O άνθρωπος πίσω από το όπλο

Τη στιγμή που η παγκόσμια οπλική τεχνολογία γνωρίζει νέες δόξες (με το Liberator του διαβολικού Κόντι Γουίλσον, το πρώτο τρισδιάστατο όπλο που μπορείς να «κατεβάσεις» μέσα από τον υπολογιστή σου και να «τυπώσεις» σε έναν high-tech 3D εκτυπωτή), η πιο πολύπαθη ζώνη της ευρωζώνης γνωρίζει τη δική της μικρή οπλική άνοιξη. Το πρόβλημα της «ανεξέλεγκτης αδειοδοτημένης οπλοφορίας» στην Ελλάδα ανασύρθηκε ως γνωστόν με δραματικό τρόπο στην επιφάνεια μετά τις καταγγελίες για τον φίλα προσκείμενο στη Χρυσή Αυγή ψυχίατρο, αλλά και εκείνη την εκκωφαντική εκπυρσοκρότηση του όπλου βουλευτή της Χρυσής Αυγής Αντώνη Γρέγου κοντά στο check-in του «Ελευθέριος Βενιζέλος» (ήταν μια ευτυχής λοξοδρόμηση της τύχης ότι η βολίδα καρφώθηκε στο πάτωμα και δεν υπήρξε τραυματισμός).

Τα αιτήματα αδειών οπλοφορίας από ιδιώτες χτυπούν πλέον νούμερα-ρεκόρ. Συγκεκριμένα, το 2008 υποβλήθηκαν 1.770 αιτήματα για όπλα ή περίστροφα αποκλειστικά για ατομική ασφάλεια (ήτοι όχι κυνηγετικά) και ικανοποιήθηκαν τα 1.260. Το 2012 τα αιτήματα αυτά είχαν εκτιναθεί στα 2.624 και εξ αυτών ικανοποιήθηκαν τα 1.908 (ήτοι αύξηση μεγαλύτερη του 48%). Και ενώ το Σύνταγμα δεν διαθέτει τη διαβόητη Δεύτερη Τροπολογία που αναγνωρίζει σε όλους τους Αμερικανούς το δικαίωμα να φέρουν όπλα («Το μοναδικό δικαίωμα που μας διασφαλίζει όλα τα υπόλοιπα», όπως διακήρυσσε ο παλιός πρόεδρος τoυ NRA, Τσάρλτον Ιστον), το εγχώριο λόμπι (νόμιμων) όπλων αποκτά νέα μέλη (δεν είναι τυχαίο ότι στο Διαδίκτυο ευδοκιμούν πλέον ιστοσελίδες με στιβαρά ονόματα όπως «Αυτοάμυνα στο σπίτι» και εκτενή θέματα όπως «Η οπλοφορία είναι πολιτισμός»). Παλιά ήταν η πέτρα και το στειλιάρι. Σήμερα μπορεί να είναι ένα 22άρι Glock.

Δεν είναι μόνο οι αυτοχρισθέντες vigilantes του ελληνικού Κοινοβουλίου. Στην κορυφή της λίστας των «αιτούντων» φέρονται δημοσιογράφοι και δικηγόροι. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι τα πιστοποιητικά «ψυχικής υγείας» για άδειες οπλοφορίας μοιράζονται πλέον σαν τα αποσυμφορητικά μύτης. Μια απλή κλινική εξέταση (ακόμη και από παθολόγο!), μια «πατενταρισμένη» ψυχοτεχνική δοκιμασία, προσκόμιση ποινικού μητρώου, μια τοξικολογική και έξω από την πόρτα. Και όμως, εκείνο που τίθεται εν αμφιβόλω είναι αυτή ακριβώς η αξιοπιστία της Ψυχιατρικής να αποφασίσει ποιος είναι κατάλληλος να φέρει όπλο και ποιος όχι. «Ο ψυχίατρος δεν έχει τη δυνατότητα να κρίνει από μια κλινική εξέταση αν κάποιος είναι ικανός για οπλοφορία» υπογραμμίζει στο BΗmagazino ο κ. Γιώργος Αλεβιζόπουλος, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοφαρμακολογίας του ΕΚΠΑ.«Εκείνο που έχει την ικανότητα να κρίνει είναι το ακριβώς ανάποδο, δηλαδή ποιος είναι ανίκανος για οπλοφορία. Αν, δηλαδή, διαπιστωθεί στον υποψήφιο οξεία ψυχοπαθολογία, αποκλείεται. Απο εκεί και πέρα όμως; Η μη διαπίστωση ψυχικής διαταραχής δεν σημαίνει ότι τέτοια διαταραχή δεν υπάρχει ή ότι δεν θα υπάρξει στο μέλλον».

