Πολλαπλές φαντασιώσεις

Ο Ζεμενός θα συλληφθεί από σομαλούς πειρατές, θα αποδράσει και θα επιστρέψει στην Ελλάδα, για να εργαστεί σε ναυτιλιακό γραφείο στον Πειραιά, θα συλληφθεί κατά λάθος όταν θα ξεσπάσει το κίνημα του Ναυτικού το 1944 και θα φυλακιστεί στο Σουδάν, παραμένοντας μετά την αποφυλάκισή του στο Χαρτούμ –τουλάχιστον μέχρι να ξεκινήσει ο απελευθερωτικός αγώνας εναντίον των Αγγλων. Εν συνεχεία ο Ζεμενός θα επιστρέψει για άλλη μια φορά στα πατρώα εδάφη, όπου θα στρωθεί μετά μανίας στο γράψιμο, θα παντρευτεί και θα αποκτήσει μια κόρη, για να ξαναμπαρκάρει σε ηλικία 53 ετών και να χαθούν λίγο καιρό αργότερα διά παντός τα ίχνη του.

Ο Ζεμενός κατέλιπε σημαντικό λογοτεχνικό και φιλοσοφικό έργο, αλλά ουδείς είναι σε θέση να μας πει τι ακριβώς πρεσβεύει αυτό το έργο ούτε ποια χαρακτηριστικά το κάνουν να ξεχωρίζει, μολονότι παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του αδημοσίευτο. Και πώς, από πού και από ποιον να αντλήσουμε τέτοιες πληροφορίες αφού ο Ζεμενός δεν υπάρχει, αφού είναι καπνός και αιθάλη, ένας αέρας κοπανιστός, ένα πλάσμα εξημμένης φαντασίας, μια οντότητα που παίζει άμα και γελά με όλους τους λογοτεχνικούς κανόνες, χλευάζοντας ταυτοχρόνως όλα τα λογοτεχνικά είδη;

Πριν από εξήντα περίπου χρόνια, το 1958, ο Αγγελος Τερζάκης, ο Στράτης Μυριβήλης, ο Ηλίας Βενέζης και ο Μ. Καραγάτσης έγραψαν το Μυθιστόρημα των τεσσάρων, συμφωνώντας με τον όρο του αθλοθέτη, που ήταν ο Γιάννης Μαρής: όσο θα έγραφαν, θα παρέδιδαν ο ένας στον άλλον τη σκυτάλη χωρίς καμιά προσυνεννόηση. Μια τεσσαρακονταετία ακριβώς αργότερα, και πάλι υπό τον όρο της μη προσυνεννόησης, ο Κώστας Μουρσελάς, ο Γιώργος Σκούρτης, ο Αντώνης Σουρούνης και ο Πέτρος Τατσόπουλος έγραψαν το Παιχνίδι των τεσσάρων, απηχώντας τη συγγραφική σύμπραξη της πρώτης τετράδας. Εκείνο που ενδιέφερε τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη τετράδα δεν ήταν τόσο το περιεχόμενο και τα πρόσωπα του μύθου όσο τα τερτίπια της μυθοπλασίας.

Η πρώτη τετράδα ανήκει στη γενιά του 1930, η δεύτερη είναι μια σύνθεση από τις λογοτεχνικές γενιές της μεταπολίτευσης.

