Γλέντι στο τόξο της λύρας

Στην Κρήτη, στην Κάσο και στην Κάρπαθο η μουσική της λύρας μοιάζει με αναστεναγμό από τα βάθη της καρδιάς του Κρητικού και του Καρπάθιου πελάγους. Ιδιαιτέρως κατά το θέρος, που πάντα –από την εποχή των Μινωιτών που εξανθρώπισαν με τα ταξίδια τους αυτές τις θάλασσες –ήταν η καλή ώρα του ευοίωνου πλου. Σαν τα αποδημητικά πουλιά οι ξενιτεμένοι γυρίζουν στις γενέθλιες εστίες τους για να αναβαπτίσουν την ταυτότητά τους στην παράδοσή τους και να στερεώσουν πιο βαθιά τις ρίζες τους στο χώμα.

Τα γλέντια του καλοκαιριού δεν είναι απλώς μια διασκέδαση με φαγητό, ποτό, μαντινάδες και χορό, αλλά και μια τελετή μύησης στα μυστήρια των τόπων, συναρπαστική όχι μόνο για τους αυτόχθονες, αλλά και για τους επισκέπτες που νιώθουν να πάλλεται ρυθμικά η καρδιά και η ψυχή των τοπίων στα οποία επέλεξαν να αφιερώσουν τις ιερές ημέρες της σχόλης και της δικής τους καρδιάς και ψυχής. Και, γιατί όχι, το συναρπαστικό του αυθεντικού και του αληθινού είναι μεταδοτικό.

«Να, εδώ στο έµπα του Φουρνέ», μου έλεγε κάποτε ο Νίκος Φυτούρης, «μαζευτήκαμε γύρω από ένα μικρό εικονοστάσι της Αγίας Αικατερίνης κοντά τριακόσια άτομα και έγινε τρικούβερτο γλέντι για χάρη του. Αυτά είναι ωραία πράγματα». Γύρω από μικρά εικονοστάσια ή μεγάλα μοναστήρια, σε γάμους, βαπτίσεις και άλλες χαρές, η Κρήτη ξεφαντώνει όλο το καλοκαίρι. Το εκκλησάκι του Αγίου Κηρύκου στη Λισσό στέκει ολοχρονίς μέσα στη σιωπή των αρχαίων ερειπίων, παρέα μόνο με το εκκλησάκι της Παναγίας που έχει ενσωματώσει τα μέλη του ναού της παλαιότερης θρησκείας, τα ψηφιδωτά και τα χαλάσματα του Ασκληπιείου και των δωματίων στα οποία έμεναν οι επισκέπτες που έρχονταν εδώ για να ιαθούν. Τώρα, στις 15 Ιουλίου, οι σύγχρονοι επισκέπτες έρχονται με τα πόδια ή με πλοιάρια από τη Σούγια και αράζουν στη βοτσαλωτή παραλία για να θεραπεύσουν την ψυχή τους με την ομορφιά του τοπίου και με το πανηγύρι που γίνεται εδώ, μπροστά στο εκκλησάκι με τις ωραίες τοιχογραφίες. Τέτοιες ευκαιρίες έχουν συνεχώς. Στην όμορφη Χρυσοσκαλίτισσα, μια απίθανη σκάλα μέχρι το τελευταίο σκαλί πριν από το Λιβυκό στις 15 Αυγούστου ή στις 15 Σεπτεμβρίου, στον Αγιο Νικήτα στο Φραγκοκάστελλο, εκεί όπου μπλέκονται υπερφυσικά οι γλεντιστές με τους πολεμιστές στα σύννεφα.

Στην Κάσο με τη μεγάλη ναυτική παράδοση στολίζουν τον Δεκαπενταύγουστο το καμπαναριό της Πέρα Παναγίας με σινιάλα καραβιών έτσι που να φαίνεται η εκκλησιά ότι αρμενίζει από το παρελθόν προς το μέλλον. Ολοι οι ξενιτεμένοι θα ήθελαν να λάβουν μέρος στο συμπόσιο και του γλεντιού για να δηλώσουν ότι μετέχουν των κασιακών μυστηρίων. Τέτοιες ευκαιρίες έχουν στο πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στις 17 Ιουλίου, του Χριστού στη Λάκκα στις 6 Αυγούστου, του Αγίου Φανουρίου στις 27 Αυγούστου, του Αγίου Μάμα στις 2 Σεπτεμβρίου, της Παναγίας του Ελλέρου στις 8 Σεπτεμβρίου, του Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου. Του Αγίου Μάμα είναι ένα ιδιαίτερο πανηγύρι, καθώς το μοναστήρι βρίσκεται στην απόκρημνη πλευρά του νησιού, στη σμίξη του Λιβυκού με το Αιγυπτιακό πέλαγος, και αρχίζει την παραμονή της γιορτής όταν ο ήλιος βασιλεύει στον ορίζοντα προς τη μεριά της Καρπάθου.

