«Βαβέλ» παροχών από τα Ταμεία

Διαφορετικά λογιστήρια, μη συμβατά πληροφοριακά συστήματα και επιλογή παροχών με το παλαιό ή το νέο σύστημα.

Πολύπλοκο, πολυδιασπασμένο, κατακερματισμένο και με χαμηλή απόδοση στη λειτουργία του χαρακτηρίζει η αναλογιστική μελέτη το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας αναφέροντας ενδεικτικά ότι το 2012 ήταν καταγεγραμμένοι 41 Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης, χωρίς να συνυπολογίζεται το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, που είναι υπεύθυνο για τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, ένα βασικό πρόβλημα του συστήματος είναι η εµπλοκή σε αυτό πολλών διαφορετικών και ορισµένες φορές µε διαφορετικές επιδιώξεις νοµικών προσώπων. Ενδεικτικό είναι ότι η εποπτεία του συστήµατος κοινωνικής ασφάλισης µοιράζεται ανάµεσα στα υπουργεία Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, Οικονοµικών, Εθνικής Αµυνας, Προστασίας του Πολίτη και στη Βουλή των Ελλήνων. Χαρακτηριστικό του κατακερματισμού του συστήματος είναι το γεγονός ότι κάτω από την ίδια στέγη υπάρχουν παλαιότερα ασφαλιστικά ταµεία που ακόµη και µετά την ενοποίησή τους εξακολουθούν να διατηρούν πλήρη οικονοµική και λειτουργική αυτοτέλεια. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα είναι το ΕΤΑΑ, όπου έχουν ενσωµατωθεί τα πρώην Ταµεία των µηχανικών, των νοµικών και των υγειονοµικών, καθώς και ο τρόπος µε τον οποίο έχουν ενταχθεί τα ειδικά ταµεία στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ.

Η έκθεση επισημαίνει ότι η πολυδιάσπαση του συστήµατος κάνει δυσκολότερο τον έλεγχο και δηµιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις προκειµένου να διατηρηθούν προνόµια που θεσπίστηκαν στο παρελθόν και αντικρούουν κάθε έννοια κοινωνικής ισότητας. Αρκεί να αναφερθεί ότι ορισμένες παροχές είναι τόσο ασαφείς ώστε συχνά το ίδιο επίδοµα να διαφέρει ανάλογα µε τον φορέα που το χορηγεί.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα µε το επίδοµα τυφλών, για το οποίο υπάρχουν 10 διαφορετικές κατηγορίες, ανάλογα µε τον ασφαλιστικό φορέα όπου ανήκει ο δικαιούχος.

Ωστόσο διαπιστώνεται ότι τελευταία έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου προς την ουσιαστική ενοποίηση και αναφέρεται το παράδειγμα του Ενιαίου Ταμείου Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ), αλλά και ο ΕΟΠΥΥ, που διαχώρισε τον κλάδο υγείας από τον κλάδο σύνταξης, παρά τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζει.

Το ασφαλιστικό σύστηµα όµως δεν είναι κατακερµατισµένο µόνο διοικητικά. Το σύστηµα συντάξεων χαρακτηρίζεται από µια πολυνοµία η οποία δηµιουργεί έντονες κοινωνικές ανισότητες αφού αντιµετωπίζει όµοιες περιπτώσεις πολιτών µε διαφορετικό τρόπο. Οι προϋποθέσεις συνταξιοδότησης (χρόνος ασφάλισης και όρια ηλικίας), τα ποσοστά αναπλήρωσης, οι κατώτατες συντάξεις, οι ασφαλιστικές και εργοδοτικές εισφορές, οι κοινωνικοί πόροι και η κρατική χρηµατοδότηση ποικίλλουν τόσο µεταξύ των Ταµείων όσο και µεταξύ ασφαλισµένων στο ίδιο Ταµείο.

Οι μορφές του κατακερματιμσού μπορεί να συνοψιστούν στα εξής:

1. Μεταξύ κλάδων και επαγγελµάτων. Αποτελεί τον πιο συχνό διαχωρισµό και αναφέρεται σε προνόµια που µπορεί να έχουν ασφαλισµένοι µεταξύ διαφορετικών ασφαλιστικών ταµείων αλλά και µέσα στο ίδιο το Ταµείο. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι το καθεστώς των βαρέων και ανθυγιεινών, οι πρόσφατες ρυθµίσεις για αναγνώριση πλασµατικών ετών στους ενστόλους στο ∆ηµόσιο κτλ.

2. Στον βαθµό προστασίας που παρέχεται ανά φορέα κοινωνικής ασφάλισης. Αυτό µπορεί να αφορά τις παροχές που δίνονται είτε σε είδος είτε σε χρήµα.

3. Μεταξύ ηλικιών ή ηµεροµηνίας πρώτης ασφάλισης. Προκειµένου ορισµένες αλλαγές στο Ασφαλιστικό να γίνουν πιο εύκολα αποδεκτές, δεν αφορούν υφιστάµενους ασφαλισµένους αλλά µόνο µελλοντικούς. Παράδειγµα είναι η διάκριση σε ασφαλισµένους πριν και µετά το 1993 (Ν. 2084/1992), ενώ είναι εντυπωσιακό ότι το ΙΚΑ παλαιότερα δήλωνε ότι έχει 800 διαφορετικούς τύπους απονοµής σύνταξης. Ως εκ τούτου εργαζόµενοι µε παρόµοια δηµογραφικά χαρακτηριστικά που εργάζονται στον ίδιο εργοδότη µπορεί να έχουν διαφορετικές συντάξεις, ανάλογα µε το πότε άρχισαν να εργάζονται για πρώτη φορά.

