Ένα χρόνο πριν από το τέλος της θητείας, συναντήσαμε τον αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτη Σχoινά στο δεύτερο σπίτι του, την αίθουσα τύπου της Κομισιόν, μπροστά από το πόντιουμ όπου το 2015 έπρεπε να αγωνιστεί με διπλωματία για τη χώρα του όταν η Ελλάδα επρόκειτο να πεταχτεί εκτός ευρωζώνης. Τονίζει στο «Βήμα» ότι η τελική συμφωνία για το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο είναι θέμα εβδομάδων, εξηγώντας ταυτόχρονα ότι τα εναπομείναντα ζητήματα μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «είναι λίγα, όχι ασήμαντα, αλλά απολύτως εφικτά».

Τον ρώτησα για την επόμενη μέρα μετά το τέλος αυτής της θητείας. «Το μόνο μέλημά μου και οδηγός στη ζωή μου ήταν να εργαστώ ως γέφυρα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας. Και αυτό δεν θα αλλάξει ούτε μετά την 1η Δεκεμβρίου του επόμενου έτους», είπε ο πρώτος Έλληνας αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Ολόκληρη η συνέντευξη στο «Βήμα»:

Βρισκόμαστε μπροστά στο πόντιουμ στην αίθουσα τύπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σε αυτή τη σκηνή, ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή για εσάς ως Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ως επικεφαλής εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής;

Κατά τη διάρκεια της θητείας μου ως εκπρόσωπος για περισσότερο από ένα λεπτό, υπήρξε μια περίοδος ανησυχίας, θα έλεγα, μια εφιαλτική περίοδος, που ήταν το πρώτο εξάμηνο του 2015. Επειδή κατά τη διάρκεια αυτών των έξι μηνών, σε περισσότερες από μία περιπτώσεις, σκέφτηκα ότι θα κληθώ ως Επικεφαλής Εκπρόσωπος για να ανακοινώσω την έξοδο της χώρας μου από την ευρωζώνη.

Δεν μπορεί να υπάρξει χειρότερη ανάμνηση από αυτό. Αλλά ακόμη και σε αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς, πάντα είχα την ελπίδα ότι τα χειρότερα θα αποφευχθούν και ότι η Επιτροπή θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην αποφυγή αυτού του εφιαλτικού σεναρίου. Όπως και συνέβη. Αλλά θυμάμαι ακόμα ότι τουλάχιστον σε 2 ή 3 περιπτώσεις κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, έφτασα πολύ κοντά σε αυτό, σε μια τόσο εφιαλτική επιλογή.

Στη συνέχεια, ως Αντιπρόεδρος, υπήρξαν δύο τέτοιες περιπτώσεις και οι δύο κατά τον πρώτο χρόνο της θητείας με λίγους μήνες διαφορά. Η πρώτη ήταν, τον Μάρτιο του 2020, όταν ενημερωθήκαμε για τα γεγονότα στον Έβρο και μαζί με τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη έπρεπε να οργανώσουμε σε μια μέρα την επίσκεψη, την ιδιαίτερη επίσκεψη των τριών ηγετών των θεσμών στα σύνορα για να γίνει απολύτως σαφές ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να εκφοβιστεί, δεν μπορεί να παρενοχληθεί με τέτοιου είδους περιστατικά.

Ήταν επίσης μια άλλη στιγμή όπου οι χειρότεροι φόβοι για το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί αντικαταστάθηκαν από μια μεγάλη ευρωπαϊκή στιγμή. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που οι τρεις πρόεδροι των θεσμικών οργάνων ήταν παρόντες στο πεδίο σε μια τέτοια στιγμή κρίσης για να συμβολίσουν την ενότητα της Ένωσης. Μετά, λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο 2020.

Μια παρόμοια στιγμή ήρθε όταν η ομάδα μου με ξύπνησε για να μου πει για τη φωτιά στη Μόρια. Οι πρώτες εκτιμήσεις από τις ειδήσεις ήταν ότι μπορεί να υπάρχουν εκατοντάδες νεκροί. Εκείνη τη στιγμή, πρέπει να ομολογήσω ότι έχασα την ελπίδα. Είπα, αυτό είναι το τέλος της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Δεν θα βγούμε ποτέ από αυτό. Αλλά και πάλι, όχι μόνο δεν ήταν το τέλος, αλλά ήταν η αρχή της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής γιατί δύο εβδομάδες αργότερα παρουσιάσαμε τις προτάσεις για το νέο σύμφωνο.

