Τιμή σε μια «ελληνική ψυχή»

Την ελληνική Ιστορία και τον πολιτισμό τιμά το βρετανικό «Βραβείο Ράνσιμαν» που απονέμει η Anglo-Hellenic League σε αγγλόφωνες εκδόσεις ελληνικής θεματολογίας (αλλά και σε ελληνικές εκδόσεις μεταφρασμένες στα αγγλικά), με τη βιογραφία να είναι το είδος που «κόβει το νήμα» για δύο συνεχόμενες χρονιές. Αν το Greece: Biography of a Modern Nation (εκδ. University of Chicago Press, 2019) του νεοελληνιστή Ρόντρικ Μπίτον ήταν στην ουσία μια ιστορική αφήγηση για το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, το βιβλίο του συγγραφέα και επιμελητή εικαστικών εκθέσεων Ιαν Κόλινς John Craxton: A Life of Gifts (εκδ. Yale University Press 2021 και στα ελληνικά: John Craxton: Ο αγαπημένος της ζωής. Μια ελληνική ψυχή, εκδ. Πατάκη, 2022) είναι μια καθαρόαιμη βιογραφία που περνά από τον χώρο της Ιστορίας στον χώρο της τέχνης, αφηγούμενη τη ζωή του βρετανού ζωγράφου Τζον Κράξτον (1922-2009), φίλου του Λούσιαν Φρόιντ, του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και του Πάτρικ Λη Φέρμορ, ο οποίος έζησε και εργάστηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Κρήτη.

Η απονομή του βραβείου στο King’s College του Λονδίνου το βράδυ της Δευτέρας 13 Ιουνίου έγινε με κάθε επισημότητα, παρουσία του προστάτη της Anglo-Hellenic League πρίγκιπα Μάικλ του Κεντ, όπως προστάζει η βρετανική εθιμοτυπία. Η διάθεση των παρευρισκομένων ήταν ευφορική, καθώς νωρίτερα την ίδια μέρα το Τμήμα Κλασικών Σπουδών του Κολεγίου είχε διακριθεί στην αξιολόγηση των βρετανικών ερευνητικών ιδρυμάτων (Research Excellence Framework – REF2021) λαμβάνοντας την πρώτη θέση. Για τις ανθρωπιστικές σπουδές στο Κing’s College, όπου το 1918, με την υποστήριξη της AHL ιδρύθηκε η Εδρα «Κοραής» της Βυζαντινής και Νέας Ελληνικής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας, ήταν μια λαμπρή βραδιά από κάθε άποψη. Ο διακεκριμένος κλασικός φιλόλογος του Κέιμπριτζ Ρίτσαρντ Χάντερ, κεντρικός ομιλητής της βραδιάς με μια διάλεξη για τον Ομηρο και τα όρια του ελληνικού κόσμου («“Those who do not know the sea”: Homer and the margins of the Greek world») κράτησε το κοινό σε μια απολαυστική αναμονή προτού ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής Πίτερ Φράνκοπαν, καθηγητής Διεθνούς Ιστορίας στην Οξφόρδη, ανακοινώσει τον νικητή.

Οι οκτώ φιναλίστ

Από τις εκδόσεις της περασμένης χρονιάς, η κριτική επιτροπή –στην οποία συμμετείχαν ο ποιητής Διονύσης Καψάλης, η Νίσε Μακ Σουίνι, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Λέστερ, η Τζούντιθ Μόσμαν, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του

Κόβεντρι, και η δημοσιογράφος και συγγραφέας, δρ. Σόφκα Ζινόβιεφ– κατέληξε τον Ιανουάριο σε μια μακρά λίστα 23 τίτλων και τον Απρίλιο σε μια βραχεία λίστα οκτώ τίτλων. Μια ιστορική μελέτη: Mark Mazower, The Greek Revolution: 1821 and the Making of Modern Europe, εκδ. Penguin (Allen Lane), μια πολιτισμική μελέτη: Dimitris Tziovas, Greece from Junta to Crisis: Modernization, Transition and Diversity, εκδ. Bloomsbury (I.B. Tauris), δύο βιογραφίες: Ian Collins, John Craxton: A Life of Gifts, εκδ. Yale UP και Michael Llewellyn Smith, Venizelos: The Making of a Greek Statesman, 1864-1914, εκδ. C. Hurst & Co., μια αγγλική μετάφραση του Ιστορικού του Σιντίπα του φιλοσόφου των Jeffrey Beneker & Craig Gibson, The Byzantine Sinbad, εκδ. Harvard UP και τρία πεζογραφήματα: Ruth Padel, Daughters of the Labyrinth, εκδ. Little Brown, Nektaria Anastasiadou, A Recipe for Daphne, εκδ. American University of Cairo Press, Pat Barker, The Women of Troy, εκδ. Penguin (Hamish Hamilton) συναγωνίστηκαν για το βραβείο.

