Στις 20 Απριλίου του 1941, δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της γερμανικής εισβολής, η Ελλάδα συνθηκολογεί με τους Ναζί εισβολείς.
Ο αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού στη Δυτική Μακεδονία υπογράφει στο Βοτονόσι Ιωαννίνων, με τον διοικητή της 1ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας των Ες-Ες, υποστράτηγο Σεπ Ντίτριχ.το πρώτο πρωτόκολλο συνθηκολόγησης.
Η ενέργεια όμως αυτή του Τσολάκογλου δεν αποτελούσε προϊόν απόφασης της ελληνικής πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Ήταν προσωπική πρωτοβουλία και απόφαση του ίδιου, η οποία καθόρισε και τις μετέπειτα ιστορικής σημασίας εξελίξεις.
Γεώργιος Τσολάκογλου
Είναι αδιαμφισβήτητο πως ο ελληνικός στρατός και οι δυνάμεις των βρετανών συμμάχων βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση. Η πανίσχυρη γερμανική μηχανή ασκούσε όλο και μεγαλύτερη πίεση προκειμένου να υποτάξει την Ελλάδα και οι δυνάμεις των Ναζί, ξεκινώντας από τα βόρεια της χώρας, προχωρούσαν όλο και νοτιότερα.
Όμως, όπως έχει κριθεί ιστορικά εδώ και δεκαετίες, είναι επίσης αδιαμφισβήτητο ότι ο Τσολάκογλου, παρέκαμψε την πολιτική και στρατιωτική ιεραρχία και ενήργησε, προς ίδιον όφελος, χωρίς να έχει τη σύμφωνη γνώμη των προσώπων που βάση νόμου όφειλε να έχει υπακούσει.
Το αρχείο της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» μέσα από δημοσιεύματα ελληνικών, βρετανικών και γερμανικών πηγών φωτίζει το παρασκήνιο των δραματικών εκείνων τελευταίων ημερών πριν η Ελλάδα κατακτηθεί από τους Γερμανούς και κατά συνέπεια και από τους συμμάχους τους, Ιταλούς και Βούλγαρους.
Το 1950, «ΤΟ ΒΗΜΑ» δημοσιεύει απομνημονεύματα του βρετανού στρατάρχη Χένρι Γουίλσον, διοικητή των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα την περίοδο της γερμανικής εισβολής.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.4.1950, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Οι Γερμανοί προελαύνουν
Όπως αναφέρει ο Γουίλσον, λίγα 24ωρα πριν τη συνθηκολόγηση ο Αρχιστράτηγος των ελληνικών δυνάμεων Αλέξανδρος Παπάγος «είπεν ότι εσκόπευε να μεταφέρη το στρατηγείον του έξω των Αθηνών, ίσως εις Δελφούς».
Σύμφωνα με τον Γουίλσον ο Παπάγος, άρχισε να συζητά και το σχέδιο αποχώρησης των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα, καθώς περισσότερο θα έβλαπταν παρά θα ωφελούσαν, δεδομένης της ασταμάτητης προέλασης των Γερμανών.
«Ο στρατηγός Παπάγος μού ανεκοίνωσεν ότι είχεν έλθει η στιγμή που αι βρετανικαί αυτοκρατορικαί δυνάμεις έπρεπε να ετοιμάζωνται να εκκενώσουν την Ελλάδα προς αποσόβησιν της καταστροφής της χώρας.
»Ήταν η πρώτη φορά που η λέξις “εκκένωσις” έπεφτε εις τας συνομιλίας μας.
Στο μέσον, ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων στην Ελλάδα, σερ Χένρι Γουίλσον
Η κατάσταση στην Αθήνα
Ο Γουίλσον περιγράφει τις συνθήκες που επικρατούν στην Αθήνα, τις ώρες που η πολιτική, πολιτειακή και στρατιωτική ηγεσία καλείται να λάβει κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας.
