Εδώ και 136 χρόνια κυκλοφορίας, το κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό National Geographic πέφτει κάθε μήνα σε εκατομμύρια χέρια σε ολόκληρο τον πλανήτη. Τα εξώφυλλά του – αληθινά παράθυρα γνώσης και εξερεύνησης – κατά καιρούς μας έχουν ταξιδέψει στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του πλανήτη, μας έχουν συστήσει πολιτισμούς ολόκληρους, έχουν κάνει αμέτρητα ζευγάρια μάτια να γουρλώσουν από θαυμασμό και απορία, και έχουν φιλοξενήσει εκατοντάδες μορφές ζωής. Ποτέ όμως μανιτάρια.

Το κρυφό αυτό βασίλειο της φύσης δεν είχε αυτήν την τιμή ως τώρα. Όμως όλα δείχνουν πως τώρα είναι η στιγμή τους, αφού στο ένα από τα δύο εξώφυλλα με τα οποία κυκλοφορεί το τεύχος Απριλίου 2024 φιγουράρει μια εντυπωσιακή συστάδα από μορχέλες, ενώ στο άλλο ένα πανέμορφο μοναχικό μανιτάρι του γένους Limacella. Και οι δύο αυτές μοναδικές φωτογραφίες είναι του πολλάκις βραβευμένου Έλληνα φωτογράφου Αγοραστού Παπατσάνη.

«Είναι μια στιγμή, αν μη τι άλλο, ορόσημο για εμένα, μιας και μιλάμε για ένα μυθικό περιοδικό με τεράστιο αντίκτυπο παγκοσμίως και πολύ αυστηρά κριτήρια όσον αφορά την επιλογή της ύλης του», παραδέχεται ο ίδιος στα πρώτα κιόλας λεπτά της τηλεφωνικής μας συνομιλίας, «αλλά ακόμα μεγαλύτερη στιγμή είναι για τα ίδια τα μανιτάρια. Ο κόσμος του μανιταριού πανηγυρίζει!», προσθέτει και ο ενθουσιασμός στη φωνή του προδίδει την ιδιαίτερη αγάπη που τους τρέφει.

Στο ένα από τα δύο εξώφυλλα με τα οποία κυκλοφορεί το τεύχος Απριλίου του National Geographic φιγουράρει μια εντυπωσιακή συστάδα από μορχέλες.

Εδώ και μια δεκαετία, οι φωτογραφίες του Αγοραστού κάνουν τον γύρο του κόσμου, συμμετέχουν σε διεθνείς διαγωνισμούς και αποσπούν τη μία μεγάλη διάκριση μετά την άλλη. Από το 2013 μέχρι σήμερα έχει κερδίσει συνολικά τέσσερις φορές στον διαγωνισμό «Wildlife photographer of the year», τον μακροβιότερο και πλέον έγκριτο διαγωνισμό φωτογραφίας στον κόσμο που διοργανώνεται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Λονδίνο και το BBC, στην κατηγορία «Φυτά και Μύκητες».

«Την πρώτη χρονιά που παρευρέθηκα στην τελετή απονομής για να παραλάβω το βραβείο μου, δεν ήμουν σε θέση να το επεξεργαστώ πολύ καλά όλο αυτό που συνέβαινε. Σιγά σιγά, όμως, συνέλαβα γιατί συχνά χαρακτηρίζονται “τα Όσκαρ της φωτογραφίας”. Και είναι όντως. Είναι ένας διαγωνισμός που έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο σε αυτό που μου συμβαίνει εμένα σήμερα. Κάπως έτσι γεννήθηκε και η συνεργασία μου με το National Geographic, μετά τις δύο διαδοχικές νίκες μου το 2022 και το 2023», λέει ο ίδιος.

Η φωτογραφία «Last Breath of Autumn» που χάρισε στον Αγοραστό Παπατσάνη τον τίτλο «Wildlife photographer of the year» για το 2023.

Ο Αγοραστός Παπατσάνης ασχολείται πάνω από δύο δεκαετίες με τα μανιτάρια. Η ενασχόλησή του μάλιστα με αυτά προηγείται κατά πολύ της ενασχόλησής του με τη φωτογραφία. Αυτή ήρθε λίγο αργότερα. Και έμεινε. Έγινε η κύρια απασχόλησή του.

«Όταν άρχισα να ασχολούμαι επαγγελματικά με τη φωτογραφία, άρχισα να αναζητώ τρόπους να αποδώσω τα μανιτάρια όπως τα είχα εγώ στο μυαλό μου, με μια διάσταση παραμυθιού. Για ’μένα είναι σύμβολο φαντασίας και φωτογραφικά είναι ένα θέμα γεμάτο ιδιαίτερα σχήματα, χρώματα, μυστήριο, ιστορίες και μύθους. Είναι τα παιδιά της βροχής, τα στολίδια του δάσους», εξηγεί.

