«Το χάος είναι εδώ. Και πιστεύω ότι είναι ευθύνη της γενιάς μας να μην περιμένει να ξεσπάσει ένας νέος πόλεμος, αλλά να αντιδράσει τόσο αποφασιστικά σαν να έχει ήδη ξεσπάσει»! Ο ρόλος της Κασσάνδρας δεν ταιριάζει σε ένα νέο και φέρελπι πολιτικό όπως είναι ο Εμανουέλ Μακρόν. Και όμως, ο γάλλος πρόεδρος από τον Ιούνιο του 2019 «έβλεπε» το μέλλον. Δεν είχαν μπουκάρει ακόμα οι κερασφόροι οπαδοί του Τραμπ στο Καπιτώλιο, ούτε τα ρωσικά στρατεύματα στην Ουκρανία.

Ηταν φανερή η αμφισβήτηση των αρχών και των αξιών της δημοκρατίας και της ανοιχτής κοινωνίας στο εσωτερικό των χωρών, αλλά δεν είχε χωριστεί και πάλι τόσο ξεκάθαρα ο κόσμος σε πρόοδο και σε οπισθοδρόμηση, σε Ανατολή και Δύση.

«Η κρίση που βιώνουμε μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο τα έθνη και σε αποσύνθεση τις δημοκρατίες. Είμαι πεπεισμένος γι’ αυτό. Βλέπετε ότι ο κόσμος παρασύρεται από έναν αυταρχισμό που λέει «η δημοκρατία δεν σας προστατεύει πια από την ανισότητα που οδηγεί αυτός ο καπιταλισμός. Ας χτίσουμε τείχη, ας ορθώσουμε σύνορα κι ας τελειώνουμε μ’ αυτή την προβληματική εξωστρέφεια»» είχε πει ο Μακρόν μιλώντας στη Γενεύη για την επέτειο των 100 χρόνων του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO).

Πελαγοδρομήσεις και ασυνεννοησία

Τρία χρόνια μετά την ομιλία Μακρόν στη Γενεύη τι έχουμε στη Δύση και ειδικότερα στην Ευρώπη; Πόλεμο, πολιτική διαίρεση, αντιφάσεις και αναποτελεσματικότητα σε ό,τι αφορά τις κυρώσεις κατά της Μόσχας. Πελαγοδρομήσεις και ασυνεννοησία ακόμα και για μια ελάχιστη κοινή αντιμετώπιση του πληθωρισμού που υποδαύλισε η πανδημία και εκτίναξε ο πόλεμος. Εκ του αποτελέσματος τεκμαίρεται η αποτυχία.

Ούτε καν τις πέντε θεσμικές εκκρεμότητες, όπως τις είχε καθορίσει η απελθούσα τον Νοέμβριο του 2019 Επιτροπή υπό τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, δεν κατάφερε να προωθήσει η Ευρώπη. Αλλά η Τραπεζική Ενωση ή η ενσωμάτωση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας στο κοινοτικό Δίκαιο ή η διασφάλιση των καταθέσεων είναι τώρα οι προτεραιότητες της ΕΕ; Ο Γιούνκερ είχε συναίσθηση των μεγεθών και των σημείων. Αντιλαμβανόταν τον συθέμελο κλονισμό που υπέστη η εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων έναντι των τραπεζών και του ευρώ από το κούρεμα των καταθέσεων στην Κύπρο, για παράδειγμα.

«Υπεραγορά Σούπερ Ελέκτρικ»

Η σημερινή Επιτροπή αποδεικνύεται κατώτερη των περιστάσεων. Κάθε κρίση που ενσκήπτει (πανδημία, πόλεμος, πληθωρισμός) αποκαλύπτει όλο και πιο σοκαριστικά τη θεσμική της γύμνια, την κανονιστική της ανεπάρκεια και την πολιτική της ατολμία.

Παρενθετικά θα παρατηρούσε κάποιος ότι η ποιότητα της ευρωπαϊκής ηγεσίας (του πολιτικού προσωπικού των Βρυξελλών ακριβέστερα) αυξομειώνεται με βασανιστικό τρόπο εδώ και μια εικοσαετία.

Την επιτυχημένη Επιτροπή Πρόντι (1999-2004), την πρώτη του ευρώ, διαδέχθηκε η ανεκδιήγητη περίοδος Μπαρόζο (2004-2014) η οποία, φευ, κλήθηκε να αντιμετωπίσει την ευρωπαϊκή κρίση χρέους. Κατόπιν ο εμβληματικός ευρωπαϊστής Γιούνκερ (2014-2019) κρατώντας την Ελλάδα στην ευρωζώνη έσωσε τα προσχήματα, για να φτάσουμε στη σημερινή Επιτροπή που άγεται και φέρεται από τη διπλή λαίλαπα της πανδημίας και του πολέμου.

