Στον νικητή τα λάφυρα. Αν για τους φανατικούς οπαδούς του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τρόπαιο ήταν τα όπλα που άφησαν στις γέφυρες του Βοσπόρου οι ηττημένοι κινηματίες του στρατού, το έπαθλο για τον ίδιο τον «Σουλτάνο» είναι το μεγάλο ξεκαθάρισμα. Τόσο σαρωτικές και ανελέητες είναι οι διώξεις που πολλοί μιλάνε για το τέλος της δημοκρατίας στην Τουρκία.
«Δώρο του Αλλάχ» χαρακτήρισε την αιματοβαμμένη απόπειρα πραξικοπήματος ο ισλαμιστής πρόεδρος, αφού του δίνει τη χρυσή ευκαιρία για μαζικές εκκαθαρίσεις όχι μόνο στις ένοπλες δυνάμεις αλλά παντού στο κράτος. Δικαιοσύνη, υπουργεία, υπηρεσίες, εκπαίδευση, όλος ο δημόσιος μηχανισμός ζει μέρες προγραφών και απηνών διώξεων. Οποιος θεωρείται ύποπτος για έλλειψη αφοσίωσης στο καθεστώς απομακρύνεται με συνοπτικές διαδικασίες, συχνά βιαίως και με δημόσια διαπόμπευση.
Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Μέσα σε λίγα 24ωρα, με λίστες προφανώς έτοιμες από καιρό, συνελήφθησαν, αποπέμφθηκαν και απολύθηκαν 60.000 άνθρωποι. Το πογκρόμ εξαπλώνεται σε όλες τις υπηρεσίες του Δημοσίου –και στις υπηρεσίες πληροφοριών –σε συνδυασμό με καθεστώς έκτακτης ανάγκης που κηρύχθηκε για τρεις μήνες. Κάτι που σημαίνει ότι νόμοι τίθενται σε ισχύ χωρίς ψηφοφορία στη Βουλή και περιστέλλονται κατά το δοκούν πολιτικά δικαιώματα και ελευθερίες.
Η γνωστή τακτική του «πολιορκούμενου φρουρίου»


Ο Ερντογάν βλέπει παντού εχθρούς. Είναι η τακτική του «πολιορκούμενου φρουρίου» που χρησιμοποιούν όλα τα αυταρχικά καθεστώτα για να δικαιολογούν απόλυτο έλεγχο σε κράτος και θεσμούς. Κακά νέα για την τουρκική δημοκρατία, αφού όλοι συμφωνούν ότι σε πρώτο χρόνο ο Ερντογάν βγαίνει πανίσχυρος και από αυτή τη δοκιμασία. Εχοντας ξεδοντιάσει τους «πασάδες» στον στρατό και στο κεμαλικό κοσμικό «βαθύ κράτος», στρέφεται τώρα κατά της «παράλληλης δομής» που έχει στήσει ο πρώην σύμμαχος και νυν υπ’ αριθμόν 1 δημόσιος εχθρός, ο ισλαμιστής ιμάμης Φετουλάχ Γκιουλέν. Αυτόν και τους υποστηρικτές του κατηγορεί για το πραξικόπημα, αυτόν ζήτησε να εκδώσουν οι ΗΠΑ, και με αυτή την απειλή ως πρόσχημα επιχειρεί να εδραιώσει την παντοδύναμη εξουσία του με συνταγματική αναθεώρηση ή δημοψήφισμα στα σκαριά για να αναλάβει προεδρικές υπερεξουσίες.

«Είδαμε μια τεράστια ειρωνεία: ένα αντιδημοκρατικό πραξικόπημα εναντίον μιας αντιδημοκρατικής εξουσίας που θα τη σπρώξει πλέον προς τη χειρότερη δυνατή κατεύθυνση, σε μαζικές εκκαθαρίσεις και θηριώδη καταστολή» μας λέει ο Γκάρεθ Τζένκινς, συγγραφέας και αναλυτής στην Κωνσταντινούπολη.
Τονίζει ότι πρόκειται για αντιπραξικόπημα εξίσου αυταρχικό και αντιδημοκρατικό. «Πράγματι, αν δημοκρατία σημαίνει διάκριση εξουσιών, αυτή έχει ήδη καταλυθεί στην Τουρκία. Απόλυτα κυρίαρχος με την ψήφο του λαού στην εκτελεστική, ο Ερντογάν ελέγχει μετά τις εκκαθαρίσεις τη δικαστική εξουσία και έχει εξουδετερώσει τη νομοθετική, αφού τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν είχαν άλλον δρόμο παρά να καταδικάσουν το πραξικόπημα από την αρχή. Η κεμαλική αντιπολίτευση, οι εθνικιστές Γκρίζοι Λύκοι, ακόμη και το κουρδικό HDP στήριξαν την εκλεγμένη κυβέρνηση μπροστά στην απειλή από τα τανκς» προσθέτει ο Τζένκινς.
Οι σπόροι ενός νέου εθνικού διχασμού