Επίσης ως αποτέλεσμα της Μόριας, καταφέραμε να φτιάξουμε αυτά τα νέα ευρωπαϊκά πρότυπα υποδοχής στα ελληνικά νησιά. 100% χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ. Κοιτάζοντας λοιπόν πίσω, υπάρχει ένα κοινό μοτίβο και στα τρία αυτά περιστατικά. Πολύ ζοφερές, σκοτεινές, εφιαλτικές επιλογές, αλλά πάντα οδήγησαν σε θετικό αποτέλεσμα.

Μιλήσατε για το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι ένα σχέδιο. Δεν έχουμε τελική απόφαση. Είστε πεπεισμένος ότι θα μπορούσαμε να έχουμε μια τελική απόφαση μέχρι τις ευρωεκλογές; Και επιπλέον, την περασμένη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο για την πρόληψη της διακίνησης μεταναστών. Τι σημαίνει για χώρες πρώτης εισόδου όπως η Ελλάδα;

Νομίζω ότι απέχουμε εβδομάδες και όχι μήνες από την τελική συμφωνία για το Σύμφωνο. Αυτή θα είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή στιγμή και μια από τις κληρονομιές της Επιτροπής της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Για να χρησιμοποιήσω, μια μεταφορά για τις αεροπορικές μεταφορές. Κοντεύουμε να προσγειωθούμε και έχουμε βγάλει τους τροχούς του αεροπλάνου. Τα εναπομείναντα ζητήματα μεταξύ Συμβουλίου και Κοινοβουλίου δεν είναι πολλά.

Υπάρχουν λίγα, όχι ασήμαντα, αλλά απόλυτα εφικτά. Και κρίνοντας επίσης από τις επαφές μου με τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δεν υπάρχει πραγματικά κανένα σημαντικό πολιτικό εμπόδιο που να αποτρέπει κάτι τέτοιο από αυτή τη συμφωνία.

Είμαι πολύ βέβαιος ότι όταν οι Ευρωπαίοι πάνε να ψηφίσουν τον επόμενο Ιούνιο, θα το πράξουν με βεβαιότητα για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες αποτυχίας ότι η Ευρώπη έχει επιτέλους ένα ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο και το σύστημα της ΕΕ που διαχειρίζεται η ΕΕ, ιδρύματα που χρηματοδοτούνται από πόρους της ΕΕ και βασίζονται στο δίκαιο της ΕΕ.

Όσον αφορά στη διακίνηση μεταναστών, πρόκειται για ένα επιχειρηματικό μοντέλο, ένα εγκληματικό επιχειρηματικό μοντέλο που πρέπει να καταστρέψουμε. Και αυτό θα γίνει, μέσα από διαφορετικούς τύπους δράσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο . Το πρώτο είναι η ρυθμιστική δράση. Όσο περισσότερο κλείνουμε τα κενά του ρυθμιστικού περιβάλλοντος στην ΕΕ, τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες για τους διακινητές να περνάνε από τις χαραμάδες μας.

Το δεύτερο είναι να χαρακτηριστεί η διακίνηση μεταναστών ως έγκλημα που συνεπάγεται ποινές. Στη δέσμη προτάσεων που ετοιμάσαμε για πρώτη φορά, προτείνουμε μέγιστες ποινές για τους διακινητές. Το τρίτο είναι ότι πρέπει να εμπλέξουμε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης των τρίτων χωρών και να τις κάνουμε να δουν ότι έχουν πολλά να κερδίσουν καταπολεμώντας τη διακίνηση μεταναστών μαζί μας αντί να ανεχόμαστε αυτού του είδους τις επιχειρήσεις εναντίον μας.

Ε: Πριν από μερικές μέρες, η Πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αποφάσισε να σας αποδώσει περισσότερες ευθύνες. Είναι η τρίτη φορά κατά τη διάρκεια αυτής της θητείας. Τι πιστεύετε για αυτήν την έκφραση πλήρους στήριξης προς εσάς;

Προφανώς, αυτό είναι η επικύρωση ενός ορισμένου επιπέδου εμπιστοσύνης και που έχει η Πρόεδρος σε εμένα, για το οποίο είμαι πραγματικά ευγνώμων. Είναι παγκοσμίως γνωστό ότι έχω αφιερώσει πάνω από 30 χρόνια της ζωής μου στις υποθέσεις της ΕΕ. Και πιθανότατα αυτό παίζει επίσης ρόλο, επειδή έχω πολύ συχνά την αίσθηση από τη δουλειά μου στην Επιτροπή ότι η Πρόεδρος με θεωρεί ως ένα ασφαλές ζευγάρι χέρια.

