Καμιά φορά οι άνθρωποι δένονται μεταξύ τους, χωρίς να έχουν συμβιώσει, χωρίς να έχουν γνωριστεί χωρίς καν να έχουν ιδωθεί έστω φευγαλέα. Κι όμως τα έργα τους έχουν συνδεθεί άρρηκτα μεταξύ τους.
Στην ηλικία των 28 χρόνων, ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός και ενώ το Μεσολόγγι πολιορκούνταν από τους Τούρκους, ζούσε με τον δικό του τρόπο στην Ζάκυνθο, το δράμα των κατοίκων του και κυρίως την απεγνωσμένη έξοδό τους. Το προσωπικό του αυτό βίωμα, τον οδήγησε στο ποίημά του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» που συνέλαβε το 1825 – 1826, ενώ το αρχικό σχεδίασμα του, «συνθεμένο εις είδος προφητικού θρήνου εις το πέσιμο του Μεσολογγίου», γράφτηκε λίγο μετά την πτώση της πόλης.
Περίπου, στην ίδια ηλικία (24 ετών), ο συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, το 1963, πρωτοκαταπιάνεται με τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του εθνικού μας ποιητή.
Αφησε όμως το έργο και το ξαναδούλεψε το 1968, για μεγάλο διάστημα, πάνω στα τρία «Σχεδιάσματα» του ποιήματος. Τελικά, τον Αύγουστο του 1977, κυκλοφόρησε ο διπλός δίσκος με το έργο, από την (τότε) δισκογραφική εταιρεία Columbia το 1977, σε μορφή λαϊκής λειτουργίας για τρεις τραγουδιστές (δυο υψίφωνους κι έναν βαρύτονο), αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα. Τραγουδούν ο Νίκος Ξυλούρης, ο Λάκης Χαλκιάς, ο Ηλίας Κλωναρίδης, η Μικτή, 40μελής Χορωδία Πρέβεζας «Αρμονία» και αφηγείται η Ειρήνη Παππά. Η προετοιμασία της χορωδίας έγινε από τον Γιώργο Κακίτση, ενώ η σύνθεση, διδασκαλία των ερμηνευτών, ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας από τον Γιάννη Μαρκόπουλο.
Σε αυτό το έργο, ενδεχομένως το κορυφαίο ως συνολικό του εκλιπόντος συνθέτη συναντάται έναν αιώνα με τον ποιητή, επηρεαζόμενος από την εποχή του και κυρίως τους αγώνες της νεολαίας με φόντο την Δικτατορία. Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», όπως έχει σημειώσει εύστοχα ο Κώστας Βάρναλης, μιλά για την «ηθική ελευθερία». Οι συγκρούσεις (εσωτερικές) των αγωνιστών, τα διλήμματα, η αντίσταση, οι θυσίες του Αγώνα, η ομορφιά της ζωής μαζί με τη βαθιά συνείδηση του Χρέους, μιας λέξης που επανέρχεται συχνά – αυτός άλλωστε ήταν και ο αρχικός τίτλος της σύνθεσης – είναι τα θέματα αυτού του ποιήματος.
Στα παραπάνω πατάει και το έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου, όπου προσεγγίζει το έργο του ποιητή διαλεκτικά, έχοντας απόλυτη γνώση του τι πρέπει να κάνει και κυρίως πως να το διαχειριστεί. Εχει εμβαθύνει στην κατανόηση των πιο μηνυμάτων για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, χωρίς όμως η μουσική του να υποχωρεί μπροστά στην ποίηση. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος, αντιμετωπίζει σαν ίσο τον ποιητή, προφανώς με σεβασμό, εργαζόμενος στο πλαίσιο της μουσικής πρότασης που καταθέτει. Η μουσική προσεγγίζει την ποίηση αυτόνομα για να οδηγηθούν και οι δύο τέχνες στον καλλιτεχνικό γάμο.
Νωρίτερα κατά τη δεκαετία του ΄70 ο συνθέτης είχε παρουσιάσει το κίνημα επιστροφή στις ρίζες. Όπως έχει σημειώσει ο ίδιος «με την «επιστροφή στις ρίζες» δεν εννοούσα αντιγραφή ή μια οπισθοδρόμηση. Ούτε ενσωματώσεις. Αλλά μια επικοινωνία με τον εσώτερο κόσμο των ακροατών αφού ο νέος μελωδικός μου κόσμος με την αρμονία και την εξέλιξη της σύνθεσης δεν άφηνε εκτός νυμφώνος από την ορχήστρα όργανα όπως τη κρητική και ποντιακή λύρα, το κανονάκι, το σαντούρι -κάποιες φορές τη φλογέρα- αλλά και τα ιδιόμορφα κρουστά.»
Το κίνημα αυτό αγκαλιάστηκε από τον κόσμο, αποτέλεσε γέννημα της συγκεκριμένης δεκαετίας και των αλλαγών που έφερε τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη και είναι αλήθεια ότι ο Γιάννης Μαρκόπουλος, το υπηρέτησε με συνέπεια.
Σημαντικό μέρος του έργου του συνθέτη είναι σαφώς πολιτικό («Ιθαγένεια», «Θητεία» κοκ) με την ευρεία έννοια του όρου. Ο ίδιος δεν είχε θελήσει να τοποθετηθεί κάτω από κάποια κομματική ταμπέλα και προτιμούσε να «συνομιλεί» με το κοινό του και τους συνεργάτες του. Για αυτό και ο ίδιος ήταν Ελεύθερος Πολιορκημένος. Ελεύθερος από συμβάσεις για να μπορεί να είναι πολιορκημένος από τις δημιουργικές ιδέες του.
Οι εργασίες του, διαχρονικές και επίκαιρες και σήμερα, παρουσιάζουν όσον αφορά τουλάχιστον στα τραγούδια του ή στην μελοποιημένη ποίηση, ότι στίχος και μουσική στο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου βρίσκονται σε μια αρμονία, στο συνταίριασμα αυτό, που συνδέει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.
Στους «Ελεύθερους Πολιορκημένους», έπαιξαν οι μουσικοί: Τάσος Χαλκιάς (λαϊκό κλαρίνο), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Αριστείδης Μόσχος (σαντούρι), Νίκος Ξυλούρης (λύρα), Νίκος Στεφανίδης, Χρήστος Χαλκιάς (κανονάκι), Χάρης Καλέας (πιάνο), Βαγγέλης Χριστόπουλος (όμποε), Τοτός Πατερέλης (τρομπέτα), Τάσος Κλαβανίδης (τρομπόνι), Φίλιππος Τσεμπερούλης (φλάουτο-κλαρίνο), Γιάννης Σπάθας (κιθάρα δωδεκάχορδη), Νίκος Σαμπαζιώτης (κιθάρα απλή), Ανδρέας Ροδουσάκης (κόντρα μπάσο), Σπύρος Λιβιεράτος (τυμπάνια), Γιάννης Ρενιέρης (κρουστά), Γεράσιμος Μηλιαρέσης (κιθάρα κλασική, λαούτο), Σωτήρης Ταχιάτης (βιολοντσέλο), Γιάννης Βατικιώτης (βιόλα).