«Την 18ην Απριλίου ο Έλλην πρωθυπουργός Κοριζής ηυτοκτόνησεν. Απεφασίσθη όπως τα καθήκοντά του αρχηγού της Κυβερνήσεως αναλάβη [προσωρινά] ο βασιλεύς Γεώργιος. Επέστρεψα εις τας Αθήνας την ημέραν εκείνην και παρέστην εις την σύσκεψιν που είχε συγκαλέσει εις τα Ανάκτορα του Τατοΐου ο βασιλεύς, και εις την οποίαν παρέστησαν από ελληνικής πλευράς, ο στρατηγός Παπάγος και μέλη τινα της Κυβερνήσεως.
»Η συζήτησις που προέκυψεν, ανεπτύχθη πέριξ των εξής σημείων: Κατά πόσον ήταν δυνατόν να συνεχισθή ο πόλεμος. Κατά πόσον αι βρεττανικαί δυνάμεις έπρεπε να παραμείνουν ή να εκκενώσουν την χώραν. Ποιον αντίκτυπον θα είχεν η εκκένωσις επί του ηθικού του πληθυσμού»
Στις συσκέψεις που έγιναν στις 18 και 19 Απριλίου 1941 συναποφασίσθηκε από Έλληνες και Βρεττανούς να ξεκινήσει η αποχώρηση των βρετανικών δυνάμεων από την Ελλάδα.
«Τότε έλαβε τον λόγο ο στρατηγός Παπάγος», γράφει ο Γουίλσον «και έδωσε μίαν εικόνα της καταστάσεως από της απόψεως του ελληνικού σρατού: Εις την Ήπειρον τα ελληνικά στρατεύματα είχαν φθάσει εις το τελευταίον όριον της αντιστάσεώς των απέναντι ισχυράς ιταλικής πιέσεως. Το ηθικών των ήταν κακόν. Υπήρχεν έλλειψις πυρομαχικών και παντού γενικά παρουσιάζοντο δυσχέρειαι. Κατά τη γνώμην του στρατηγού Παπάγου συνέχισις του αγώνος επί ένα ή δύο μήνας, θα είχεν ως συνέπειαν την ερήμωσιν της Ελλάδος».
Η συνθηκολόγηση
Μία ημέρα μετά, στις 20 Απριλίου 1941, ο Τσολάκογλου αιφνιδιάζει τους πάντες και υπογράφει αυτοβούλως συνθηκολόγηση.
«Την 21ην Απριλίου επληροφορούμεθα ότι η μεραρχία των Ες-Ες “Αδόλφος Χίτλερ” είχε φθάσει εις Ιωάννινα και ότι ο στρατηγός Τσολάκογλου είχε συνθηκολογήσει δια λογαριασμόν της ελληνικής στρατιάς Ηπείρου, χωρίς ν’ αναφερθή προηγουμένως εις τον Παπάγον είτε εις την αμέσως προϊσταμένην του αρχήν, τον στρατηγόν Πίτσικαν».
Στις 21 Απριλίου την πρωθυπουργία της Ελλάδος, αναλαμβάνει ο Εμμανουήλ Τσουδερός. Ο ίδιος ο Τσουδερός γράφει σε άρθρο του στο «ΒΗΜΑ» στις 10 Ιουνίου 1945:
«Είνε μια διαταγή αποσταλείσα, τη εντολή μου, προς τον στρατόν της Ηπείρου, υπό του αρχιστρατήγου στρατηγού Παπάγου την 21ην Απριλίου 1931, ημέραν κατά την οποίαν ανέλαβον την προεδρίαν της κυβερνήσεως:
«Πληροφορούμαι ότι ο υποστράτηγος Τσολάκογλου ανέλαβε την πρωτοβουλίαν να διαπραγματευθή ανακωχήν.