Και αυτό είναι πραγματικά πολύ ωραίο. Τώρα, φυσικά, αυτές είναι ευθύνες που προστίθενται στις κανονικές μου ευθύνες χαρτοφυλακίου. Αυτό συνεπάγεται σημαντικό φόρτο εργασίας και πίεση, αλλά είμαι πολύ χαρούμενος που βασίζομαι σε μια πολύ αποτελεσματική ομάδα συναδέλφων, αξιωματούχων τόσο στο γραφείο μου όσο και στις υπηρεσίες της Επιτροπής κάτι που μου επιτρέπει να έχω αποτελέσματα.

«Μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για τη στρατηγική αυτονομία και την ανθεκτικότητα»

Απέχουμε έξι μήνες από τις ευρωεκλογές και ένα χρόνο από τη λήξη της θητείας. Τι πιστεύετε για τα αποτελέσματα αυτής της Επιτροπής; Μπορούμε να μιλήσουμε για αποτυχίες ή λάθος αποφάσεις; Θα μπορούσε η Επιτροπή να έχει κάνει κάτι διαφορετικό;

Προτιμώ να αναφερθώ στα θετικά αυτής της Επιτροπής. Όπως σας είπα και πριν, στα 30 και πλέον χρόνια της δουλειάς μου στα θεσμικά όργανα, δεν έχω δει ποτέ τόσο πυκνό πολιτικό χρόνο και μια τέτοια διαδοχή αλλαγών όπως τα τέσσερα χρόνια που έχω την τιμή να είμαι μέλος αυτού του Σώματος των Επιτρόπων. Καταρρίψαμε ταμπού δεκαετιών σε αυτήν την Επιτροπή. Τα εμβόλια, η δημιουργία του ταμείου ανάκαμψης με την έννοια του κοινού δανεισμού, που ήταν ένας τομέας που δεν ήταν για την Ε.Ε.

Το γεγονός ότι ξοδεύουμε χρήματα από τους φορολογούμενους της ΕΕ για να αγοράσουμε όπλα για μια τρίτη χώρα, τον τρόπο που οργανώσαμε τη διαχείριση κρίσεων στα εξωτερικά μας σύνορα, τον εκσυγχρονισμό της μετανάστευσης. Αυτές είναι μεγάλες στιγμές που δείχνουν ξεκάθαρα ότι υπήρχε μια αίσθηση ιστορίας σε αυτό το Σώμα και οι στιγμές που εμείς ως Σώμα των Επιτρόπων κληθήκαμε να λάβουμε αυτές τις αποφάσεις. Προσθέτοντας σε αυτό, τη συμφωνία για το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, νομίζω ότι θα δημιουργήσει μια πολύ σταθερή κληρονομιά για την Επιτροπή για τα επόμενα χρόνια.

Τώρα, προφανώς, το καλό είναι ο εχθρός του καλύτερου. Μπορούμε πάντα να σκεφτόμαστε τομείς όπου υπάρχει περιθώριο βελτίωσης στο μέλλον. Πιστεύω ότι στον επόμενο πολιτικό κύκλο υπάρχουν δύο τομείς ιδιαίτερα στους οποίους η Επιτροπή θα κληθεί να κάνει περισσότερα και καλύτερα.

Το πρώτο είναι αυτό το ευρύτερο θέμα της ανθεκτικότητας και της στρατηγικής αυτονομίας, όπου σε αυτήν την Επιτροπή εντοπίστηκε η ανάγκη για περισσότερη ανθεκτικότητα και αυτονομία. Στην επόμενη Επιτροπή, θα πρέπει να βάλουμε τα πόδια μας εκεί που είναι το στόμα μας. Αυτή είναι η στιγμή που πρέπει να δώσουμε κάποιο νόημα στον όρο ανθεκτικότητα στην ενεργειακή και βιομηχανική αυτονομία, μικροτσίπ σε όλες αυτές τις πρώτες ύλες. Εδώ θα παιχτεί το παιχνίδι της αυτονομίας.

Αυτός είναι ένας τομέας όπου πρέπει να γίνουν περισσότερα. Και ο άλλος τομέας είναι η ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης στον κόσμο όπου σαφώς ο κόσμος γύρω μας υποχρεώνει την Επιτροπή να εξορθολογίσει ακόμη περισσότερο τα μέσα εξωτερικής δράσης μας, όχι μόνο τα διπλωματικά, αλλά και την αναπτυξιακή βοήθεια, το εμπόριο, την πολιτική γειτονίας, την εξωτερική διάσταση των εσωτερικών πολιτικών.

Υπάρχει μεγάλος κατακερματισμός σε δομές και μέσα στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και των εξωτερικών σχέσεων. Υπάρχει περιθώριο εξορθολογισμού όλων αυτών. Αυτοί είναι οι δύο τομείς όταν βλέπω που η Επιτροπή μπορεί να κάνει περισσότερα και καλύτερα τα επόμενα χρόνια.

