Η δημοσιοποίηση των πόθεν έσχες θεωρητικά θα έπρεπε να είναι ένα ισχυρό εργαλείο λογοδοσίας για τον βίο και την πολιτεία των πολιτικών.
Φέτος, η Βουλή των Ελλήνων ανήρτησε τα στοιχεία για τις χρήσεις 2022 και 2023 (τις δηλώσεις 2023 και 2024).
Αξιοσημείωτο είναι δε, πως η ίδια η ανακοίνωση επισημαίνει ότι οι δηλώσεις αναρτήθηκαν «ανέλεγκτες, όπως κατατέθηκαν» και πως θα παραμείνουν δημοσιευμένες για τρία έτη.
Στην πράξη, πρόκειται για έναν κυκεώνα από εκατοντάδες μεμονωμένα αρχεία PDF που είναι κατανεμημένα ανά πρόσωπο, χωρίς συγκεντρωτικά δεδομένα ή εργαλεία σύγκρισης. Αυτή η μορφή δημοσιοποίησης των δεδομένων περιορίζει σημαντικά την προσβασιμότητα, τον δημόσιο έλεγχο και κατ’ επέκταση τη λογοδοσία.
Στο ΒΗΜΑ Intelligence αναλύσαμε και παρουσιάζουμε τα βασικά οικονομικά μεγέθη για τη χρήση 2023 (δήλωση 2024), όπως εισοδήματα, καταθέσεις, ενδεικτικά στοιχεία ακίνητης περιουσίας και υποχρεώσεων και ταυτόχρονα εξηγούμε γιατί ο τρόπος δημοσίευσης των στοιχείων «δεν μας έκανε σοφότερους».
Τα πόθεν έσχες των πολιτικών αρχηγών
Στο επίπεδο των εισοδημάτων, την κορυφή καταλαμβάνει ο Νίκος Ανδρουλάκης με 128.610 €, ενώ ακολουθούν η Ζωή Κωνσταντοπούλου με 102.553 €, ο Αλέξης Χαρίτσης με 72.897 €, ο Σωκράτης Φάμελλος με 72.506 €, ο Κυριάκος Μητσοτάκης με 70.484 €, ο Δημήτρης Κουτσούμπας με 66.158 €, ο Κυριάκος Βελόπουλος με 60.641 € και ο Δημήτρης Νατσιός με 22.633 €.
Πιο εντυπωσιακά είναι τα δεδομένα για τις τραπεζικές καταθέσεις. Ο Ανδρουλάκης δηλώνει 1.076.358,61 €, εκ των οποίων περίπου 940.778 € σε βελγική τράπεζα και 135.571 € στην Ελλάδα. Ο Βελόπουλος ακολουθεί με 268.849 € (διατηρεί και δύο θυρίδες), ο Χαρίτσης με 136.481 €, ενώ ο Μητσοτάκης εμφανίζει περίπου 110.668 € σε ρευστό — ποσό αισθητά χαμηλότερο από πέρυσι, επειδή το 2023 μετέφερε σημαντικό μέρος των καταθέσεών του σε έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, ύψους 498.150 €. Συνεχίζοντας, ο Φάμελλος καταγράφει 57.838 €, ο Κουτσούμπας 10.684 €, η Κωνσταντοπούλου 5.355 € και ο Νατσιός 1.978 €.
Στα λοιπά στοιχεία, ο Μητσοτάκης εμφανίζει 26 εγγραφές ακινήτων (Κρήτη, Κυκλάδες, Ήπειρος) και συμμετοχή 75% στην «Κήρυξ Α.Ε.». Ο Ανδρουλάκης καταγράφει 16 ακίνητα (Ηράκλειο, Αθήνα, ένα διαμέρισμα στο Βέλγιο). Ο Φάμελλος δηλώνει 8 ακίνητα (Θεσσαλονίκη, Ηλεία, Κυκλάδες) και στεγαστικές οφειλές, ο Κουτσούμπας δύο διαμερίσματα στη Λαμία και μηδενικές οφειλές, ο Βελόπουλος 4 ακίνητα σε Μαγνησία, Χαλκιδική και Πέλλα, ο Χαρίτσης δύο εμπορικά ακίνητα στη Μεσσηνία, ο Νατσιός 5 ακίνητα (Πιερία, Κιλκίς) αλλά και οφειλή 107.841 €, και η Κωνσταντοπούλου 8 ακίνητα (Αιδηψός, Αγ. Παρασκευή) και συμμετοχή 50% σε δικηγορική εταιρεία.
Ο λαβύρινθος του πόθεν έσχες
Εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Η πρόσβαση στα «πόθεν έσχες» γίνεται μέσω μιας αλφαβητικής λίστας στην ιστοσελίδα της Βουλής, όπου ο χρήστης ανοίγει ξεχωριστά PDF ανά πολιτικό πρόσωπο. Δεν υπάρχει ενιαίο σύνολο δεδομένων ούτε στοιχειώδης τυποποίηση συγκεκριμένων πεδίων, ώστε για παράδειγμα τα «εισοδήματα», οι «καταθέσεις», τα «ακίνητα» και οι «οφειλές» να είναι με κάποιο τρόπο συγκρίσιμα. Το δελτίο τύπου της Βουλής των Ελλήνων αναφέρει ότι οι δηλώσεις αναρτώνται «ανέλεγκτες» και ότι θα παραμείνουν δημοσιευμένες για τρία χρόνια. Χρήσιμες μεν, αλλά αποσπασματικές δε πληροφορίες για όποιον θέλει να κάνει μια ουσιαστική ανάγνωση και ανάλυση των οικονομικών δεδομένων των βουλευτών.
