Project Syndicate

Η έκτη επέτειος της Αραβικής Ανοιξης αυτόν τον χρόνο πέρασε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, δεν υπήρξε ένας χείμαρρος σχολιασμών για τα ταραχώδη γεγονότα που ταρακούνησαν τον αραβικό κόσμο και υποσχέθηκαν τον μετασχηματισμό της πολιτικής σε αυτά τα κράτη.

Φυσικά, η ιδιότητα του καινούργιου φθίνει με τον καιρό. Αλλά το μειωμένο ενδιαφέρον για τις αραβικές εξεγέρσεις αντανακλά μια βαθύτερη αλλαγή: η ελπίδα για νέα, πιο αντιπροσωπευτικά πολιτικά συστήματα έχει δώσει τη θέση της στην απόγνωση καθώς οι δυναμικές επαναστάσεις μεταμορφώθηκαν σε αντεπαναστάσεις, εμφυλίους πολέμους, αποτυχημένα κράτη και εντεινόμενο θρησκευτικό εξτρεμισμό.

Παρ’ όλα αυτά, όσο δυσάρεστα και να είναι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα, πρέπει να συνεχίσουμε να εστιάζουμε στις εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης προκειμένου να ανακαλύψουμε τις αιτίες τους. Οπως οποιοδήποτε σημαντικό γεγονός, έθεσαν νέα και δύσκολα ερωτήματα. Και ένα από τα πιο σημαντικά είναι το γιατί οι οικονομολόγοι δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις εξεγέρσεις. Η πρόβλεψη των πολιτικών αναταραχών δεν είναι εύκολη υπόθεση.

Οι οικονομολόγοι δεν έχουν τόσο εντυπωσιακό ρεκόρ ακόμη και στην πρόβλεψη των οικονομικών κρίσεων. Αλλά η συγκεκριμένη αποτυχία μπορεί να αποκαλύπτει ένα βαθύτερο πρόβλημα με τις οικονομικές υποθέσεις και τα αναλυτικά πλαίσια. Λίγο πριν από την πτώση τους, κάποιοι άραβες τύραννοι δέχονταν επαίνους από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για την υποτιθέμενη επιτυχία τους στην υιοθέτηση των «σωστών» οικονομικών πολιτικών.

Το επακόλουθο mea culpa της Παγκόσμιας Τράπεζας είναι μία ξεκάθαρη ένδειξη ότι μπορεί να υπάρχει πρόβλημα με τις πολιτικές που υπαγορεύονται για τα αραβικά παλαιά καθεστώτα. Γιατί οι οικονομολόγοι εστίασαν στους λάθος δείκτες; Γιατί παραπλανήθηκαν από λάθος συμπεράσματα; Μήπως δεν έδωσαν την πρέπουσα προσοχή στις πιθανές παγίδες; Κοντολογίς, ήταν πρόβλημα δεδομένων ή ανάλυσης;

Η αποτυχία της πρόβλεψης των πολιτικών επαναστάσεων αντανακλά, τουλάχιστον εν μέρει, εννοιολογικές ανεπάρκειες. Τα κλασικά οικονομικά εστιάζουν στη συμπεριφορά του homo economicus που αναζητή την ισορροπία και οδηγείται από τις ορθολογικές επιλογές. Αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο δεν μπορεί να εξηγήσει τις κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές.

Πολλά από τα διαθέσιμα στοιχεία παρουσίαζαν μια ευνοϊκή εικόνα της οικονομικής κατάστασης στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική (MENA). Στη διάρκεια της δεκαετίας πριν από το ξέσπασμα των εξεγέρσεων, οι οικονομίες της περιφέρειας παρουσίαζαν σημαντική αύξηση του ΑΕΠ της τάξης του 4%-5% και πραγματική αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ γύρω στο 2%-2,5%. Σε κάποια από αυτά η ανισότητα μειωνόταν.

Τα κράτη της περιφέρειας επωφελήθηκαν με άμεσο ή έμμεσο τρόπο από τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου, ειδικά από το 2002 ως το 2008, όταν οι αυτές άγγιξαν τα 147 δολάρια το βαρέλι. Αλλά φυσικά τα νέα δεν ήταν μόνο καλά. Οταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις υπήρχαν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι καθημερινοί άνθρωποι, ειδικά οι νέοι και οι μορφωμένες μεσαίες τάξεις, αισθάνονταν πολιτικά αποξενωμένοι.

Τα ποσοστά ανεργίας –ειδικά μεταξύ των νέων –ήταν πολύ υψηλά. Και τα αυταρχικά καθεστώτα δεν δίνουν μεγάλη σημασία στην κοινωνική δικαιοσύνη. Ακόμη και έτσι, είναι γεγονός ότι οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής παρουσίαζαν βελτίωση στη σχετική ευημερία τους. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την παραδοσιακή σκέψη που συνδέει τις οικονομικές δυσκολίες με τις μαζικές εξεγέρσεις και τις περιόδους σχετικής ευημερίας με την πολιτική ηρεμία.

Δεν είναι καθαυτές οι οικονομικές δυσκολίες αλλά η ματαίωση από τη διαφορά μεταξύ των προσδοκιών και της πραγματικότητας, αυτό που ξυπνάει τα πλήθη. Η Αραβική Ανοιξη είναι η απόδειξη ότι οι βελτιωμένες οικονομικές αποδόσεις δεν μπορει να θεωρηθούν ότι διασφαλίζουν από την πολιτική αστάθεια.

Αν μάθουμε αυτό το μάθημα, θα μπορέσουμε να μην πιαστούμε εξαπίνης από μελλοντικές πολιτικές αναταραχές. Μπορεί να μας δώσει και τη δυνατότητα να μη βιώσουμε την ίδια απογοήτευση και απόγνωση που έφερε η Αραβική Ανοιξη.

Ο κ. Hassan Hakimian είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Μέσης Ανατολής του Λονδίνου και αναπληρωτής καθηγητής στο SOAS του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

HeliosPlus