«Η εκδήλωση στο Λονδίνο ήταν μια συγκεκαλυμμένη ευλογία που θα πυροδοτούσε μια μεταμορφωτική στάση»

Ως Αντιπρόεδρος είστε επίσης υπεύθυνος για τον πολιτισμό. Ποια είναι η αντίληψή σας για το τι συνέβη με τον Βρετανό πρωθυπουργό και αυτή τη διπλωματική διαμάχη μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας εξαιτίας της αντίδρασης του Ρίσι Σούνακ;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζει σαφώς την ευρύτερη ιδέα της συγκέντρωσης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς ως ενός ευρωπαϊκού συνόλου αξιών ως μέρος του συνόλου αξιών μας. Την κληρονομιά μας στην Ευρώπη πρέπει να μπορούμε να την δούμε, να την επισκεφτούμε, να την βιώσουμε και όχι να την αναφέρουμε απλώς.

Και το ζήτημα του επαναπατρισμού των πολιτιστικών αγαθών είναι ένα ζήτημα που βρισκόταν πάντα στην οθόνη του ραντάρ της Επιτροπής. Πάντα υποστηρίζαμε παρόμοια προσπάθειες στην UNESCO, όπου σαφώς υπάρχει αυτό το ίδιο επίπεδο κατανόησης.

Και ειλικρινά, το πρόσφατο περιστατικό στο Λονδίνο γύρω από τα γλυπτά του Παρθενώνα καταδεικνύει ότι το ζήτημα έχει φτάσει σε ένα ορισμένο επίπεδο πολιτικής ωριμότητας επειδή οι αντιδράσεις της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για όσα συνέβησαν στο Λονδίνο δείχνουν ξεκάθαρα ότι αυτό είναι ένα θέμα που απασχολεί πολλούς και όχι μερικούς. Το ερώτημα μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου είναι ένα ερώτημα που αγγίζει τις καρδιές και το μυαλό των Ευρωπαίων.

Ελπίζω ότι η εκδήλωση στο Λονδίνο ήταν, κατά κάποιο τρόπο, μια συγκεκαλυμμένη ευλογία που θα πυροδοτούσε μια μετασχηματιστική στάση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη που θα διευκόλυνε, αν όχι τον επαναπατρισμό, αλλά για περισσότερα κοινά στη διαχείριση αυτών των πολιτιστικών αγαθών και για να τα συνδέσουν με τον τόπο προέλευσης.

Όπως έχω πει όταν ήμουν στην Αυστραλία, μου κάνει εντύπωση πώς ένας Βρετανός πρωθυπουργός μπορεί να φτάσει σε ένα σημείο όπου αρνείται να μιλήσει με κάποιον με τον οποίο διαφωνεί. Αυτό είναι τόσο μη βρετανικό, είναι τόσο μη βρετανικό που δεν πάει άλλο.

«Ο οδηγός μου στη ζωή ήταν να εργαστώ ως γέφυρα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας»

Επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω. Ξέρω ότι δεν πρόκειται να απαντήσετε, αλλά ποια είναι τα επόμενα βήματά σας μετά το τέλος αυτής της θητείας;

Είναι εξαιρετικά τιμητικό και είμαι ευγνώμων τόσο στον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη όσο και στην Πρόεδρο Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν που μου έδωσαν τόσο γενναιόδωρα την εμπιστοσύνη τους. Είμαι πολύ ταπεινός που είμαι ο πρώτος Έλληνας Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και αυτό, κατά κάποιο τρόπο, με οδηγεί σε μια κατάσταση που δεν με κάνει ούτε με αναγκάζει σε μεγαλεπήβολα σχέδια την επόμενη μέρα.

Στην πραγματικότητα, δεν έχω στο μυαλό μου την επόμενη μέρα. Το μόνο πράγμα που έχω στο μυαλό μου είναι η πλήρης χρονιά που έχω ακόμα μπροστά μου ως μέλος της Επιτροπής για να ολοκληρώσω αυτό το αξιόλογο πρόγραμμα επιτευγμάτων με μερικά εναπομείναντα ζητήματα όπως η σύναψη του συμφώνου και το ευρωπαϊκό δίπλωμα που θα παρουσιαστεί την επόμενη άνοιξη. Και μετά όσοι με γνωρίζουν, ξέρουν καλά ότι ποτέ δεν με απασχόλησαν τίτλοι λειτουργιών, εντολές. Η μόνη μου έγνοια και οδηγός στη ζωή ήταν να εργαστώ ως γέφυρα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας. Και αυτό δεν θα αλλάξει ούτε μετά την 1η Δεκεμβρίου του επόμενου έτους.