Η επόμενη ημέρα βρίσκει αναμφισβήτητα ενισχυμένο τον Ερντογάν. Αλλά πολλοί βλέπουν στην εκδικητική μανία των εκκαθαρίσεων τους σπόρους ενός νέου εθνικού διχασμού. Και μάλιστα σε πολύ κρίσιμη στιγμή, με την Τουρκία αντιμέτωπη με υπαρξιακές απειλές από τον πόλεμο στη γειτονική Συρία, τις τρομοκρατικές επιθέσεις από το ISIS και τον εμφύλιο με τους Κούρδους να έχει ξαναφουντώσει στα εδάφη της. Το αίμα που χύθηκε στο πραξικόπημα, μαζί με τα μίση και τα πάθη που προκαλούν οι διώξεις, ξυπνάνε φόβους για νέο κύκλο βίας, σαν αυτόν που είδαμε στο Πάρκο Γκεζί.
Σε μια χώρα ιστορικά και βαθιά χωρισμένη σε δύο αμείλικτα αντίθετα στρατόπεδα, τους ισλαμιστές και τους υπέρμαχους του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, ο Ερντογάν δίνει τώρα ανένδοτο κατά των οπαδών του Γκιουλέν στον «εμφύλιο των ευσεβών» και κάνει τα πάντα για να επιβάλει το δικό του ισλαμικό νεοοθωμανικό όραμα στην κοινωνία. Χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο εκδικητικό λόγο γεμάτο μίσος, απειλώντας τους «προδότες» που επιτίθενται στον ίδιο και στη χώρα, με αποτέλεσμα κάθε περιστατικό βίας και τρομοκρατίας να αυξάνει την πόλωση. Μετά το πολύνεκρο πραξικόπημα η ατμόσφαιρα είναι εκρηκτική.

«Νομίζω ότι ο Ερντογάν έχει ξεπεράσει την κόκκινη γραμμή. Ζούμε το τέλος της Δημοκρατίας. Δεν είναι μόνο ότι γίνεται όλο και πιο αυταρχικός. Το ξόρκι του φόβου με το οποίο συνήθιζε να ελέγχει κάθε αντιπολίτευση έχει απλωθεί σε μεγάλα στρώματα της κοινωνίας. Η Τουρκία είναι πρώτη παγκοσμίως σε φυλακίσεις δημοσιογράφων, αλλά το ξεκαθάρισμα στοχεύει τώρα παντού. Προβλέπω αντιδράσεις και νέα βία» καταλήγει ο Τζένκινς.
ΠΟΓΚΡΟΜ
Οι εκκαθαρίσεις είναι τόσο εκτεταμένες που λίγοι πιστεύουν ότι δεν είχαν σχεδιαστεί εκ των προτέρων. Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί:

7.500 στρατιώτες έχουν συλληφθεί, συμπεριλαμβανομένων 118 στρατηγών και ναυάρχων.

8.000 αστυνομικοί έχουν απομακρυνθεί από τις θέσεις τους και 1.000 έχουν συλληφθεί.

3.000 μέλη του δικαστικού σώματος, συμπεριλαμβανομένων 1.481 δικαστών, έχουν απομακρυνθεί.

15.200 στελέχη του υπουργείου Παιδείας έχουν χάσει τη δουλειά τους.

21.000 ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί και 1.577 πανεπιστημιακοί πρυτάνεις ετέθησαν σε διαθεσιμότητα.

492 κληρικοί, ιεροκήρυκες και θρησκευτικοί δάσκαλοι έχουν απολυθεί.

257 υπάλληλοι της προεδρίας της κυβερνήσεως και 100 υπάλληλοι της Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΜΙΤ) επαύθησαν.