Φαίνεται περισσότερο να δυσκολεύει, παρά να διευκολύνει την διαφάνεια και την λογοδοσία ο τρόπος οργάνωσης των δημοσιευμένων πόθεν έσχες.
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ο όποιος τυχόν δημόσιος έλεγχος θα μπορούσε να γίνεται, μετατρέπεται εν τέλει σε μια χειρωνακτική εργασία εξαγωγής αριθμών μέσα σε ένα κυκεώνα αρχείων. Τα οποία, μάλιστα, έχουν διαφορετική χρήση οικονομικών όρων, με αποτέλεσμα να προκαλούν σύγχυση στον χρήστη. Επίσης, οι σελίδες των αρχείων δεν αναφέρουν κάποια τυπικά στοιχεία που να βοηθούν τον χρήστη να πλοηγηθεί ευκολότερα, όπως έτος χρήσης, όνομα πολιτικού προσώπου κ.ά.
Τι σημαίνει «ανοικτά δεδομένα» για τον πολίτη
Τα «πόθεν έσχες» θα μπορούσαν να γίνουν πραγματικά χρήσιμα για τον πολίτη, αν δημοσιεύονταν σε μορφή περισσότερο προσβάσιμη.
Σε μια βάση δεδομένων υπάρχει μια ταξινόμηση με διαφορετικά επίπεδα «ανοιχτότητας» και προσβασιμότητας. Στο ναδίρ, έχουμε τα σκαναρισμένα αρχεία PDF. Είναι σχεδόν κλειστά αρχεία, καθώς δύσκολα κάνεις αναζήτηση, δύσκολα εξάγεις αριθμούς και κατ’ επέκταση δύσκολα συγκρίνεις.
Ένα σκαλί πιο πάνω είναι τα PDF με κείμενο. Μπορείς να αντιγράψεις αποσπάσματα, όμως οι πίνακες «σπάνε», τα πεδία δεν είναι ενιαία και κάθε σύγκριση γίνεται πρόχειρα και κατά περίπτωση, χωρίς σταθερούς κανόνες.
Το επόμενο επίπεδο είναι τα αρχεία CSV ή Excel. Εδώ υπάρχει μια στοιχειώδης οργάνωση των δεδομένων.
Τα νούμερα «διαβάζονται» από υπολογιστή. Όμως λείπει η ενοποίηση. Ο χρήστης πρέπει να συνθέσει μόνος του μια μεγάλη βάση από δεκάδες μικρά αρχεία για να δει τη μεγάλη εικόνα. Η ουσιαστική αλλαγή έρχεται όταν το κράτος δίνει ένα ενιαίο αρχείο (για παράδειγμα CSV) για κάθε έτος, με σαφείς ορισμούς πεδίων – μαζί ένα μικρό «λεξικό» που εξηγεί τι σημαίνει τι.
Τότε γίνεται εφικτή μια οριζόντια σύγκριση. Όλοι οι αρχηγοί δίπλα-δίπλα, όλα τα ποσά με τον ίδιο τρόπο, όλες οι μεταβολές από χρονιά σε χρονιά.
Τι λέει η Ευρωπαϊκή Ένωση
Ο τρόπος δημοσίευσης των πόθεν έσχες απέχει παρασάγγας από τις ευρωπαϊκές πρακτικές.
Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας (EIF) συνιστά ρητά δημοσίευση των ανοιχτών δεδομένων κατά τα πρότυπα ποιοτικών μεταδεδομένων, ώστε να είναι προσβάσιμα, διαλειτουργικά και επαναχρησιμοποιήσιμα. Η πολιτική ανοιχτών δεδομένων της ΕΕ προβλέπει ότι τα δεδομένα υψηλής κοινωνικοοικονομικής αξίας πρέπει να διατίθενται σε μηχανοποιημένη μορφή, μέσω API και όπου χρειάζεται με τη δυνατότητα μαζικού κατεβάσματος (bulk download).
Διαφάνεια μετ’ εμποδίων
Στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, η εικόνα των οικονομικών δεδομένων των πολιτκών αρχηγών θα μπορούσε δυνητικά να έρθει στην επιφάνεια με ένα κλικ.
«Ποιος αύξησε διαχρονικά τις καταθέσεις;», «Ποιος μετέφερε τη ρευστότητα του σε τίτλους;», «Ποιες είναι οι καθαρές μεταβολές ανά κατηγορία;».
Αντί για αυτό, χρειάζεται μια χρονοβόρα χειροκίνητη σύγκριση και συγκρότηση πινάκων εκ του μηδενός για να καταλήξουμε σε κάποια βασικά συμπεράσματα όπως ότι ο Ανδρουλάκης κυριαρχεί σε ρευστότητα, ο Μητσοτάκης άλλαξε το μείγμα ρευστών-ομολόγων, ο Βελόπουλος ενίσχυσε τα διαθέσιμά του, ο Χαρίτσης έχει διαθέσει κάποια ποσά σε μετοχές, ενώ Νατσιός, Κωνσταντοπούλου και Κουτσούμπας παραμένουν με χαμηλές καταθέσεις. Όλα αυτά είναι σημαντικά για την ενημέρωση του κοινού, αλλά με τον τωρινό τρόπο δημοσίευσης ο πολίτης δεν μπορεί να τα δει γρήγορα και με ακρίβεια.
Κοντολογίς, φαίνεται πως η ψηφιοποίηση αλλού γίνεται κι αλλού δεν γίνεται. Με κόστος μετρήσιμο. Τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.
