«Τα γονίδια που κληρονομούμε από τους γονείς μας είναι σαν τα χαρτιά που μας μοιράζουν στην αρχή μιας παρτίδας πόκερ. Κάποιος όμως που δεν είναι πολύ καλός στο πόκερ μπορεί να χάσει, ακόμα και με καλά χαρτιά», ξεκαθαρίζει ο Manel Esteller, πρόεδρος του τμήματος γενετικής του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης και ερευνητής στο Ινστιτούτο Josep Carreras.
Μια νέα, επαναστατική μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Cell Reports Medicine, αποκαλύπτει τα ευρήματα μιας ομάδας ερευνητών που μελέτησαν τον γηραιότερο άνθρωπο στον κόσμο.
Πριν πεθάνει το 2024 σε ηλικία 117 ετών, η Maria Branyas Morera ήταν η πρώτη στη λίστα των γνωστών υπεραιωνόβιων (άτομα άνω των 110 ετών) και το 2023 προσκάλεσε επιστήμονες να μελετήσουν τη βιολογία της – και τον τρόπο ζωής της – για να βοηθήσουν στον προσδιορισμό των παραγόντων που συνέβαλαν όχι μόνο στην εντυπωσιακή μακροζωία της, αλλά και στην εκπληκτική απουσία ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία.
Γεννημένη στο Σαν Φρανσίσκο το 1907, μετακόμισε στην Καταλονία το 1915 και επέζησε δύο παγκοσμίων πολέμων, του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και της πανδημίας Covid, από την οποία ανάρρωσε στα 113 της.
«Η Maria ήταν εξαιρετικά ηλικιωμένη, αλλά ταυτόχρονα πολύ υγιής, κάτι πολύ ασυνήθιστο», αναφέρει ο Esteller ο οποίος ηγήθηκε της μελέτης. «Θέλαμε να ανακαλύψουμε στοιχεία για την υγιή και μακρά διάρκεια ζωής της».
Είναι ενδιαφέρον ότι η έρευνα σκιαγραφεί μια εικόνα που έχει να κάνει τόσο με την καλή γενετική όσο και με τη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. «Είναι μισό-μισό. Το μισό είναι γενετική και το άλλο μισό είναι αυτό που κάνουμε με τη ζωή μας: η συμπεριφορά μας, τι τρώμε και αν ασκούμαστε ή όχι», επισημαίνει.
Μετά την ανάλυση του DNA της Branyas, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είχε κάποια εξαιρετικά γονίδια, ιδιαίτερα του τύπου που είναι γνωστό ότι βοηθούν στην πρόληψη καρδιακών παθήσεων, γνωστικής έκπτωσης και διαβήτη. Ωστόσο, σύμφωνα με τον δρ Esteller, τα καλά γονίδια από μόνα τους πιθανότατα δεν θα ήταν αρκετά για να φέρουν την Branyas σε τόσο προχωρημένη ηλικία.
«Υπάρχουν πράγματα που κάνουμε στη ζωή μας που αφήνουν ένα χημικό αποτύπωμα στο DNA μας», λέει. «Αυτό που έκανε στη ζωή της ήταν πολύ σημαντικό για να διατηρήσει τα κύτταρά της νεότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα».
Αν και η ομάδα εντόπισε σημάδια γήρανσης στην ανάλυσή της, διαπίστωσε επίσης ότι η Branyas είχε «γενετικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με νευροπροστασία και καρδιοπροστασία καθώς και χαμηλά επίπεδα φλεγμονής».
«Η Branyas είχε ένα εξαιρετικό γονιδίωμα εμπλουτισμένο με παραλλαγές σε γονίδια που σχετίζονται με αυξημένη διάρκεια ζωής σε άλλα είδη (όπως σκύλοι, σκουλήκια και μύγες) και σε γονίδια που παρέχουν καρδιακή προστασία και διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας», δήλωσε ο Esteller στο Fox News Digital.