«Τα μανιτάρια είναι ένας γαστρονομικός θησαυρός και μια αφορμή για συνάντηση· ένα κάλεσμα».

Όμως, παρόλο που όταν παντρεύει τις δύο αυτές μεγάλες του αγάπες προκύπτουν θαύματα, τονίζει πως ακόμα και σήμερα τις διαχωρίζει. «Δεν βγαίνω πάντα με μια κάμερα στο δάσος να φωτογραφίσω κάτι το οποίο θα γίνει εξώφυλλο ή θα τρέξει σε διαγωνισμούς», λέει χαρακτηριστικά. «Βγαίνω για να περπατήσω. Βγαίνω με το καλάθι μου, με τους φίλους ή τις κόρες μου και μαζεύουμε. Τα μανιτάρια είναι ένας γαστρονομικός θησαυρός και μια αφορμή για συνάντηση· ένα κάλεσμα».

Ταυτόχρονα, όμως, μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης, ξέρει και ακριβώς ποια είναι εκείνα που θέλει να φωτογραφίσει. Ξέρει τους βιοτόπους απ’ έξω κι ανακατωτά. Ξέρει πότε είναι η εποχή τους. Οπότε, ανάλογα με τη χρονιά, τις βροχές και τις καρποφορίες, κάνει και τις φωτογραφικές του εξορμήσεις. Το timing είναι σπουδαίο όσον αφορά τα μανιτάρια. Γιατί διαφορετικά, όπως λέει με τον αυτοσαρκασμό του ανθρώπου που ξέρει από πρώτο χέρι, «πας νέος και φεύγεις γέρος».

Ενα πανέμορφο μοναχικό μανιτάρι του γένους Limacella πρωταγωνιστεί στο δεύτερο εξώφυλλο του τεύχους Απριλίου του εμβληματικού National Geographic και πίσω από το μαγικό κλικ βρίσκεται ο Έλληνας φωτογράφος Αγοραστός Παπατσάνης.

Σε όλα αυτά έχει παίξει φυσικά τον δικό της ρόλο και η καταγωγή του από τη Δεσκάτη Γρεβενών. Σήμερα είναι πια ευρέως γνωστή η παράδοση που έχει ολόκληρος ο νομός στην καταγραφή, τη συλλογή και την πολύπλευρη ανάδειξη των μανιταριών. «Όμως, τότε, ήμασταν δύο τρεις άνθρωποι όλοι κι όλοι που ασχολούμασταν με τα μανιτάρια», θυμάται ο Αγοραστός.

«Ακόμα μεγαλύτερο ρόλο έπαιξε η γνωριμία μου με τον – νυν πρόεδρο μανιταρόφιλων Ελλάδας – Γιώργο Κωνσταντινίδη που έμελλε να γίνει ο δάσκαλός μου όσον αφορά τα μανιτάρια και, ταυτόχρονα, να επηρεάσει όχι μόνο τον τρόπο ζωής μου αλλά και τον ίδιο τον χαρακτήρα μου», συνεχίζει. «Μάλιστα, ήταν και ο άνθρωπος που μου έδωσε την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή».

Μπορεί το φως της συζήτησής μας να πέφτει πάνω στα μανιτάρια, μπορεί ο ίδιος να έχει ταξιδέψει τρεις φορές στη Νότια Κορέα προκειμένου να απαθανατίσει την λεγόμενη «βασίλισσα των μανιταριών», όμως το βασίλειο των μυκήτων δεν μονοπωλεί απαραίτητα τον φακό του Αγοραστού Παπατσάνη. Στην μέχρι τώρα πορεία του, έχει κάνει εναέριες φωτογραφίσεις με αεροπλάνο με την πόρτα ανοιχτή, ενώ φωτογραφίζει χρόνια το Δέλτα Αξιού αλλά και ηφαίστεια, καταρράκτες, μοναδικά φυσικά τοπία και ό,τι άλλο ερεθίζει το μάτι του. Έχει πάει στην Κένυα για σαφάρι, το οποίο τελικά ακύρωσε γιατί συγκλονίστηκε από τους ανθρώπους εκεί και προτίμησε να κάνει πορτρέτα.

Ο Αγοραστός Παπατσάνης συνειδητοποιεί πλέον ότι δεν χρειάζεται να φτάσει μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου για να τραβήξει μια σπουδαία φωτογραφία.

«Ο δεσμός ανάμεσα στη φύση και την φωτογραφία δεν ήταν ποτέ πιο ισχυρός».