4. Μεταξύ φύλων. Σε ορισµένα Ταµεία, παρά τις ευρωπαϊκές οδηγίες, συνεχίζουν να υπάρχουν αρκετά πιο ευνοϊκές ρυθµίσεις για τις γυναίκες.

Η αναλογιστική έκθεση αναφέρει ότι είναι ανεπίτρεπτο το γεγονός μια γερασμένη χώρα με σοβαρά οικονομικά προβλήματα να παρουσιάζει συνταξιούχους κοντά στην ηλικία των 50 ετών. Και μάλιστα χωρίς να προέρχονται αντικειμενικά από τον χώρο των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων.

Επισημαίνει ότι η πρώτη μεγάλη σοβαρή προσπάθεια ενοποίησης και ομογενοποίησης του συστήματος έγινε το 2008 με τον νόμο Πετραλιά, αλλά και πάλι μετά τον νόμο λειτουργούσαν 101 φορείς κοινωνικής ασφάλισης συν το Δηµόσιο, σαφώς λιγότεροι αλλά και πάλι αρκετοί.

Ωστόσο το σημαντικότερο είναι ότι πολλοί από τους ενοποιημένους φορείς διατηρούν –ακόμη και σήμερα –την οικονοµική και λογιστική τους αυτοτέλεια, οπότε η όποια εξοικονόµηση κόστους φαίνεται να προήλθε µόνο από τη µείωση των διορισµένων διοικητικών συµβουλίων.

Ο επίκουρος καθηγητής ειδικευμένος σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης κ. Πλάτων Τήνιος χαρακτηρίζει τις ενοποιήσεις αυτές «ενοποίηση θυρωρείου» που περιορίστηκε µόνο στο διοικητικό συµβούλιο και στην αλλαγή ονόµατος στην είσοδο.

Η επόμενη μεγάλη ασφαλιστική μεταρρύθμιση έγινε το 2010 και περιλάμβανε τη διοικητική αναδιοργάνωση των ασφαλιστικών δομών. Συγκεκριμένα ενσωματώνεται το ΝΑΤ στο ΙΚΑ, ενώ από το 2011 οι δηµόσιοι υπάλληλοι που θα προσληφθούν θα ασφαλίζονται ως µισθωτοί του ΙΚΑ. Βέβαια για τους υφιστάµενους ασφαλισµένους στο ΝΑΤ και στο ∆ηµόσιο δεν γίνεται µνεία. Τα ασφαλιστικά ταµεία που θα παραµείνουν ενεργά είναι το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, ο ΟΑΕΕ και ο ΟΓΑ. Επιπλέον διατηρείται η χωριστή ασφάλιση συγκεκριµένων επαγγελµατικών οµάδων και ειδικότερα των δηµοσιογράφων (ΕΤΑΠ-ΜΜΕ), των ιατρών – µηχανικών – δικηγόρων (ΕΤΑΑ) και των υπαλλήλων της Τράπεζας της Ελλάδος. Επίσης δημιουργείται το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ).

Η αναλογιστική έκθεση αποτιμά τις ενοποιήσεις των ασφαλιστικών δοµών που έγιναν τα τελευταία χρόνια ως «επιφανειακές, πρόχειρες, αναποτελεσματικές και δημοσιονομικά επιβλαβείς».

Αναφέρει χαρακτηριστικά: «Οι ενοποιήσεις ήταν αµιγώς επιφανειακές και ορισµένες φορές, λόγω της προχειρότητας του σχεδιασµού τους, της βιασύνης εφαρµογής τους χωρίς µεταβατικές περιόδους ουσιαστικής προετοιµασίας και προσαρµογής αλλά και των υποχωρήσεων σε συνδικαλιστικές πιέσεις, ήταν αναποτελεσµατικές και δηµοσιονοµικά επιβλαβείς».

Η σημερινή διάρθρωση του ασφαλιστικού συστήματος περιλαμβάνει συντάξεις είτε γήρατος είτε αναπηρίας είτε θανάτου είτε κάποιας άλλης κατηγορίας που δίδονται από 21 φορείς. Οι 21 αυτοί φορείς αποτελούνται από 78 υποοµάδες ή κλάδους, ορισµένοι εκ των οποίων φαίνεται να εξυπηρετούν κάποιες δεκάδες συνταξιούχων.

Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγµα του ΕΤΑΠ-ΜΜΕ που συνολικά παρέχει 8.208 συντάξεις και αποτελείται από 10 τοµείς ασφάλισης.

Οι συντάξεις που παρέχονται ανά τοµέα κυµαίνονται από 24 συντάξεις για τον Τομέα Ασφάλισης Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών Θεσσαλονίκης (ΤΑΙΗΕΑΘ) ως 3.126 συντάξεις στο Ταμείο Συντάξεων Προσωπικού Εφημερίδων Αθηνών Θεσσαλονίκης (ΤΣΠΕΑΘ). Ενώ και το Ταμείο Ασφάλισης Ανταποκριτών Ξένου Τύπου (ΤΑΑΞΤ) έχει 52 συντάξεις, ο Τομέας Ασφάλισης Φωτοειδησεογράφων και Εικονοληπτών Επικαίρων Τηλεόρασης (ΤΑΦΕΕΤ) 86 συντάξεις και ο Τομέας Σύνταξης Εφημεριδοπωλών και Υπαλλήλων Πρακτορείων Θεσσαλονίκης (ΤΣΕΥΠΘ) 92 συντάξεις.