Γραμματολογικά ο Ζεμενός ανήκει στη γενιά του 1930, αλλά δεν έχει την παραμικρή σχέση μαζί της, ούτε και με τους επόμενους, εφόσον, όπως το έχουμε ξεκαθαρίσει, τίποτε δεν είναι και τίποτε δεν πρόκειται να γίνει γνωστό για το έργο του, ακόμη κι αν είναι επινοημένο. Υπάρχει όμως μια διαφορά. Στον Ζεμενό αρέσουν πολύ, όπως και στους προειρηθέντες, τα λογοτεχνικά τερτίπια. Και σίγουρα δεν είναι τυχαίο πως έχουν δουλέψει για λογαριασμό του προς μια τέτοια κατεύθυνση δεκαπέντε συγγραφείς (ξανά χωρίς καμιά προσυνεννόηση). Τους καταγράφω: Τάκης Γραμμένος, Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Πάνος Θεοδωρίδης, Δημήτρης Καλοκύρης, Λίλα Κονομάρα, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Μιχάλης Μοδινός, Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, Ηρώ Νικοπούλου, Παυλίνα Παμπούδη, Μάκης Πανώριος, Γιάννης Πατίλης, Ντίνος Σιώτης, Γιώργος Σκαμπαρδώνης (ο νονός του Ζεμενού) και Γιώργος Χουλιάρας (παρεμβαίνουν η μεταφράστρια Κλαίτη Σωτηριάδου, η Λένα Κομίνη και ο τραγουδοποιός Βαγγέλης Γερμανός). Ολοι έλαβαν μέρος στη Συνάντηση Φαντασιακής Λογοτεχνίας, που διοργάνωσε τον περασμένο Φεβρουάριο στον Ιανό η Εταιρεία Συγγραφέων, τιμώντας μιαν αν μη τι άλλο αφανή στα καθ’ ημάς παράδοση.

Βλέπω τι δημοσιεύουν στον ανά χείρας τόμο για τον Ζεμενό οι δεκαπέντε συγγραφείς και σκέφτομαι πως η φαντασία τους όντως οργιάζει. Παίρνοντας αφορμή από το εναρκτήριο λάκτισμα του Δ. Καλοκύρη, θα κάνουν τις πιο απίθανες ακροβασίες: θα εφεύρουν εξαντλητικές βιογραφικές λεπτομέρειες, όχι μόνο για τον Ζεμενό, αλλά και για την οικογένεια και το γενεαλογικό του δέντρο, θα εμπλέξουν τον ήρωά τους σε εποχές καταφανώς άσχετες με τη δική του εποχή, αλλά και σε γεγονότα της δικής του εποχής καταφανώς άσχετα με τον ίδιο (αν και θα πρέπει βασίμως να υποθέσουμε πως ο Ζεμενός παραμένει καταφανώς άσχετος με τα πάντα) ενώ θα τον κατονομάσουν και ως εκπρόσωπο καταφανώς αλληλοαποκλειόμενων (ενδεχομένως και αλληλοϋποβλεπόμενων) λογοτεχνικών ρευμάτων.

Γιατί αυτό είναι ο Ζεμενός: πηγή μιας ανεξάντλητης φαντασίας, αλλά και τροφοδότης πολλαπλών φαντασιώσεων.

Επειδή πριν και πάνω απ’ όλα ο Ζεμενός ξέρει πώς να ξεσηκώσει τη λογοτεχνική φαντασία: τη λογοτεχνία της επιστημονικής και της υπερφυσικής φαντασίας, τη λογοτεχνία του μυστηρίου και της περιπέτειας, τη λογοτεχνία της φανταστικής βιογραφίας, αλλά και τη λογοτεχνία του καλλιτεχνικού εργαστηρίου με την πληθώρα των υπερπραγματικών πειραματισμών του. Κατά τα άλλα, οι δεκαεπτά συγγραφείς θα ενσταλάξουν στη ζωή και στο έργο του Ζεμενού ένα οργανικό κομμάτι από τον εαυτό τους και από τον κόσμο τους, επιστρατεύοντας για τον σκοπό αυτόν τις πιο παιγνιώδεις διαθέσεις τους.

Ο τόμος συμπληρώνεται με φωτογραφίες από προσωπικά αντικείμενα του Ζεμενού (εκτέθηκαν κατά τη διάρκεια της Συνάντησης Φαντασιακής Λογοτεχνίας), αλλά και από ποικίλες φάσεις της ζωής του. Είναι όλες σύμφωνες με το πνεύμα της προμετωπίδας που επιφυλάσσει για τον τόμο ο Καλοκύρης: Την Αρτα με τα Γιάννενα / και του πουλιού το γάλα.