Μίκης Θεοδωράκης: Στα χρόνια της εξορίας στην Ικαρία (1947-1948)

Ενα οδοιπορικό μνήμης, ένα οδοιπορικό στην ελληνική μουσική και το τραγούδι με οδηγό το έργο του Μίκη Θεοδωράκη παρουσιάζεται από τη Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» την προσεχή Κυριακή 15 Μαρτίου στον Βοτανικό Live Stage. Η μουσική παράσταση ακολουθεί τον συνθέτη στα χρόνια της εξορίας του στην Ικαρία (1947-1948) και στόχος της είναι να μας ταξιδέψει στην Ικαρία, παντρεύοντας τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη με αυτά του νησιού.

Η Λαïκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» και οι: Λάκης Χαλκιάς, Δώρος Δημοσθένους, Μπέττυ Χαρλαύτη, Μαρία Παπαγεωργίου, Θεολόγος Κάππος, Πάνος Τσίτσος καθώς και το ικαριώτικο συγκρότημα του Νίκου Φάκαρου συναντώνται παρουσιάζοντας τα ωραιότερα και γνωστότερα τραγούδια του συνθέτη. Λαϊκά, ζεϊμπέκικα αλλά και λυρικές μελωδίες του. Ανάμεσα στα άλλα, θα ακουστούν τραγούδια όπως τα «Ηταν νέοι, ήταν παιδιά», «Πάλης ξεκίνημα», «Ποιος τη ζωή μου», «Το γελαστό παιδί».

Δεν ήταν όμως μόνο ο Μίκης Θεοδωράκης εξόριστος στην Ικαρία. Χιλιάδες άλλοι αγωνιστές της Αριστεράς στάλθηκαν εξόριστοι κατά την περίοδο 1938 – 1954. «Στην Ικαρία δεν υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης εξορίστων όπως σε άλλες περιοχές. Οι εξόριστοι έφθαναν στο νησί με πολεμικά πλοία που ξεφόρτωναν το «φορτίο» των αμπαριών τους σε μικρά καΐκια ντόπιων ψαράδων του Εύδηλου ή του Αγίου Κήρυκου. Από εκεί η χωροφυλακή αναλάμβανε τη συγκέντρωση των εξορίστων, την καταλογογράφησή τους και την αποστολή τους σε διάφορα χωριά όπου θα παρέμεναν. Πολλά χωριά του νησιού φιλοξένησαν πολιτικούς κρατουμένους, χωριά όπως οι Ράχες, το Γυαλισκάρι, ο Αρμενιστής και ο Νας, και σε όλα τα χωριά οι πολιτικοί εξόριστοι γνώρισαν τη φιλοξενία και τη ζεστασιά του ικαριώτικου λαού. Οπως προαναφέραμε, στρατόπεδα δεν είχε το νησί, οπότε οι εξόριστοι καλούνταν να κατασκευάσουν μόνοι τους τα σπίτια τους. Οι κάτοικοι, βλέποντας τα σοβαρά προβλήματα των εξορίστων, τους περιέθαλψαν και τους φιλοξένησαν στα σπίτια τους. Οι εξόριστοι με τη σειρά τους βοηθούσαν και εκείνοι όπως μπορούσαν τους ανθρώπους του νησιού. Εργάζονταν κοντά τους στα ζώα και στα κτήματα, οργάνωναν θεατρικές παραστάσεις και τους δίδασκαν τις αρχές του σοσιαλισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης σε κρυφά αχτίφ και συζητήσεις. Μεγάλη ήταν η προσφορά των κατοίκων του νησιού και απέναντι στους ξυλοδαρμούς και τα βασανιστήρια της χωροφυλακής. Για παράδειγμα, σύσσωμο το πλήθος των κατοίκων του Αγίου Δημητρίου έσπευσε να διαμαρτυρηθεί στη Χωροφυλακή για τον αναίτιο και συστηματικό ξυλοδαρμό των εξορίστων που διαμαρτύρονταν για την κατακράτηση του ταχυδρομείου. Πολλοί ήταν και οι ικαριώτες μετανάστες που έστελναν χρήματα από το εξωτερικό για τους εξορίστους του νησιού…

