Η δυσοίωνη «οικονομία των ημετέρων» της Ρωσίας

Οι οικονομικές προοπτικές της Ρωσίας μοιάζουν ολοένα πιο δυσοίωνες. Το 2015 η πτώση της τιμής του πετρελαίου και οι διεθνείς κυρώσεις συνέβαλαν στη μείωση του ΑΕΠ κατά 3,7%. Οι πραγματικοί μισθοί συρρικνώθηκαν κατά 10%. Η αρνητική τάση αναμένεται να συνεχίσει. Το 2016, οι δημόσιες δαπάνες για την παιδεία και το σύστημα υγείας εκτιμάται ότι θα υποστούν μείωση της τάξης του 8%.

Οι σπασμωδικές ενέργειες της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Μόσχας για την ενίσχυση της ρωσικής οικονομίας έχουν αποτύχει σε μεγάλο βαθμό. Η παραγωγικότητα παραμένει σε χαμηλά επίπεδα και οι επενδύσεις έχουν στερέψει. Δυστυχώς, δεν προβλέπεται ανάκαμψη. Υπό τις τρέχουσες συνθήκες ούτε η αύξηση των τιμών του πετρελαίου αλλά ούτε και η άρση των κυρώσεων θα είναι αρκετές για να αναστρέψουν την κακή κατάσταση της οικονομίας.

Στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το καθεστώς του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν έχει υπονομεύσει τους θεσμούς που είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία μίας σύγχρονης οικονομίας. Το δικαστικό σύστημα, για παράδειγμα, παραπαίει. Και πάνω από όλα η ιδιοκτησία και η διαχείριση σημαντικών περιουσιακών στοιχείων βρίσκεται στα χέρια του κράτους. Πράγματι, το 2012, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολόγισε ότι ο δημόσιος τομέας στη Ρωσία αντιστοιχούσε στο περίπου 70% του ΑΕΠ της χώρας. Το αντίστοιχο ποσοστό στις αρχές του 2000, ήταν 30-40%.

Η επέκταση του κρατικού ελέγχου στη ρωσική οικονομία υποστηρίζεται από την εξάπλωση των κρατικών επιχειρήσεων, των οποίων τώρα οι μεικτές υποχρεώσεις αντιστοιχούν στο 150% του ΑΕΠ. Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ενέργεια, στις υποδομές, στον τραπεζικό τομέα και στους στρατιωτικούς εξοπλισμούς έχουν κρατικοποιηθεί. Το 2014, το 70% του ετήσιου τζίρου και το 85% των θέσεων εργασίας αντιστοιχούσαν σε κρατικές εταιρείες μεταξύ των 15 μεγαλύτερων εταιρειών της Ρωσίας. Για τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες, τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 54% και 68%. Η έλλειψη διαφάνειας είναι παντού. Πολλές εταιρείες έχουν μεγάλο αριθμό θυγατρικών, περιορίζοντας τα προνόμια των μετόχων και προσφέροντας ευκαιρίες πλουτισμού για τους διευθυντές.

Οι Ρωσικοί Σιδηρόδρομοι για παράδειγμα έχουν πάνω από 23.000 θυγατρικές. Η Gasprom πάνω από 4.300. Το μέγεθος της οικονομίας των ημετέρων φαίνεται και στα Panama Papers, αλλά ακόμη και αυτές οι αποκαλύψεις είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Το σύστημα αυτό έχει μεγάλες συνέπειες για τη ρωσική οικονομία. Η Ρωσία διαθέτει κάποιες αποδοτικές, δυναμικές, μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά τα περιθώρια για αυτές συνεχώς στενεύουν. Ο Πούτιν παραμένει πιστός στο σύστημα που έχει κατασκευάσει και εν μέρει η διστακτικότητα για αλλαγή οφείλεται στη δημοτικότητα του ρώσου προέδρου – προς το παρόν. Καθώς η οικονομία συνεχίζει να καταρρέει, αυτό μπορεί να αλλάξει πολύ γρήγορα.

Και ο Πούτιν δείχνει να έχει αναγνωρίσει τον κίνδυνο αφού – αναμένοντας προβλήματα – δημιούργησε μία εθνοφρουρά 400.000 παραστρατιωτικών δυνάμεων ασφαλείας, υπεύθυνος της οποίας είναι ο επί μακρόν σωματοφύλακάς του. Δεδομένης της εξάρτησης του καθεστώτος από ένα πρόσωπο, είναι δύσκολο να χαραχθεί ένα αξιόπιστο μονοπάτι αλλαγής που θα διατηρεί τα προνόμια του Πούτιν και των ακολούθων του. Το άνοιγμα της οικονομίας στον ανταγωνισμό και η επέκταση του ιδιωτικού τομέα θα υπονομεύσουν το σύστημα εξουσίας και πλουτισμού των συνεργατών του Πούτιν. Και για αυτό τα οικονομικά προβλήματα της Ρωσίας θα συνεχίσουν.