Δεν περιποιεί τιμή για την πολιτική Ευρώπη συνολικά (Βρυξέλλες και εθνικές κυβερνήσεις) η διαπίστωση ότι ο συνεκτικότερος ευρωπαϊκός θεσμός των τελευταίων δύο δεκαετιών είναι μακράν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Ουδείς προσέφερε στο ευρώ και στην ΕΕ μεγαλύτερη υπηρεσία από τον τραπεζίτη Μάριο Ντράγκι («whatever it takes», 26 Ιουλίου 2012). Είναι όμως αποκαλυπτική (η διαπίστωση) και για το πώς βλέπουν οι Ευρωπαίοι, ταγοί και πολίτες, τον ρόλο και τη λειτουργία της ΕΕ: σαν «Υπεραγορά Σούπερ Ελέκτρικ» και μόνο.

Πολύ αργά για δάκρυα

Και όμως, έναν χρόνο μετά την ομιλία του Μακρόν, το καλοκαίρι του 2020 και εν μέσω πανδημίας, επανήλθε (στα λόγια) το φεντεραλιστικό όραμα. Και το επανέφερε ο άνθρωπος που το 2015 είχε πιέσει για να εξοστρακιστεί η Ελλάδα από την ΕΕ (κάτι που δεν πέτυχε χάρη στον πρόεδρο Γιούνκερ) και το 2010 για να προσφύγει η Αθήνα στο ΔΝΤ (πράγμα που πέτυχε), μη αντιλαμβανόμενος ότι έτσι εξευτελίζεται ολόκληρη η ΕΕ και διασύρεται η ευρωπαϊκή ιδέα. Τον Ιούνιο του 2020 ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε διατύπωσε γραπτώς στη «Frankfurter Allgemeine Zeitung» το μεγάλο «mea culpa». Εγραψε για την «ανάγκη ολοκλήρωσης της ευρωζώνης με την υιοθέτηση κοινής οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής». Ζήτησε την «επιτάχυνση της ενσωμάτωσης». Και προειδοποίησε «να μην επαναλάβουμε τα λάθη του 2010 που κάναμε με την ελληνική κρίση, όταν έπρεπε να δημιουργήσουμε ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο».

Πολύ αργά. Η ανάγκη για μια ισχυρή, ενωμένη Ευρώπη είναι σήμερα μεγαλύτερη από ποτέ. Αλλά ουδέποτε ο ενθουσιασμός για το ευρωπαϊκό «εγχείρημα» ήταν τόσο χλωμός, τουλάχιστον ανάμεσα στους νέους. Ηδη στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2019 περίπου τρεις στους τέσσερις γάλλους ψηφοφόρους από 18 έως 24 ετών δεν προσήλθαν στις κάλπες. Τέσσερις στους δέκα εξ αυτών, άλλωστε, δεν γνώριζαν καν ότι διεξάγεται μια εκλογική αναμέτρηση. Αλλά ήταν οι πατεράδες τους το 2005 που απέρριψαν το Ευρωσύνταγμα του Ζισκάρ. Στη Γαλλία και στην Ολλανδία (ιδρυτικά μέλη της ΕΟΚ) σταμάτησε η εμβάθυνση της ΕΕ μετά την αμερικανόπνευστη «μεγάλη διεύρυνση» του 2004 που μετέτρεψε την Ευρώπη σε μια κακόφωνη Βαβέλ.

Ο εξ Ανατολών κίνδυνος

Η Ευρώπη πασχίζει να δείξει στον πλανήτη ότι είναι ενωμένη απέναντι στον εξ Ανατολών κίνδυνο. Η υποκρισία της έχει προκαλέσει την αγανάκτηση ακόμα και των Ουκρανών. Στις 9 Μαΐου ο επανεκλεγείς Μακρόν κάλεσε, μεταξύ άλλων, και σε αλλαγή των Συνθηκών της Ευρωπαϊκής Ενωσης «για να απαντηθούν οι νέες προκλήσεις της εποχής». Ηταν όμως «αδύνατον να κρυφτεί η πρόθεση του γάλλου προέδρου για μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων», έγραψε την επομένη η «Figaro».

Οπως ήταν αναμενόμενο, οι μικρότεροι εταίροι της ΕΕ αντέδρασαν αρνητικά.

Η ΕΕ λειτουργεί de facto με πολλές ταχύτητες, θα αντέτεινε κανείς. Ο Μακρόν έχοντας την πολιτική και στρατιωτική σύγκλιση της ΕΕ ψηλά στην ατζέντα του επιθυμεί διακαώς να γίνει ο επόμενος πανευρωπαϊκός statesman. Αλλά, όπως φάνηκε και την περασμένη εβδομάδα στις βουλευτικές εκλογές, οι ακροκεντρώες προτάσεις του δεν ενθουσιάζουν ούτε τους Γάλλους. Πόσω μάλλον τους Ευρωπαίους της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.