Την περίοδο 1947-1948 υπολογίζεται ότι στην Ικαρία βρίσκονταν 15.000 πολιτικοί εξόριστοι, όταν ο ντόπιος πληθυσμός ήταν γύρω στις 11.000. Οι πολιτικοί κρατούμενοι έφταναν στο νησί χωρίς να γνωρίζουν τον προορισμό τους, χωρίς να υπάρχει γι’ αυτούς εξασφαλισμένη στέγη ή κάποια ελάχιστα εφόδια (πηγή http://kokkinosfakelos.blogspot.gr).

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο του Μίκη Θεοδωράκη, που εκφώνησε κατά τη βράβευσή του από την Ελληνική Αστυνομία, στις 20/10/2005, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ενα κείμενο που παρουσιάζει με χιούμορ τη σχέση του συνθέτη με τον τρόπο αντιμετώπισής του από τις Αρχές από το 1943 ως και την πτώση της χούντας:

«(…) Εδώ θα πρέπει να υπενθυμίσω τους στενούς μου δεσμούς με την Ελληνική Αστυνομία και τη Χωροφυλακή, καθώς και την αγαστή συνεργασία μας, που κράτησε 27 ολόκληρα χρόνια. Δηλαδή από τα 1943 που φιλοξενήθηκα στις σουίτες της Χωροφυλακής Τριπόλεως έως τα 1970, όταν από τη φιλοξενία της ορεινής Ζάτουνας πέρασα στις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις του Ωρωπού συνεργαζόμενος πάντοτε στενά με τους εκπροσώπους της Ελληνικής Αστυνομίας και Χωροφυλακής. Λίγο πιο πριν, στα 1967, είχα το προνόμιο να φιλοξενηθώ στα υπέροχα διαμερίσματα της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, όπου πέραν της δωρεάν διατροφής και διανυκτέρευσης, έτυχα και ειδικών περιποιήσεων με μασάζ από μασέρ ειδικευμένους σε Ανώτατες Σχολές των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Ετσι, μπορώ να πω ότι στα 27 χρόνια που κράτησε αυτή η αγαστή συνεργασία μας, το ένα τρίτο το έζησα δωρεάν χάρη στην Ελληνική Αστυνομία, δηλαδή δωρεάν στέγη, τροφή και πουρμπουάρ.

Και πώς να αγνοήσω τις τόσο συχνές και ενδιαφέρουσες μετακινήσεις μου, πάντοτε δωρεάν; Πώς αλλιώς θα είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τόσα τουριστικά μέρη, όπως τα βουνά της Αρκαδίας και τη θάλασσα του Ευβοϊκού; Αλλά και μέσα στην Αθήνα τόσα ξεχωριστά αρχιτεκτονικά μνημεία, όπως τα Αστυνομικά Τμήματα της Νέας Σμύρνης, της Καλλιθέας, του Αϊ-Γιάννη του Ρέντη, της Σχολής Αστυνομίας και φυσικά το υπέροχο Μέγαρο της οδού Μπουμπουλίνας;

Ως επιστέγασμα όλων αυτών ήρθαν και οι κρουαζιέρες στο Αιγαίο, με καμπίνες πάντοτε λουξ, πότε στα ύφαλα του πλοίου και πότε στην κουβέρτα, ώστε να χαιρόμαστε τον άνεμο και τα κύματα του Αιγαίου. Μήπως όμως υπήρχε ο κίνδυνος να μας παρασύρει η άγρια θάλασσα; Ασφαλώς όχι, διότι υπήρχε η συγκινητική μέριμνα να είμαστε δεμένοι με ασφάλεια, ώστε ανενόχλητοι να απολαμβάνουμε τις ομορφιές της κρουαζιέρας (…)».

«Καρναβάλι»