«Ταυτόχρονα, δεν είχε γονιδιακές παραλλαγές που σχετίζονται με τον καρκίνο, τη νόσο του Alzheimer και τις μεταβολικές διαταραχές».
Η Branyas είχε επίσης μεγάλη ποσότητα ευεργετικών βακτηρίων Bifidobacterium στο μικροβίωμα της, κάτι που οι ερευνητές απέδωσαν στη συχνή κατανάλωση γιαουρτιού. Ήταν τουλάχιστον 10 με 15 χρόνια νεότερη βιολογικά από τη χρονολογική της ηλικία.
Ο καθηγητής Ζοάο Πέδρο ντε Μαγκάλιαες από το Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ είπε: «Αυτές οι εξαιρέσεις στη μακροζωία μπορούν να προσφέρουν ενδείξεις για το πώς να γερνάμε όμορφα.
Αν μπορούσαμε να εντοπίσουμε ποια συγκεκριμένα γονίδια συνδέονται με την ακραία ανθρώπινη μακροζωία και την υγιή γήρανση, θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε στοιχεία για τους μηχανισμούς της γήρανσης, καθώς και στόχους για φάρμακα που θα επέτρεπαν σε όλους να ζουν περισσότερο και πιο υγιεινά».
Από τη διατροφή και την άσκηση έως τις κοινωνικές δραστηριότητες, αυτές είναι οι συμβουλές που δίνει ο δρ Esteller σχετικά με τις επιλογές τρόπου ζωής που μπορεί να επέτρεψαν στη Branyas να ζήσει μια τόσο μακρά και υγιή ζωή.
Ακολουθήστε τη μεσογειακή διατροφή
Η Branyas ακολουθούσε μια διατροφή κυρίως μεσογειακού τύπου, η οποία, σύμφωνα με αρκετές μελέτες, μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και διαβήτη τύπου 2, ενώ παράλληλα συμβάλλει στη μακροζωία. Μια ερευνητική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care χαρακτήρισε τη διατροφή αυτή ως «το χρυσό πρότυπο στην προληπτική ιατρική».
Η «μητέρα» της μεσογειακής διατροφής, Αντωνία Τριχοπούλου, έχει αναφέρει: «Αν εφαρμοζόταν παγκοσμίως η πρότυπη υγιεινή διατροφή, που είναι παραπλήσια της μεσογειακής διατροφής, θα μπορούσαν να προληφθούν 11 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι και να μειωθεί η πρόωρη θνησιμότητα κατά 19%.
Στην επιδημιολογία είναι σπάνιο να υπάρχουν τόσες ισχυρές ενδείξεις για την ευεργετική επίδραση ενός διατροφικού σχήματος, όπως έχει καταλήξει η μεσογειακή διατροφή μία δίαιτα που πιστοποιεί τη μακροβιότητα και διαπιστώνει τη σχετιζόμενη με την υγεία ποιότητα ζωής.
Η μεσογειακή διατροφή είναι ένας τρόπος ζωής, δεν είναι μόνο ένας κατάλογος τροφίμων».
Η μελέτη επισημαίνει επίσης ότι η Branyas έτρωγε πολύ γιαούρτι, συνήθεια που βοήθησε στην καλλιέργεια ενός «νεανικού» για την ηλικίας της μικροβιώματος του εντέρου. «Αυτό είναι πολύ σημαντικό, επειδή το γιαούρτι περιέχει βακτήρια που δημιουργούν άμυνα κατά της φλεγμονής», λέει ο δρ Esteller.
«Τα άτομα που πάσχουν από χρόνια φλεγμονή φαίνονται μεγαλύτερα και γερνούν πολύ γρήγορα».
Καθημερινή άσκηση χωρίς «υπεκφυγές» και υπερβολές
Η καθημερινή άσκηση είναι καλύτερη από την άσκηση μόνο μία ή δύο φορές την εβδομάδα. Η Branyas για χρόνια είχε στη ζωή της την καθημερινή άσκηση. Μην σας «παρασύρουν» εύκολες δικαιολογίες για να μην κάνετε το καθημερινό σας περπάτημα.