Δέον να εννοηθή παρ’ ενός εκάστου ότι τα ύψιστα της χώρας μας συμφέροντα απαγορεύουν τούτο.
Απευθύνομαι προς τον πατριωτισμόν πάντων.
Ο στρατός δέον ν’ αγωνιστθή μέχρι των τελευταίων ορίων των δυνάμεών του.
Αντικαταστήσατε τον Τσολάκογλου πάραυτα»»
Καθόλου τυχαία, ο Χένρι Γουίλσον συνδέει την πρωτοβουλία του Τσολάκογλου με την «5η φάλαγγα», όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται η εντός εμπόλεμης χώρας εκάστοτε προσπάθεια προπαγάνδας προς όφελος του εχθρού.
Γερμανικά στρατεύματα κατά την κάθοδό τους προς τη Νότια Ελλάδα
Η 5η φάλαγγα
«Συναφώς υποπτευόμουν ανέκαθεν την δράσιν της 5ης φάλαγγος και ωρισμένα πρόσωπα των Αθήνων, κατέχοντα ανώτατας θέσεις εις την κυβέρνησιν. (…) Η κατάρρευσις της ελληνικής αντιστάσεως εις την Ήπειρον ήνοιξεν εις τον εχθρόν την οδόν μέχρι του κόλπου της Κορίνθου».
Υπ’ αριθμόν ένα όπλο κάθε προδοτικής «5ης φάλαγγας» ήταν και είναι η προπαγάνδα και διασπορά ψευδών φημών. Το ίδιο συνέβη και τις ημέρες εκείνες στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα.
Ο ιστορικός και πολεμικός ανταποκριτής της Daily Telegraph Κρίστοφερ Μπάκλεϋ περιγράφει σε κείμενό του, που δημοσιεύθηκε στο «ΒΗΜΑ» της 16ης Δεκεμβρίου 1952, τις φήμες που κυκλοφορούσαν λίγες ώρες πριν ο Τσολάκογλου συνθηκολογήσει με τους Γερμανούς:
«Η 16η και η 17η Απριλίου ήσαν από τας χειροτέρας ημέρας από απόψεως ηττοπαθών φημών. Εφημολογείτο ότι η Βρεττανική γραμμή είχεν υποστή μοιραίων διάσπασιν εις το μέτωπον του Ολύμπου, ότι η μεραρχία των Αυστραλών, είχε γίνει κομμάτια και ότι η πεδιάς της Λαρίσης έβριθεν από τας γερμανικάς δυνάμεις που την είχαν κατακλύσει κατερχόμενοι προς τα νότια.
»Όλα αυτά δεν είχαν καμμίαν απολύτως σχέσιν με την αλήθειαν. Τα γερμανικά στρατεύματα δεν είχαν ακόμη διασπάσει τας θέσεις μας εις τον Όλυμπον και ούτε καν είχαν εμφανισθή εις την πεδιάδα. (…)
»Αι φήμαι ωργίαζαν εκείνας τας ημέρας εις τας Αθήνας. Ένα σύμπτωμα ψυχολογίας που είχαν αρχίσει να διαμορφώνεται ήταν ότι είχαν αρχίσει να κατεβάζουν ή να σχίζουν τα παννώ και τα τοιχοκολλημένα σχέδια, τα θέματα των οποίων εστρέφοντο κατά των Γερμανών»
Θεσσαλονίκη, οδός Αγίας Σοφίας. Από τις 9 Απριλίου η πόλη βρίσκεται στα χέρια των Γερμανών.
Η επίσημη έκθεση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού
Ο αντιστράτηγος εν αποστρατεία Αρχιμήδης Αργυρόπουλος με κείμενο του στο «ΒΗΜΑ» της 13ης Δεκεμβρίου 1970, αφού χαρακτηρίσει τη συνθηκολόγηση Τσολάκογλου ως «επονείδιστη», παρουσιάζει επίσημη σχετική έκθεση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού:
»Ξαφνικά, η επονείδιστη συνθηκολόγησις Τσολάκογλου από συμφώνου με τους διοικητάς Σωμάτων Στρατού και τους επιτελάρχας των στις 20 Απριλίου, ανοίγει στους Γερμανούς τη διάβασι Κατάρα, του Μετσόβου και η αισιοδοξία των Βρεττανών συμμάχων μας διά την άμυναν των Θερμοπυλών ανατρέπεται.
