Πολλές δυτικές αναλύσεις για τα αίτια της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης προϋποθέτουν ότι η Δύση και το ΝΑΤΟ προσπάθησαν να αποσπάσουν την Ουκρανία από την σφαίρα επιρροής της Ρωσίας. Αναγκάζοντας έτσι τον Βλαντίμιρ Πούτιν να υπερασπιστεί τα νόμιμα στρατηγικά συμφέροντα στον «ζωτικό χώρο» της Ρωσίας κάνοντας πόλεμο με την Ουκρανία.
«Πόση αλήθεια υπάρχει σε αυτήν την ερμηνεία;» ρωτήσαμε τον Αλεξάντερ Τζ. Μότιλ, Ουκρανοαμερικανό καθηγητή Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Rutgers, στις ΗΠΑ.
– Ηταν αποφασισμένες οι ΗΠΑ και η ΕΕ να μετατρέψουν την Ουκρανία σε μια φιλοδυτική δημοκρατία;
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη έχουν ξοδέψει αρκετά δισεκατομμύρια δολάρια υπέρ της κοινωνίας των πολιτών στην Ουκρανία από το 1991. Αδιαφόρησαν όμως για το γεγονός ότι το καθεστώς του Λεονίντ Κούτσμα στράφηκε προς τον αυταρχισμό στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Αδιαφόρησαν επίσης όταν η φιλοδυτική κυβέρνηση του Βίκτορ Γιούσενκο εγκατέλειψε την ατζέντα των δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων της Πορτοκαλί Επανάστασης του 2005. Και αδιαφόρησαν όταν ο φιλορώσος Βίκτορ Γιανουκόβιτς βύθισε την χώρα σε ένα απολυταρχικό και διεφθαρμένο καθεστώς την περίοδο 2010-2013.
Μερικοί δυτικοί πολιτικοί στήριξαν μόνο ρητορικά την Επανάσταση του Ευρω-Μαϊντάν (σσ την λαϊκή εξέγερση στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου που έριξε τον Γιανουκόβιτς το 2014). Επέμειναν όμως στην άποψη ότι ο Γιανουκόβιτς έπρεπε να επιδιώξει έναν συμβιβασμό με τους δημοκρατικούς επαναστάτες. Αλλά οι περισσότεροι δυτικοί ηγέτες δεν έκαναν ούτε καν αυτό. Κανένα δυτικό κράτος δεν παρείχε στην πραγματικότητα υλική βοήθεια προς το Μαϊντάν.
– Πίεσε το ΝΑΤΟ για να ενταχθεί η Ουκρανία στην Ατλαντική Συμμαχία;
Η απάντηση είναι όχι. Και για έναν καλό λόγο: το ΝΑΤΟ ήταν, και εξακολουθεί να είναι απρόθυμο να αναλάβει την δέσμευση, σύμφωνα με το άρθρο 5, να σπεύσει σε βοήθεια της Ουκρανίας σε περίπτωση επίθεσης από το εξωτερικό. Δηλαδή να κάνει πόλεμο με την Ρωσία.
– Πλησίασε ποτέ η Ουκρανία στην ένταξη στο ΝΑΤΟ;
Φυσικά και όχι. Το ευγενικό αλλά ασαφές «καλωσόρισμα» της Συμμαχίας, το 2008, εγκαταλείφθηκε εντελώς δύο χρόνια αργότερα, όταν ο Γιανουκόβιτς κέρδισε τις εκλογές στην Ουκρανία. Εκείνος μείωσε γρήγορα τις φιλοδυτικές φιλοδοξίες του Κιέβου. Σταμάτησε εντελώς να μιλάει για «ένταξη», και αρκέστηκε σε διατήρηση των υφιστάμενων όρων της «εταιρικής σχέσης» με το ΝΑΤΟ.
Σε αυτό συμφώνησε η Συμμαχία, και η σχέση της Ουκρανίας με το ΝΑΤΟ εξαφανίστηκε από την πολιτική ατζέντα της Δύσης και του Κιέβου. Ερευνες της κοινής γνώμης στην Ουκρανία έδειχναν συστηματικά ότι όχι περισσότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού επιθυμούσε την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Αυτό άλλαξε μόνο μετά το ξέσπασμα του πολέμου της Ρωσίας με την Ουκρανία το 2014. Σήμερα το ποσοστό των υποστηρικτών της ένταξης στο ΝΑΤΟ φτάνει το 54%.
– Προσάρτησε ο Πούτιν την Κριμαία, λόγω της επιθυμίας της Δύσης να μετατρέψει την Ουκρανία σε προπύργιο της;
Από την αρχή, ο Πούτιν εξήγησε την κατάληψη της Κριμαίας με τους όρους της υποτιθέμενης ανάγκης προστασίας των Ρώσων εκεί από την «φασιστική χούντα» στο Κίεβο. Μιλούσε για την επιστροφή «ιερού ρωσικού εδάφους» στην μητέρα πατρίδα.
Αρχισε να επικαλείται την δυτική απειλή μόνο αφότου ξέσπασε ο πόλεμος στην ανατολική Ουκρανία, και η Δύση επέλεξε να υποστηρίξει το Κίεβο σε αυτή την σύγκρουση.
– Εχουν άδικο λοιπόν όσοι υποστηρίζουν ότι η προς ανατολάς διεύρυνση του ΝΑΤΟ προκάλεσε την επιθετική ρωσική αντίδραση στην Ουκρανία;Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης έχουν δίκιο σε ένα πράγμα. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ το 2004, ακριβώς όταν ο Πούτιν άρχιζε να εδραιώνει το αυταρχικό καθεστώς του, και να αναπτύσσει τα οράματα της αυτοκρατορικής επέκτασης, δημιούργησε μια ευάλωτη κατάσταση ασφαλείας για την Ουκρανία.
Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ έστειλε στην Ρωσία ένα αδιαμφισβήτητα ισχυρό μήνυμα: ότι η Ουκρανία ήταν έξω από τα συμφέροντα ασφαλείας της Δύσης (σσ που έφτασαν μέχρι την Βαλτική και την Πολωνία), και ότι ήταν επομένως εύκολο θήραμα για την Ρωσία.
Η βαθιά και μακροχρόνια αδιαφορία της Δύσης για την ασφάλεια της Ουκρανίας, όπως και για την ασφάλεια της Γεωργίας στην ρωσική εισβολή το 2008, ενθάρρυνε την επιθετικότητα του Πούτιν.