Το ηλιοβασίλεµα είναι η καλύτερη ώρα του γλεντιού στην Ελυμπο (ή Ολυμπο) της Καρπάθου, όταν οι γλεντιστές του Δεκαπενταύγουστου έχουν κεφίσει στο Πλατύ και έχουν χτυπήσει ήδη τις καμπάνες για να έρθουν οι κοπελιές με το καβάι, την παραδοσιακή στολή τους, από τα σπίτια τους μπροστά στην παμπάλαια εκκλησία της Παναγίας για να πιαστούν στον πάνω χορό. Το μεσημέρι ο μερακλής παπα-Γιάννης και οι ψάλτες-τραγουδιστές έδωσαν το σύνθημα της έναρξης του γλεντιού μετά το φαγητό με εκκλησιαστικά τροπάρια και μετά βυζαντινά συρματικά τραγούδια: «Αρκοντες τρων και πίνουσι, σε μαρμαρένια τάβλα»… Ετσι αρχίζουν και το μοναδικό πανηγύρι του Αϊ-Γιάννη στη Βρουκούντα, στις 29 Αυγούστου, όπου πάνε με καΐκι από το Διαφάνι ή τα Πηγάδια, ή με τα πόδια από την Ελυμπο και ξωμένουν εκεί, τρώνε, χορεύουν και γλεντούν δυο μερόνυχτα. Φημισμένο στην Κάτω Κάρπαθο είναι το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στις Μενετές και της Παναγίας Βρυσιανής στις 8 Σεπτεμβρίου στο Μεσοχώρι.

Ολα αυτά τα παραδοσιακά γλέντια της αλληλεγγύης και των μοιρασμάτων εξελίσσονται σε ομόκεντρους κύκλους γύρω από το καζάνι με το πιλάφι, που «χοχλακίζει», όπως λένε στην Κρήτη, τελετουργικά πάνω στην «παρασιά». Η ιεροτελεστία του πιλαφιού εξακολουθεί να πραγματοποιείται και στα τρία νησιά, με ζωντανή την παλιά αλλά πάντα επίκαιρη σημειολογία του. Το πλήθος των σπυριών του ρυζιού σημαίνει γονιμότητα και πλούτο και δεν είναι ποτέ τόσο νόστιμο αν δεν βράσει μέσα σε ζουμί από σφαχτά που έχουν ενσωματώσει όλες τις ευωδιές των βοτάνων και των χορταριών του γενέθλιου τόπου και έχει αρτυθεί από την αρμύρα του πελάγους. Και στα τρία νησιά φτιάχνουν το πιλάφι ονομαστοί μάγειρες που ειδικεύονται μόνο σε αυτό, με διάθεση προσφοράς. Αλλά και σε κανένα από τα τρία νησιά το εμβληματικό φαγητό του γλεντιού δεν είναι ίδιο. Είναι που τίποτε δεν είναι πιο αντιπροσωπευτικό της Ιστορίας και του πολιτισμού ενός τόπου από το στρωμένο τραπέζι. Στην Κρήτη το πιλάφι στηρίζεται αποκλειστικά στη δύναμη του ζωμού των σφαχτών, με την προσθήκη μόνο αλατιού και λεμονιού. Στην Κάσο, πάλι, «κοκκινίζουν» το πιλάφι, το καίνε με βούτυρο και το σερβίρουν πασπαλισμένο με τριμμένη κανέλα. Κανέλα, αυτό το εξωτικό ξύλο, γιατί αυτή είναι η ουσία του φαγητού στην Κάσο, η μυρωδιά και η γεύση των ταξιδιών και των μακρινών τόπων, που σμίγει με τις εμπνεύσεις της άνυδρης γης και της πικάντικης θάλασσας. Παντού, όμως, η γεύση του πιλαφιού είναι ένα ταξίδι στον πολιτισμό της παράδοσης, που δεν θα βαρεθούν ποτέ να κάνουν όσοι το έχουν δοκιμάσει.

Μια ιδέα της ιεροτελεστίας του γλεντιού και του πιλαφιού θα πάρουν όσοι πάνε στον Δημοτικό Κήπο Ρεθύμνης στις 6 Ιουλίου, όπου μάγειροι και γλεντιστές από την Κρήτη και την Κάσο θα μαγειρέψουν πιλάφι, θα χορέψουν και θα τραγουδήσουν. Προηγουμένως, στη Γιορτή Κρητικής Διατροφής, που διοργανώνουν κάθε χρόνο ο Δήμος, η Περιφερειακή Ενότητα και το Επιμελητήριο Ρεθύμνης, θα εμφανιστούν ο Κωστής Μαραβέγιας (σήμερα Κυριακή 03/07), την επομένη οι Χαΐνηδες και στις 07/07 ο Βασίλης Σκουλάς. Ολα είναι διανθισμένα και αρωματισμένα από την ευωδιά των προϊόντων της γης και του πολιτισμού της Κρήτης.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 3 Ιουλίου 2016