»Οι Γερμανοί από το Μέτσοβο σπεύδουν προς τα νότια χρησιμοποιούντες την ελευθέρα αμαξιτήν οδόν Γιάννενα – Αγρίνιο – Μεσολόγγι – Ναύπακτο – Άμφισσα.
(…)
Η συνθηκολόγησι των στρατηγών υπήρξε επονείδιστη, και αυτόν τον χαρακτηρισμόν έδωσαν στο μέτωπο οι περισσότεροι των σταθερών πολεμιστών αξιωματικών, διά δύο κυρίως λόγους.
»Πρώτον, η συνθηκολόγησις έγινε επί ανοικτού πεδίου και παρά τας επανειλημμένας ρητάς διαταγάς της υφισταμένης στας Αθήνας νομίμου κυβερνήσεως και του αρχηγού του Κράτους βασιλέως Γεωργίου Β’. Η απείθια των στρατηγών ήτο αυτόφωρος και ολοκληρωτική.
»Ήτο δε αυτή η Δευτέρα ανταρσία των στρατηγών. Η πρώτη έλαβε χώραν τον Φεβρουάριο 1941, όταν άλλοι στρατηγοί, μετά την είσοδον των Γερμανών στην Βουλγαρία και επικειμένης της γερμανικής εισβολής, υπέβαλαν μηνύματα και εξέφρασαν μεγαλοφώνως γνώμην ότι η “Ελλάς δεν μπορεί να πολεμήση με δύο αυτοκρατορίας” και ότι “ο πόλεμος τερματίζεται”.
»Τότε αντικαταστάθησαν τρεις διοικηταί Σωμάτων. Και εις τας δύο περιστάσεις οι στρατηγοί παραστράτησαν και έκαμαν πολιτική.
Δεύτερον: Η συνθηκολόγησις είχε χαρακτηριστικόν ότι εγκαταλείψαμε μόνους, συμπαραστάτας πεδίου μάχης. Ιδού πώς χαρακτηρίζει τα λυπηρά συμβάντα η επίσημη έκθεσις της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού εις τον τόμον “Το τέλος μιας Eποποιΐας” σελίς 143:
“Ουδεμία πλέον υπήρχεν ελπίς τροπής της καταστάσεως επί τα βελτίω. Υπήρχε μόνον μία ηθική υποχρέωσις απέναντι τρίτων μαχομένων εισέτι επί του ελληνικού εδάφους. Και οι τρίτοι ούτοι ήσαν οι σύμμαχοι Βρεττανοί.
“Δεν θα ήτο παραδεκτόν, εφ’ όσον και το τελευταίον βρεττανικόν τμήμα ευρίσκετο επί ελληνικού εδάφους και εμάχετο κατά των εισβολέων, να παύση οιαδήποτε ελληνική αντίστασις, έστω και με τας μεγαλυτέρας θυσίας εις αίμα και εις αγαθά.
“Θα ήτο απαράδεκτον να μη καταβληθή μία ύστατη προσπάθεια συνεχίσεως του αγώνος, έστω και αν ούτος ήτο τόσον τελεσιδίκως καταδικασμένος. Η παράκαιρος και συνολική παράδοσις επί ανοικτού πεδίου των ελληνικών στρατευμάτων δεν έπρεπε να λάβη χώραν».