«Ιμάμ-χατίπ»
Από (ισλαμιστικής) Παιδείας άρξασθε
Εντύπωση προκαλούν οι διώξεις στην Παιδεία. Ο πρόεδρος Ερντογάν βλέπει την άνοδο της ισλαμικής εκπαίδευσης στα σχολεία και στα πανεπιστήμια της Τουρκίας σαν ύψιστη προσωπική του αποστολή. Από τότε που το ισλαμικών καταβολών κόμμα του ανήλθε στην εξουσία το 2002, ο αριθμός των παιδιών που εκπαιδεύονται σε ξεχωριστά θρησκευτικά σχολεία, που είναι γνωστά ως «ιμάμ-χατίπ», έχει αυξηθεί κατά 90%. Ο Ερντογάν έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι θέλει να δημιουργήσει «μια ευσεβή γενιά» και να μεταρρυθμίσει ανάλογα τη δημόσια εκπαίδευση. Λιγότερο σαφές είναι γιατί τόσοι πανεπιστημιακοί πρυτάνεις βρίσκονται επίσης στο στόχαστρο. Είναι απίθανο να είναι γκιουλενιστές όλοι όσοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Υπάρχει κάποια φήμη ότι προετοιμάζεται σαρωτική μεταρρύθμιση στα 300 πανεπιστήμια της Τουρκίας. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι η κυβέρνηση έχει εξαπολύσει πογκρόμ εναντίον των αλεβιτών (σιιτών) της Τουρκίας, κοινότητα η οποία αριθμεί περίπου 15 εκατομμύρια. Το κυβερνών ΑΚΡ της Τουρκίας είναι ένα κυρίως σουνιτικό κόμμα με μεγάλη στήριξη από την ισλαμιστική βάση.

Κερέμ Οκτέμ, τούρκος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς στην Αυστρία
«Η ΕΕ θα βλέπει την Τουρκία να πέφτει στην άβυσσο»
Για «δύο πραξικοπήματα και μια καταστροφή» μας μιλάει ο Κερέμ Οκτέμ, τούρκος καθηγητής Νοτιοανατολικών Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς στην Αυστρία και συγγραφέας του βιβλίου «Οργισμένο έθνος: Η Τουρκία μετά το 1989» (εκδόσεις Ευρασία).

«Η απόπειρα πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου απετράπη. Οχι μόνο από τους υποστηρικτές του Ερντογάν που βγήκαν στους δρόμους αλλά και από την πλειονότητα του ίδιου του στρατού, ο οποίος αντιτάχθηκε στην κλίκα των συνωμοτών. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι σώθηκε η δημοκρατία στην Τουρκία. Το αντίθετο. Ηδη πριν από το πραξικόπημα η χώρα όδευε προς μια όλο και πιο φασιστική κυβέρνηση. Μετά το πραξικόπημα είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Δεκάδες χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι οι οποίοι πιστεύεται ότι είναι οπαδοί του Φετουλάχ Γκιουλέν –ορισμένοι από τους συμπαθούντες του οποίου ήταν πιθανότατα οι ιθύνοντες του αποτυχημένου πραξικοπήματος –έχουν εκδιωχθεί από το Δημόσιο. Ηδη κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και το κράτος δικαίου έχει επισήμως καταλυθεί. Το πραξικόπημα αποφεύχθηκε, αλλά αυτά που βλέπουμε τώρα είναι αρκετά όμοια με ό,τι συμβαίνει συνήθως μετά από πραξικοπήματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία οδεύει προς μια κυνική δικτατορία που θα τραυματίσει ακόμη πιο βαθιά την ήδη διχασμένη κοινωνία» τονίζει ο Οκτέμ.

«Ο Ερντογάν σίγουρα θα πιέσει περαιτέρω για ένα προεδρικό καθεστώς. Αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για την πολιτική του επιβίωση. Θα υπάρξουν περισσότερες εκκαθαρίσεις, μέχρι του σημείου της σημαντικής αποδυνάμωσης του κρατικού μηχανισμού. Αυτό περιλαμβάνει προφανώς και τις δυνάμεις ασφαλείας, οι οποίες έχουν χάσει μερικά από τα καλύτερα στελέχη τους. Μερικοί ήταν έτοιμοι να χύσουν αίμα για να επαναστατήσουν εναντίον της πολιτικής του Ερντογάν. Σίγουρα πρέπει να τιμωρηθούν, αλλά οι περισσότεροι αντιμετωπίζουν τώρα διώξεις με πολύ αδύναμες κατηγορίες. Φαίνεται ότι ο μόνος τρόπος για να παραμείνει στην εξουσία ο Ερντογάν απαιτεί δηλητήριο, εκκαθαρίσεις και πόλωση. Και όλα αυτά θα βλάψουν τελικά τον ίδιο και τη χώρα. Η δημοκρατία καταλύεται από τον εκλεγμένο ηγέτη της. Είναι μια εθνική καταστροφή» λέει ο συνομιλητής μας.

