Τo βίωμα της κατάθλιψης δεν ισοδυναμεί αναπότρεπτα με ένα τέλος, με μαρασμό, με μια εμπειρία καταστροφής… Δεν οδηγεί αναπόφευκτα σε απομόνωση, ερήμωση και παρατεταμένη άρνηση συνύπαρξης με τον άλλον. Υπάρχει ένας άλλος τρόπος να παλέψεις αυτό που σε κάνει να νιώθεις άδειος, ανήμπορος, αβοήθητος, «πεταμένος-εκεί», μόνος σου στην άκρη της αβύσσου. Ο πόθος της ζωής ακόμα κι όταν χάνεται βρίσκει τον τρόπο να επιστρέφει. Αυτό ήταν το δίδαγμα που αποκόμισα από τη συμμετοχή μου, ως εξωτερική παρατηρήτρια, μαζί με τον καθηγητή Στέλιο Στυλιανίδη, σε μια ομάδα αυτοβοήθειας πολιτών ενάντια στην κατάθλιψη, μελών της Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «Μαζί».
Ενας άλλος τρόπος αντιμετώπισης της οδύνης είναι εφικτός. Λέξεις-κλειδιά: ενδυνάμωση, αλληλοβοήθεια, βιωματική γνώση. Χαρακτηριστικός ο λόγος της Χριστίνας, «Λοιπόν εγώ εδώ μεταμορφώνομαι», και του Νίκου, «Ολοι μαζί γνωρίζουμε περισσότερα από ό,τι ο καθένας ξεχωριστά».
Πόσο διαφορετικός είναι αλήθεια ο λόγος που οι ειδικοί αρθρώνουμε για την ψυχική διαταραχή από τον λόγο που το ίδιο το πάσχον υποκείμενο αρθρώνει για αυτήν. Κάποιες φορές η απόσταση είναι αχανής.
Οι ομάδες αυτοβοήθειας φανερώνουν με ενάργεια πόσο η κοινωνική οδύνη τροφοδοτεί την ατομική και πόσο τα ενδοατομικά βιοϊατρικά μοντέλα ερμηνείας της ψυχικής διαταραχής αδυνατούν να αφουγκραστούν και εν τέλει να αντιμετωπίσουν το βίωμα της οδύνης του πάσχοντος υποκειμένου.
Η συγκεκριμένη ομάδα έφερε στο προσκήνιο, με έναν συγκλονιστικό τρόπο, τι σημαίνει να βασανίζεσαι από «τους δαίμονες μέσα σου», αλλά και από το βλέμμα του άλλου που σε στιγματίζει και σε απομονώνει: «Aκούνε καταθλιπτικός και τρέχουν μακριά μου. Μα γιατί; Φοβούνται μην τους κολλήσω» (Αννα). Διαπιστώνεται ακόμα η ευκολία με την οποία ένα ολόκληρο δημόσιο σύστημα υγείας καθιστά το άτομο με κατάθλιψη είτε αόρατο είτε ενοχλητικό.
Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω τον ιαματικό ρόλο που διαδραματίζει το ανήκειν σε μια τέτοια ομάδα.
Η ομάδα λειτουργεί σαν ένα βοηθητικό εγώ, ένα μητρικό υποκατάστατο που φροντίζει, ακούει, αφουγκράζεται, παρηγορεί, επεξεργάζεται. Η συμμετοχή μας σε μια τέτοια ομάδα ήταν σαν ένα ταξίδι που περιείχε όλα τα στοιχεία της απελπισίας, του φόβου, της μοναξιάς αλλά και της υπεράσπισης του εαυτού, της ενδυνάμωσης, της αναζήτησης νοήματος μέσα στον πόνο. Μένει ακόμα να μελετηθεί η βελτίωση της λειτουργίας τέτοιων ομάδων και η ανθεκτικότητά τους μέσα στο ευρύτερο σύστημα δημόσιας υγείας. Σε κάθε περίπτωση η ομάδα αυτοβοήθειας σε παροτρύνει να σκεφτείς ότι μια άλλη δυνατότητα ψυχιατρικής φροντίδας είναι δυνατή. Και η διαπίστωση αυτή έχει τη σημασία της.
Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