«ΤΟ ΒΗΜΑ»,23.3.1963 Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Ο Τσολάκογλου και η πρωθυπουργία
Το 1963, «ΤΟ ΒΗΜΑ» φέρνει στο φως σημαντικά ντοκουμέντα από τα αρχεία των Ναζί μέσα από τα οποία αποδεικνύεται ποιος ήταν εξαρχής ο στόχος του Τσολάκογλου.
Σύμφωνα με το έγγραφο που δημοσιεύει «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις 23 Μαρτίου 1963, «μετά την στρατιωτική συμφωνία περί καταθέσεως των όπλων, που υπεγράφη στις 23 Απριλίου, ο στρατηγός Τσολάκογλου ηθέλησε να γίνη και πρωθυπουργός.
»Φαίνεται ότι για πρώτη φορά διετύπωσε την επιθυμία του αυτή προφορικώς προς τον Γερμανό στρατάρχη Λιστ, κατά την υπογραφή της συμφωνίας ή λίγο αργότερα. Την επανέλαβε δε και εγγράφως μετά δύο ημέρες.
»Το κείμενο της γραπτής δηλώσεως του Τσολάκογλου διεβιβάσθη από τον στρατάρχη Λιστ προς το γερμανικό υπουργείον Εξωτερικών στις 26 Απριλίου και έχει ως εξής:
«Εδήλωσα προς την αυτού εξοχότητα τον στρατάρχην Λιστ και επαναλαμβάνω διά μίαν ακόμη φοράν ότι η στρατιά Ηπείρου και Μακεδονίας, η οποία έκαμε τας μεγαλυτέρας θυσίας εις τον πόλεμον υπέρ του Ελληνικού λαού, είναι έτοιμη να προσφέρη διά των στρατηγών της τας υπηρεσίας της δια τον σχηματισμόν μίας Κυβερνήσεως εν Αθήναις.
»Υποσχόμεθα να υπηρετήσωμεν την αυτού εξοχότητα τον Φύρερ του γερμανικού λαού κατά τον τρόπον τον οποίον ούτος επιθυμείν»
»Φυσικά οι Γερμανοί ήθελον να εγκαταστήσουν στην Αθήνα μία Κυβέρνησι που να φαίνεται σαν ελληνική», σημειώνει «ΤΟ ΒΗΜΑ» και συμπληρώνει «Ο Βασιλεύς Γεώργιος είχε φύγει, ο πρωθυπουργός Κορυζής είχε αυτοκτονήσει. Η πρότασις Τσολάκογλου εχαρακτηρίσθη από τον Ρίμπεντροπ σαν “ουρανόπεμπτον δώρον”, όπως αναφέρεται στα Γερμανικά Αρχεία.
«ΤΟ ΒΗΜΑ»,29.9.1976 Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Στη σχετική έκθεση αναφέρονται τα μεγάλα στρατιωτικά και πολιτικά πλεονεκτήματα που θα είχε για τον Άξονα η πρωθυπουργοποίησις του Τσολάκογλου, ο οποίος “είχεν επανειλημμένως εκφράσει αισθήματα φιλικά προς τον Άξονα”.
»Ο στρατάρχης Λιστ υπεστήριζε την υποψηφιότητα με ενθουσιασμό και ο Χίτλερ εδέχθη. Έπρεπε όμως να ερωτηθή και ο Μουσολίνι, έστω και τυπικώς. Συνεφώνησε και αυτός. Και έτσι, στις 29 Απριλίου, ανηγγέλθη ο σχηματισμός της Κυβερνήσεως Τσολάκογλου».
Μετά την απελεύθερωση και ύστερα από δίκη, που έγινε το 1945, ο Γεώργιος Τσολάκογλου καταδικάστηκε σε θάνατο.
Η θανατική του καταδίκη μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη και πέθανε στις 22 Μαΐου 1948, ενώ νοσηλευόταν για λευχαιμία στο Νοσηλευτικό Ίδρυμα του Μετοχικού Ταμείου Στρατού (ΝΙΜΤΣ).