Και δεν φαίνεται να υπάρχει εύκολη λύση σε αυτό το αδιέξοδο.


«Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ θα παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς, αλλά δεν μπορούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις στην Τουρκία. Ιδιαίτερα για την Ευρωπαϊκή Ενωση κάποια ενδοσκόπηση είναι πλέον αναπόφευκτη. Αφού ταπείνωσε την Ελλάδα για τόσο πολλά χρόνια, αφού χειρίστηκε λανθασμένα την κρίση των προσφύγων και αφού έχασε την αξιοπιστία της στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, θα βλέπει τώρα μια υποψήφια χώρα να πέφτει στην άβυσσο. Αυτή η θλιβερή διαπίστωση έρχεται ως άλλη μία υπενθύμιση ότι χρειαζόμαστε απεγνωσμένα μια Ευρωπαϊκή Ενωση που θα συνεχίζει να συμβολίζει την ειρήνη και τη δημοκρατία» καταλήγει.

Μεχμέτ Αλτάν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης, δημοσιογράφος
«Διώκονται οι πνευματικοί άνθρωποι, το προπύργιο της ελευθερίας της έκφρασης»
«Πρώτα οι δημοσιογράφοι, οι συγγραφείς, οι άνθρωποι του πνεύματος, και τώρα οι δάσκαλοι και οι πανεπιστημιακοί βρίσκονται στο στόχαστρο του Ερντογάν. Οποιος θεωρείται φιλελεύθερος, προοδευτικός, και ανεξάρτητος διώκεται. Δεν έχουμε πια δημοκρατία ούτε κράτος δικαίου στην Τουρκία» μας λέει ο Μεχμέτ Αλτάν.
Οικονομολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, συγγραφέας και πρώην αρθρογράφος της «Σαμπάχ», ο Αλτάν είναι πολύ απαισιόδοξος. Μιλάει για «λίστες προγραφών που ήταν έτοιμες εδώ και καιρό, και για σχέδιο κατάληψης της απόλυτης εξουσίας από τον Ερντογάν που αντιβαίνει κάθε δημοκρατική και συνταγματική νομιμότητα».

«Στο πανεπιστήμιο 15 συνάδελφοί μου απολύθηκαν χωρίς να μάθουν γιατί. Εκατοντάδες πρυτάνεις απομακρύνονται από τις έδρες τους και τους απαγορεύεται η έξοδος από τη χώρα. Βλέπουμε γύρω μας πρωτοφανείς εκκαθαρίσεις –60.000 δημόσιοι υπάλληλοι δεν είναι δυνατόν να εμπλέκονται σε συνωμοσία. Οι διώξεις είναι γενικές και αυθαίρετες: στρέφονται κατά όποιου θεωρείται αντίθετος στο καθεστώς, ιδίως στον χώρο του πνεύματος και της διανόησης που εκ των πραγμάτων είναι προπύργιο της ελευθερίας της έκφρασης» μας λέει ο Αλτάν.
Και συμπληρώνει: «Η χώρα αλλάζει κοινωνιολογικά, αλλά το καθεστώς δεν εκδημοκρατίζεται. Σε τέτοιον βαθμό μάλιστα, ώστε ο Ερντογάν προσπαθεί σήμερα να φυλακίσει σε ένα καθορισμένο στενό πλαίσιο τόσο την Παιδεία όσο και εκφάνσεις της καθημερινής ζωής όλων μας. Πώς ντυνόμαστε, αν πίνουμε, τι διαβάζουμε. Ο,τι δεν ταιριάζει με το ασφυκτικό πλαίσιο της δικής του, εν πολλοίς ισλαμιστικής, κοσμοθεωρίας διώκεται. Εχουμε περιπέσει σήμερα στην πνιγηρή ατμόσφαιρα μιας αντίληψης αυταρχισμού αναμεμειγμένου με πολιτική εκμετάλλευση της θρησκείας, ο οποίος ξεπροβάλλει σε όλους τους τομείς του βίου. Ιδίως τα πανεπιστήμια, χώροι ελεύθερης διακίνησης των ιδεών, και οι εφημερίδες, προπύργια της ελευθερίας της έκφρασης, έχουν γίνει εχθροί στα μάτια του καθεστώτος. Στις συνθήκες αυτές, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το κεμαλικό CHP, είναι εγκλωβισμένο στο δίλημμα «στρατώνας ή δημοκρατία». Και το δικό μας αδιέξοδο, όλων των φιλελεύθερων πολιτών, μετατρέπεται σε μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