Καλειδοσκόπιο τίτλων

«Τα βιβλία που διαβάσαμε εφέτος συνιστούν ένα καλειδοσκόπιο τίτλων που δείχνει το εύρος του ενδιαφέροντος για καθετί ελληνικό: από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, από την ποίηση μέχρι την ιστορική μελέτη, από κορυφαίες μελέτες στον χώρο των κλασικών σπουδών έως μεταφράσεις βυζαντινών κειμένων. Η επιλογή δεν ήταν εύκολη», σχολίασε ο Πίτερ Φράνκοπαν. «Στο τέλος αποφασίσαμε ότι το John Craxton: A Life of Gifts του Ιαν Κόλινς ήταν το πιο συναρπαστικό και ενδιαφέρον ανάγνωσμα, απόλυτα στο ύφος του σερ Στίβεν Ράνσιμαν, και είχαμε την αίσθηση ότι κι εκείνος θα ενέκρινε απόλυτα την επιλογή μας».

To βραβείο, το οποίο θεσπίστηκε το 1983 προς τιμήν του σπουδαίου βυζαντινολόγου και μακροβιότερου προέδρου της AHL Στίβεν Ράνσιμαν (1903-2000) ύστερα από πρόταση του Λόρδου Τζέλικο, τότε προέδρου της AHL, αποσκοπεί στην ανάδειξη και προώθηση αξιόλογων βιβλίων από τις ανθρωπιστικές επιστήμες και τις τέχνες, τεκμηριωμένων αλλά ταυτόχρονα καλογραμμένων και προσιτών στο ευρύ κοινό, όπως τα βιβλία του ίδιου του Στίβεν Ράνσιμαν.

Ο έρωτας για την Ελλάδα

Ο βραβευθείς Ιαν Κόλινς, ευχαριστώντας για την τιμή, χαρακτήρισε την κατάκτηση του Βραβείου Ράνσιμαν «το κερασάκι στην τούρτα της εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του Τζον Κράξτον», αναφερόμενος και στην περιοδεύουσα έκθεση που είναι αφιερωμένη στη ζωή και στο έργο του Κράξτον, η οποία ξεκίνησε ήδη το ταξίδι της από το Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα, όπου θα παραμείνει ως τον Σεπτέμβριο, προτού μεταφερθεί στα Χανιά και στη συνέχεια στο Λονδίνο. Με πολύ εκφραστικές γραμμές σχεδίασε το πορτρέτο του Κράξτον, τον οποίο γνώρισε στο Λονδίνο το 2000, «έναν τύπο με μουστάκι που έμοιαζε με βοσκό που είχε κατέβει από τα βουνά της Κρήτης» και σκιαγράφησε το χρονικό της συγγραφής της βιογραφίας του, την αρχική άρνηση του Κράξτον, τις σημειώσεις που κρατούσε κρυφά ο Κόλινς: «Όποτε συναντιόμασταν και μιλούσαμε, τον άκουγα με προσοχή και ενδιάμεσα έτρεχα στην

τουαλέτα, έβγαζα το σημειωματάριό μου και σημείωνα όσα είχε πει προτού τα ξεχάσω». Εκείνος το κατάλαβε. «Ετσι κι αλλιώς θα το γράψεις το βιβλίο όταν πεθάνω, ας σου δώσω κάποιες πληροφορίες», είπε στον Κόλινς τρία χρόνια προτού πεθάνει. «Αληθινός φιλέλληνας και απόλυτος ηδονιστής, ο Τζον Κράξτον το μόνο που επιθυμούσε ήταν να ζει και να εργάζεται στην Ελλάδα. Ακολούθησε την επιθυμία του σε ηλικία 23 ετών και έκτοτε η διαρκής χαρά του φωτίζει τους πίνακές του. Αυτό το υπέροχο βραβείο τού ανήκει – ήταν ένας μαγευτικός καλλιτέχνης, ένας υπέρτατος ηδονιστής, ένα ζωηρό και αναρχικό πνεύμα ερωτευμένο διά παντός με την Ελλάδα», κατέληξε ο Κόλινς.

Συγχαίροντας τον Ιαν Κόλινς για τη βιογραφία του, «ένα σπουδαίο βιβλίο για μια υπέροχη ζωή», ο Τζον Κίτμερ, πρόεδρος του ΔΣ της AHL, πρώην πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στην Αθήνα και ελληνιστής, με μια διατριβή για τον Γιάννη Ρίτσο, υπογράμμισε την αποστολή της AHL να αναδεικνύει τις καλύτερες πτυχές της ελληνο-βρετανικής φιλίας και σχολίασε ότι «με τη ζωή και την καλλιτεχνική του δημιουργία ο Τζον Κράξτον εξέφρασε την αγάπη που υπάρχει ανάμεσα στις δύο χώρες».

Το βραβείο συνοδεύει ένα διόλου ευκαταφρόνητο χρηματικό έπαθλο 10.000 στερλινών, το οποίο προσφέρουν από κοινού το Ιδρυμα Αθανάσιου Κ. Λασκαρίδη και το Ιδρυμα Α. Γ. Λεβέντη, οι δύο νέοι χορηγοί που εξασφάλισε η ΑHL στη διάρκεια της πανδημίας για την υποστήριξη της αποστολής της.