσπαστική» άποψη μετά τις «Μάγισσες» και την πρόδωσα με το «Εφευρίσκοντας τον έρωτα ξανά». Αλλά, ειλικρινά, δεν με νοιάζει. Στόχος μου είναι απλώς να ασχοληθώ με τα ζητήματα που αντιμετωπίζω στη δική μου ζωή, με την ελπίδα ότι θα είναι χρήσιμο αυτό και σε άλλους ανθρώπους».

Κατά τα λοιπά, «βρισκόμαστε σε μια φάση έντονου πισωγυρίσματος» εκτίμησε η Σολέ. «Το βλέπουμε στις ΗΠΑ με την κατάργηση της ομοσπονδιακής εγγύησης του δικαιώματος στην άμβλωση και στη Γαλλία με τις επιθέσεις σε κέντρα ΛΟΑΤ+, σε μαχόμενες φεμινίστριες, σε μονάδες οικογενειακού προγραμματισμού, σε εργαζομένους στις κοινότητες που βοηθούν άτομα που εκπορνεύονται… Αλλά το φεμινιστικό κίνημα αποδεικνύεται πολύ δυναμικό και είμαι εντυπωσιασμένη από τις τόσο πολλές νέες γυναίκες που είναι εξόχως θαρραλέες και ισχυρές σε πνευματικό επίπεδο». Θα κατάφερνε ίσως κάτι παραπάνω ένας πολυφωνικός φεμινισμός στις κάλπες, ας πούμε, αυτόνομος; «Τα αριστερά κόμματα οφείλουν να ενσωματώσουν την ποικιλία των ζητημάτων. Δεν νομίζω ότι ο φεμινισμός μπορεί να υπάρξει στη Δεξιά ή ως ανεξάρτητη ιδεολογία. Στη Γαλλία μόλις βγαίνουμε από ένα κίνημα διαμαρτυρίας κατά της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος που θα τιμωρήσει ακόμη περισσότερο τις γυναίκες, των οποίων οι συντάξεις είναι ήδη κατά 40% χαμηλότερες από εκείνες των ανδρών».

Εκπαίδευση στην αυτογνωσία

Η Μονά Σολέ επεσήμανε τους κινδύνους των εσωτερικεύσεων και των εξιδανικεύσεων. «Υπάρχει μια τάση να προσεγγίζεται ρομαντικά η κατώτερη, διακριτική γυναίκα που δεν λέει τη γνώμη της, θυσιάζεται για τους άλλους, δεν έχει κάποιο πάθος ή επάγγελμα που να την απορροφά “πολύ”, αφήνει τον άντρα της να λάμψει… Πιστεύω ότι η εκπαίδευση μπορεί να κάνει πολλά, αλλά η εκπαίδευση με την ευρεία έννοια: τι λέει ο περίγυρος στα κορίτσια και στις γυναίκες, τους λόγους για τους οποίους τις επαινούν ή τις επικρίνουν. Αυτό έχει φοβερή επίδραση στην κατανόηση του εαυτού μας, για αυτά που αναπτύσσουμε ή που αφήνουμε στη σκιά».

Η συγγραφέας παρουσιάζει το βιβλίο της στο 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, την Πέμπτη 22 Ιουνίου, στις 20.00, στο Θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης». Συνομιλεί με τη Λένα Διβάνη. Προβλέπεται ταυτόχρονη διερμηνεία.