Ξενοδοχείο η Ελλάς

Ηταν φανερό ότι είχε γνωρίσει καλύτερες ηµέρες, διατηρούσε ωστόσο µια σκυθρωπή µεγαλοπρέπεια. Ηλικιωµένοι άνθρωποι στα µπαλκόνια του αγνάντευαν το πέλαγος για να σκοτώσουν τις ώρες της προσµονής και µια µαυροντυµένη γυναίκα µε το µαντίλι της δεµένο γύρω από το πρόσωπό της καθόταν σε ένα παγκάκι µπροστά από τη θάλασσα και έκλαιγε σιγανά. «Θα µπορούσε να είναι η γιαγιά µου» σκέφτηκα. Το παραθαλάσσιο Hotel Marina Lucica βρισκόταν στις δαλµατικές ακτές της Κροατίας και η χρονιά που µας είχε φέρει ταξιδιώτες στη χώρα ήταν το 1996.

Η Αλεξάντρα Ντοµάνοβιτς ήταν µόλις εννέα ετών όταν ξέσπασε ο πόλεµος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ωστόσο δεν ήρθε ποτέ αντιµέτωπη µε µια τέτοια εικόνα. Το δικό της «µερτικό» στον κατακερµατισµό της Γιουγκοσλαβίας έτυχε να είναι η Σλοβενία, η οποία ανεξαρτητοποιήθηκε το 1992. Η Ντοµάνοβιτς παρακολούθησε τον πόλεµο από απόσταση, «από τα δελτία των 19.30», και είδε τον πολιτικό χάρτη της χώρας, αυτόν που αναρτάται σε κάθε σχολική τάξη, «να συρρικνώνεται από τη µία ηµέρα στην άλλη». Σχεδόν αναπόφευκτα, όταν έγινε εικαστικός, άρχισε να ερευνά και να αναδεικνύει τα αθόρυβα αποτυπώµατα της Ιστορίας τής πάλαι ποτέ χώρας της. Για παράδειγµα, την ιστορία της εθνικής κατάληξης .yu της Γιουγκοσλαβίας (country code top-level domain), που κατοχυρώθηκε το ’89 και διαγράφηκε το 2010, όταν όλες οι αναδυόµενες χώρες είχαν αποκτήσει µια καινούργια κατάληξη, ή τη νέα τέχνη για τον δηµόσιο χώρο που εµφανίστηκε στα ανεξάρτητα έθνη µετά τον πόλεµο: ο Μπρους Λι, ο Ρόκι Μπαλµπόα, ο Τζόνι Ντεπ και λοιποί χολιγουντιανοί αστέρες.

Το ενδιαφέρον είναι πως όταν κλήθηκε από τον πολιτιστικό οργανισµό Schwarz Foundation και την επιµελήτριά του, Αντρέα Λούκας, να παρουσιάσει έργα της στο Art Space Pythagorion στο Πυθαγόρειο της Σάµου –ένα πρώην ξενοδοχείο που χτίστηκε την περίοδο της χούντας και ήκµασε τη δεκαετία του ’80 –µαζί µε τα προαναφερθέντα ντοκιµαντέρ «From yu to me» και «Τurbo Sculpture» έφερε στο νησί την τελευταία ανάµνησή της από το καλοκαίρι του ’90 λίγο προτού ξεσπάσει ο πόλεµος. Τις διακοπές στο ξενοδοχείο γυµνιστών Marina Lucica, το ίδιο που επισκέφθηκα εγώ έξι χρόνια µετά. Πρόκειται για ένα έργο του σηµαντικού αρχιτέκτονα Λόβρο Πέρκοβιτς, το οποίο, αφού φιλοξένησε χαρούµενες οικογένειες γυµνιστών σε µια σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία πολύ περισσότερο ανεκτική από τις κοινωνίες των κρατών που ξεπήδησαν από αυτήν, στέγασε στη συνέχεια τον κροατικό στρατό και ακολούθως πρόσφυγες που εκδιώχθηκαν από περιοχές υπό σερβική κατοχή. Σήµερα σαπίζει και καταβροχθίζεται από τη φύση καθώς η ουγγρική εταιρεία που το αγόρασε από το χαρτοφυλάκιο του κροατικού οργανισµού ιδιωτικοποιήσεων όχι µόνο δεν ενδιαφέρθηκε για την τύχη του, αλλά το φόρτωσε µε υποθήκες από διάφορα δάνεια.

Την ιστορία την πληροφορείσαι από ένα φυλλάδιο-έργο της έκθεσης µε vintage φωτογραφίες από τις διάφορες φάσεις που πέρασε το ξενοδοχείο. Δεν χρειάζεται, ωστόσο, να τη γνωρίζεις για να στοιχειωθείς από αυτό το «θα µπορούσε…» όταν βλέπεις το Art Space Pythagorion µε ένα αντίγραφο της πινακίδας που φώτιζε το πάλαι ποτέ ξενοδοχείο Marina Lucica. Γιατί, καθώς η Ντοµάνοβιτς δίνει µια νέα ζωή στο ξενοδοχείο των παιδικών της χρόνων γεµίζοντας την είσοδο του (επίσης) πρώην ξενοδοχείου Πυθαγόρας µε καλλωπιστικά φυτά που δανείστηκε από γείτονες στην περιοχή, το Art Space Pythagorion επανέρχεται για λίγο στην αρχική χρήση του καθώς ενδύεται την ακµή και την παρακµή του Λούτσιτσα. Μόνο που τώρα δεν φιλοξενεί ανέµελους λουόµενους, αλλά ιστορίες από τη διάλυση µιας χώρας.

Ο κλινικός τρόπος µε τον οποίο αντιµετωπίζει η Ντοµάνοβιτς το τραύµα, το ατοµικό και το συλλογικό, θυµίζει επιστήµονα που δεν επιτρέπει στον εαυτό του συναισθηµατικές εξάρσεις και µελοδραµατισµούς. Δεν παίρνει, εξάλλου, θέση, δεν µπορεί να πει µε σιγουριά αν ήταν τότε καλύτερα ή τώρα. Παραθέτει τα δεδοµένα, τα µνηµεία τού χθες είναι εξάλλου τα ερείπια του σήµερα, και αναπόφευκτα προκαλεί συνειρµούς σε µιαν άλλη χώρα, την Ελλάδα, η οποία µετεωρίζεται στο κενό χωρίς να είναι ακόµη σίγουρο αν θα χαθεί µέσα του. Η κλειδωµένη πόρτα στον εκθεσιακό χώρο (προέρχεται από τον µη ανακαινισµένο όροφο του ξενοδοχείου Πυθαγόρας) κλείνει, υποτίθεται, το χάσµα ανάµεσα στην κατάληξη του Λούτσιτσα και την καλύτερη τύχη που είχε τελικά το ξενοδοχείο της Σάµου. Ας ελπίσουµε ότι «θα µπορούσε» το ίδιο να συµβεί και µε τη χώρα.