Τον Φεβρουάριο του 2009 η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία (ΕΨΕ) είχε κοινοποιήσει τις θέσεις της αναφορικά με την έκδοση τέτοιων πιστοποιητικών από ψυχιάτρους. Μεταξύ άλλων, είχε τονίσει το εξής: «Υπάρχει μεγάλη σύγχυση στην κοινή γνώμη για τις δυνατότητες της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας. (…) Ετσι έχει δημιουργηθεί και συνεχώς καλλιεργείται ένα κλίμα υπερβολικών προσδοκιών και απαιτήσεων, μέχρι του σημείου να ζητούν από εμάς όχι μόνο να ερμηνεύσουμε κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά, ακόμη και την πιο ακραία ή και ειδεχθή, αλλά και να προβλέψουμε με ασφάλεια τον τρόπο με τον οποίο ένα πρόσωπο θα αντιδράσει στο μέλλον σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Σύμφωνα πάντα με την ΕΨΕ, «η Ψυχιατρική και οι ψυχίατροι δεν έχουν τις γνώσεις ούτε τα μέσα για να μπορέσουν να βεβαιώσουν με ασφάλεια εάν ένα πρόσωπο μπορεί να φέρει πυροβόλο όπλο ή άλλο φονικό όργανο και πολύ περισσότερο να βεβαιώσουν ότι το πρόσωπο αυτό σε κάθε περίπτωση και υπό οποιεσδήποτε περιστάσεις θα αντιδράσει σύμφωνα με τις επιταγές του νόμου και τις περί δικαίου και ηθικής αντιλήψεις που επικρατούν».

Ούτε, βέβαια, τα ψυχομετρικά τεστ στα οποία υποβάλλονται ακόμη στην Ελλάδα οι «υποψήφιοι» και τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί στις περισσότερες χώρες του πλανήτη (τα κλασικά MMPI που χρησιμοποιούνται κατά κόρον σήμερα από τις πολυεθνικές για την αξιολόγηση του εν δυνάμει προσωπικού τους) μπορούν να θεωρηθούν επαρκές εργαλείο αξιολόγησης. Ενα ξερό «ναι» ή «όχι» σε «ερωτήσεις» του τύπου «Δεν λέω πάντα την αλήθεια», «Προτιμώ να κερδίζω από το να χάνω», «Μου αρέσει να μαγειρεύω» και «Είμαι αγαπητός στους περισσότερους ανθρώπους που γνωρίζω» μπορεί να σε βοηθήσει να αποφανθείς για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας κάποιου, αλλά όχι απαραιτήτως για την «καταλληλότητά» του να κυκλοφορεί στον δρόμο με ημιαυτόματο. Το αυτό και με την περίφημη τοξικολογική εξέταση. Πώς μπορεί ο ψυχίατρος να πιστοποιήσει τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, όταν ένας χρήστης (ακόμη και ένας συστηματικός χρήστης) μπορεί να βγει καθαρός μόλις με 48 συναπτές ώρες ολικής αποχής;

Και όμως η ίδια, λίγο-πολύ, διαδικασία ακολουθείται και στην αξιολόγηση του αστυνομικού προσωπικού. Διόλου τυχαίο ότι το 2013 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ είχαν διατυπώσει ανησυχίες για τη θεαματική αύξηση των αιτήσεων οπλοκατοχής στα αστυνομικά τμήματα και στις αστυνομικές διευθύνσεις της χώρας. «Και εδώ είναι αστειότητα να κρίνουμε από μια κλινική εξέταση ή από ένα ψυχομετρικό τεστ» τονίζει ο κ. Αλεβιζόπουλος. «Για να εκτιμήσεις αν ένας ένστολος (π.χ. αστυνομικός ή αξιωματικός του στρατού) είναι κατάλληλος να κουβαλάει όπλο, πρέπει σαφέστατα να έχεις μια γνώση της ιστορίας του. Οχι απλώς του ιστορικού του, αλλά της πορείας της ζωής του.

Σημασία έχει ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από τη σκανδάλη. Οταν, για παράδειγμα, ξέρεις ότι κάποιος από τα 15 μέχρι τα 18 του ενεπλέκετο συνέχεια σε καβγάδες στο σχολείο ή ότι αργότερα είχε πέντε τροχαία ατυχήματα από υπερβολική ταχύτητα, ξέρεις ότι έχεις να κάνεις με έναν άνθρωπο παρορμητικό, έναν άνθρωπο που δεν ελέγχει τη συμπεριφορά του. Ως εκ τούτου, ίσως θα είχε μεγαλύτερη αξία ένας υποψήφιος, αντί να μου προσκομίσει π.χ. το βιβλιάριο υγείας του (για να δω τι φάρμακα παίρνει), να μου φέρει τη βεβαίωση της ασφάλισης του αυτοκινήτου του, ώστε να διαπιστώσω αν υποπίπτει κατ’ επανάληψη σε τροχαία ατυχήματα». Η σύγχρονη μεθοδολογία πρόβλεψης της βίαιης συμπεριφοράς έχει απομακρυνθεί από την αρχή της διερεύνησης των χαρακτηριστικών ενός ατόμου και έχει στραφεί στην αρχή της διερεύνησης της πορείας του. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι τα περισσότερα βίαια περιστατικά είναι παρορμητικά και ως εκ τούτου απρόβλεπτα.

Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και της κοινωνικής βίας πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν και η ψυχολογική επιβάρυνση των ανθρώπων που υπηρετούν στην Ελληνική Αστυνομία. Οπως σημειώνει ο κ. Αλεβιζόπουλος, «σκεφτείτε πόσο αποδιοργανωτικό, πόσο διχαστικό είναι ένας άνθρωπος, ο οποίος έχει απέναντί του διαδηλωτές που διαμαρτύρονται για τη μείωση του μισθού τους, να καλείται να τους «καταστείλει» τη στιγμή που είναι ένας από αυτούς που υπέστησαν μείωση μισθού!». Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ζήτημα της καταλληλότητας για οπλοφορία στα διαφορετικά σώματα. Γιατί οι «απλοί» άγγλοι αστυνομικοί έχουν άλλα αποφευκτικά συστήματα (άλογα, σκυλιά, κλομπ) και όχι όπλα; Σημειωτέον ότι σήμερα στην (πολύ πιο εξελιγμένη σε ζητήματα Δικανικής Ψυχιατρικής) Κύπρο διενεργείται έρευνα για το burnout στα διαφορετικά σώματα της αστυνομίας ώστε να χρησιμοποιηθεί στην πλέον ορθολογική αξιοποίηση των δυνατοτήτων ενός επιχειρησιακού στελέχους και στην προστασία του από την επαγγελματική εξουθένωση.

Η δέουσα προσοχή πρέπει, βέβαια, να δίνεται και στις στρωματώσεις οπλισμού. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι θα πρέπει να υπάρχουν διαβαθμίσεις των όπλων που φέρει ο καθένας, π.χ. δεν μπορείς να εναποθέσεις ένα υποπολυβόλο στα χέρια κάποιου ο οποίος είναι σαφέστατα παρορμητικός (ήτοι «φουντώνει» εύκολα). Λίαν ενδεικτικό το πρόσφατο (εγχώριο) παράδειγμα ενός πάσχοντος από σπάνιο σύνδρομο, το οποίο μάλιστα είναι γνωστό ότι σχετίζεται με την πυρομανία. Ο άνθρωπος αυτός παρουσίαζε παρορμητικότητα και ήπια νοητική υστέρηση. Οταν κλήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική θητεία του, ο ίδιος δήλωσε ευθαρσώς στους αρμοδίους ότι πάσχει από το συγκεκριμένο σύνδρομο. Οχι μόνο δεν δόθηκε η παραμικρή σημασία στη διάγνωση και στην πορεία της ζωής του (είχε βάλει επανειλημμένως φωτιές στην πόλη όπου ζούσε), αλλά θεωρήθηκε σχεδόν επιβεβλημένο, κυρίως… χάριν της σωματοδομής του (ετύγχανε ιδιαίτερα σωματώδης), να τοποθετηθεί στις ειδικές δυνάμεις!

Αναμφίβολα, οι μύθοι και οι εύθραυστες βεβαιότητες γύρω από τα όπλα θα συνεχίσουν να υφίστανται. Οπως, για παράδειγμα, ότι η προσβασιμότητα συνεπάγεται και αυξημένη χρήση (και όμως, η χώρα με τη μεγαλύτερη χρήση δεν είναι, όπως ευρέως πιστεύεται, οι ΗΠΑ, αλλά η Ελβετία, ενώ το σημείο του πλανήτη στο οποίο έχεις μεγαλύτερη πιθανότητα να πέσεις νεκρός από σφαίρα πυροβόλου όπλου δεν είναι η Μπογκοτά, αλλά τα Βορειοδυτικά Εδάφη του Καναδά!). Αλλά και το παγκόσμιας εμβέλειας ντιμπέιτ για το ποιος είναι ψυχικά κατάλληλος να κυκλοφορεί κραδαίνοντας κάτι που πολλαπλασιάζει δραματικά την αυτοπεποίθησή του και την αίσθηση επιβολής του θα συνεχίσει να μαίνεται. Τα ηθικά, νομικά και δεοντολογικά ζητήματα στην άσκηση της Δικανικής Ψυχιατρικής δεν θα λυθούν εν μιά νυκτί, ιδιαίτερα στην Ελλάδα του φόβου και της ηθικής απίσχνανσης. Οπως υπογραμμίζει στο BΗmagazino ο κ. Αλεβιζόπουλος: «Εκείνο που έχει σημασία είναι το πόσο εκπαιδευμένος είναι κανείς και πόσο η υποδομή του είναι τέτοια ώστε τη δεδομένη στιγμή να μπορεί να χρησιμοποιήσει ευλόγως και ελλόγως ένα όπλο».

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 1 Μαρτίου 2014