Ό,τι όμως κι αν φωτογραφίζει ο Αγοραστός, εκείνο που φαίνεται να τον κινεί πέρα και πάνω από όλα είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση. «Θεωρώ ότι η φωτογραφία πρέπει αφενός να θρέφει την ψυχή μας κι αφετέρου να βοηθά στην ανάδειξη της φύσης, της οποίας είμαστε μόνο ένα μικρό μέρος εμείς οι άνθρωποι κι έχουμε χρέος» παραδέχεται και συνεχίζει λέγοντας πως «ο δεσμός ανάμεσα στη φύση και την φωτογραφία δεν ήταν ποτέ πιο ισχυρός».

«Η φωτογραφία σήμερα είναι όπλο και μάλιστα ισχυρό στη μάχη για την προστασία και τη διατήρηση της, μιας και υπάρχουν φωτογράφοι που απαθανατίζουν τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά εγκλήματα και μοιράζονται εικόνες που είναι γροθιά στο στομάχι. Και μπορεί το θέαμα πολλές φορές να είναι πολύ σκληρό, όμως ενεργοποιούνται οι άνθρωποι μέσω της εικόνας. Έχουμε καταπληκτικά παραδείγματα πάνω σε αυτό. Αυτοί που κάποτε κατακρεουργούσαν τον πλανήτη με μεγάλη ευκολία, σήμερα έχουν και τα δυο τους τα μάτια ανοιχτά γιατί ξέρουν πως κάποιος κάπου με κάποιο τρόπο μπορεί να τους εκθέσει» λέει χαρακτηριστικά.

«Από όλες τις αισθήσεις, η όραση είναι η πιο στενά συνδεδεμένη με την αντίληψη».

Ο Αγοραστός βλέπει όλη αυτή την ανάπτυξη της εικόνας ως μέσο στη σύγχρονη εποχή ως κάτι θετικό· ως κάτι που μπορεί να ελλοχεύει μεν όλους αυτούς τους κινδύνους που επισημαίνονται καθημερινά αλλά, ταυτόχρονα, ευνοεί την ενημέρωση μας σε σχέση με όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον κόσμο, καλά ή κακά. Όπως λέει, «από όλες τις αισθήσεις, η όραση είναι η πιο στενά συνδεδεμένη με την αντίληψη». Και ο ίδιος πιστεύει πολύ στην αντίληψη, όπως και στην προσωπική δουλειά και τα ερεθίσματα.

Για τον Αγοραστό Παπατσάνη, τα μανιτάρια είναι σύμβολο φαντασίας και φωτογραφικά είναι ένα θέμα γεμάτο ιδιαίτερα σχήματα, χρώματα, μυστήριο, ιστορίες και μύθους.

Λίγο πριν ολοκληρώσουμε την τηλεφωνική μας συνομιλία, η συζήτηση επιστρέφει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε: στα μανιτάρια. Τον ρωτώ εάν υπάρχει κάποιο που είδος που έχει βάλει στο μάτι τελευταία. «Υπάρχουν μανιτάρια που τα έχω στο μάτι. Δεν θα κρύψω και το κάλεσμα που μου κάνει η Νότια Κορέα για τέταρτη και πέμπτη φορά…», μου απαντά.

«Αλλά, από την άλλη», συνεχίζει, «με το πέρασμα των χρόνων, καθώς ωριμάζω σαν άνθρωπος και σαν φωτογράφος, με γοητεύει τρομερά το να καταφέρω να πάρω το απλό μανιτάρι του δικού μου δάσους από τη Δεσκάτη Γρεβενών ή από τον μυθικό Όλυμπο και να το ταξιδέψω σε όλον τον κόσμο μέσα από τις φωτογραφίες μου. Συνειδητοποιώ πλέον ότι δεν χρειάζεται να φτάσω μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου για να τραβήξω μια σπουδαία φωτογραφία. Κι επιπλέον, προτιμώ πια να ακούγονται περισσότερο το Λιτόχωρο, το Καϊμακτσαλάν, η Χαλκιδική, ο Χολομώντας, το Καρπενήσι μας, τα Γρεβενά, η Καστοριά, η Φλώρινα».

Τονίζει πως η Ελλάδα έχει υπέροχους βιοτόπους, μέρη φανταστικά κι εκπληκτικές «μανιταρομάνες» που βγάζουν μανιτάρια κορυφαίας ποιότητας. Φτάνει μονάχα να δραπετεύσουμε από την σύγχρονη αστική τρέλα που μας έχει κάνει να θωρούμε το φυσικό περιβάλλον ως κάτι το «εξωτικό», το «μακρινό», το «άλλο». Όμως, όπως λέει ο Αγοραστός Παπατσάνης λίγες μόνο στιγμές πριν κλείσουμε το τηλέφωνο: «Η σύνδεση μας με τη φύση είναι τρομερή, αλλά την ξεχνάμε. Έτσι που τελικά το “άλλο” να γινόμαστε εμείς».