Δεν είναι απαραίτητο να αποκτήσετε ετήσια συνδρομή στο γυμναστήριο και να μεταπηδάτε από το ένα όργανο γυμναστικής στο άλλο. Ο καθένας πρέπει να βρει το είδος της εκγύμνασης που του αρέσει και του ταιριάζει.
Για παράδειγμα η Branyas αγαπούσε το γρήγορο περπάτημα και δύο φορές την εβδομάδα έκανε προπόνηση δύναμης. «Αυτό αύξησε τη δύναμη των οστών και των μυών της – κάτι που συνήθως χάνουμε καθώς γερνάμε», επισημαίνει ο δρ Esteller, σημειώνοντας ότι η συνέπεια ήταν επίσης ένας σημαντικός παράγοντας.
«Ήταν πολύ δραστήρια στη ζωή της, μέχρι το τέλος». Ο δρ Esteller θεωρεί ότι το συνεπές πρόγραμμα γυμναστικής ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την εντυπωσιακή μακροζωία της Branyas, επισημαίνοντας ότι ένας καθιστικός τρόπος ζωής μπορεί να επιταχύνει τη γήρανση.
«Ίσως να είστε 40 ετών, αλλά τα κύτταρά σας να φαίνονται σαν να είναι 55 ή 60», λέει. «Στην περίπτωση της Branyas, τα κύτταρά της ήταν 23 χρόνια νεότερα. Και ο ενεργός τρόπος ζωής της είναι πιθανώς ένας από τους λόγους της μακροζωίας της. Παρά το γεγονός ότι ήταν 117 ετών, τα κύτταρά της έμοιαζαν σαν να ήταν 94 ή 95 ετών».
Δημιουργήστε μια κοινότητα
Οι ερευνητές συμφωνούν ότι η κοινότητα παίζει σημαντικό ρόλο στη συνολική μακροζωία και σύμφωνα με τον δρ Esteller υπάρχει μια βιολογική βάση για αυτή τη θεωρία.
«Όταν αλληλεπιδράτε με την οικογένεια και τους φίλους σας και έχετε καλές σχέσεις με όλους αυτούς τους ανθρώπους, αυτό που δημιουργείται μέσα σας είναι σαν μια επιπλέον δόση ορμονών.
Είναι παρόμοιο με το πώς, όταν είμαστε ικανοποιημένοι, ο εγκέφαλός μας απελευθερώνει ντοπαμίνη και όταν είμαστε ευτυχισμένοι, απελευθερώνουμε ενδορφίνες. Υπάρχουν πολλές ορμόνες και μόρια που λειτουργούν στον εγκέφαλό μας και απελευθερώνονται κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση».
Η Branyas περιβαλλόταν μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της από την οικογένεια και τους φίλους της. «Είχε ακόμα ένα όμορφο μυαλό. Πολύ καθαρό και ικανό να σκέφτεται λογικά μέχρι το τέλος. Και αυτό σχετιζόταν εν μέρει με τους ισχυρούς δεσμούς με την οικογένεια και τους φίλους της».
Αποφύγετε το κάπνισμα και το ποτό
Αν και η Branyas διατηρούσε μια υγιή κοινωνική ζωή, αξίζει να σημειωθεί ότι έδινε προτεραιότητα στον ύπνο – κοιμόταν περίπου οκτώ ώρες κάθε βράδυ – και απέφευγε το αλκοόλ και το κάπνισμα.
«Το αλκοόλ αλλάζει το μικροβίωμα του εντέρου μας και συνδέεται με κακή υγεία και επιταχυνόμενη γήρανση», λέει ο Esteller. «Και γνωρίζουμε ότι οι καπνιστές γερνούν σίγουρα πιο γρήγορα».
Με πληροφορίες από Fox News, GQ UK, The New York Times, The Guardian.
