Κόντρα στις στατιστικές

Αφορμή για το σημερινό σημείωμά μου στάθηκε ένα βιβλίο. Αλλά καθώς δεν πρόκειται για ένα βιβλίο με αμιγώς επιστημονικό περιεχόμενο ώστε να ταιριάζει να παρουσιαστεί από το Science, σας το συστήνω από αυτή τη στήλη. Ο τίτλος του είναι «Το τραγούδι του Χιλμπίλη» και στο ασπρόμαυρο εξώφυλλο απεικονίζεται ένα παιδί καθισμένο σε ένα αυτοκίνητο παρκαρισμένο δίπλα σε ένα χωράφι με καλαμπόκια. Οι αγκώνες του παιδιού ακουμπούν στους μηρούς του, οι παλάμες του συγκρατούν το σκυφτό κεφάλι, το βλέμμα του παιδιού είναι στραμμένο στο πάτωμα. Η εικόνα φωνάζει «απόγνωση». Βλέπετε, με τον όρο «χιλμπίλης» περιγράφουν κοροϊδευτικά στις ΗΠΑ μια κατηγορία λευκών Αμερικανών της εργατικής τάξης, δίχως πανεπιστημιακή μόρφωση, με σκωτοϊρλανδική καταγωγή, και για τους οποίους η φτώχεια αποτελεί οικογενειακή παράδοση: οι πρόγονοί τους ήταν κολίγοι, μετά ανθρακωρύχοι, έπειτα εργάτες στα εργοστάσια και σήμερα που πολλές βιομηχανίες έχουν κλείσει, συνήθως άνεργοι. Περιττό να πούμε ότι τα ποσοστά εξάρτησης και βίαιων συμπεριφορών στις κοινότητές τους είναι αυξημένα.

Το αυτοβιογραφικό βιβλίο, των εκδόσεων Δώμα, υπογράφει ο 34χρονος σήμερα Τζέιμς Ντέιβιντ Βανς, ο οποίος είναι απόφοιτος της Νομικής του Πανεπιστημίου Γέιλ, μιας από τις κορυφαίες νομικές σχολές του κόσμου. Πώς έγινε αυτό το θαύμα; Πώς το παιδί ενός εξαφανισμένου από τη ζωή του πατέρα και μιας εξαρτημένης από ουσίες μητέρας, η οποία άλλαζε συντρόφους σαν τα πουκάμισα μεταφέροντας τα παιδιά της (υπήρχε μεγαλύτερη ετεροθαλής αδελφή) από σπίτι σε σπίτι και από σχολείο σε σχολείο, κατάφερε να σταθεί στα πόδια του; Οχι πως το παιδί δεν κινδύνεψε: άρχισε να καπνίζει μαριχουάνα με τον γιο του νιοστού συντρόφου της μητέρας του και ήταν έτοιμος να παρατήσει το Λύκειο. Ευτυχώς για εκείνον οι χιλμπίληδες παππούς και γιαγιά έτειναν το χέρι βοήθειας που είχε ανάγκη σε καίριες στιγμές της ζωής του.

Θα είχε κανείς πολλούς λόγους να διαβάσει το πόνημα του Βανς. Εκτός από αυτοβιογραφία είναι πολιτικό, κοινωνικό και εν τέλει φιλοσοφικό καθώς αφορά την ατομική ευθύνη. Ωστόσο ο λόγος που θέλησα να το μοιραστώ μαζί σας είναι (και) επιστημονικός και αφορά τις στατιστικές και το πώς αυτές αξιοποιούνται για πολιτικές παρεμβάσεις ή για τη λήψη προσωπικών αποφάσεων. Σε διάφορα σημεία του βιβλίου ο συγγραφέας αναφέρει ότι δεν περίμενε από τους ερευνητές του Χάρβαρντ ή άλλου έγκριτου πανεπιστημίου να τον πληροφορήσουν για την κατάσταση στην κοινότητα που ζούσε. Θα ήλπιζε όμως τα ευρήματά τους να αξιοποιούνταν καλύτερα για πολιτικές αποφάσεις που θα απελευθέρωναν τους συμπολίτες ή τους γείτονές του και δεν θα τους κρατούσαν εγκλωβισμένους. Με άλλα λόγια δεν ευχόταν για παροχή επιδομάτων, αλλά για θέσεις εργασίας!

Οσο για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε τις στατιστικές σε προσωπικό επίπεδο, δεν βρίσκω καλύτερο παράδειγμα από αυτό του μεγάλου εξελικτικού βιολόγου Στέφεν Τζέι Γκουλντ (Stephen Jay Gould, 1941-2002). Το 1982, ο Γκουλντ έμαθε ότι έπασχε από ένα σπάνιο μεσοθηλίωμα, έναν καρκίνο που βάσει στατιστικών δεν του έδινε παρά οκτώ ακόμη μήνες ζωής. Ευτυχώς για τον ίδιο (και την επιστήμη), ο Γκουλντ αρνήθηκε να αποδεχθεί μοιρολατρικά τις προβλέψεις και απέδειξε ότι μπορεί «οι στατιστικές να είναι ο θρίαμβος της ποσοτικής μεθόδου» αλλά την ποιοτική συνιστώσα τους τη θέτει ο καθένας από εμάς.