Πρωινό Τρίτης 15 Οκτωβρίου 2013. Στο ηλιόλουστο προαύλιο του Μουσείου Βορρέ, στην περιοχή της Παιανίας, μαθητές δημοτικών και γυμνασίων φτάνουν συνοδεία δασκάλων και καθηγητών για να περιηγηθούν στις εκθέσεις. Ανάμεσά τους μια άλλη ομάδα, ενηλίκων αυτή τη φορά, κατευθύνεται προς μια ανεξάρτητη αίθουσα του μουσείου, όπου τους περιμένουν δύο εκπαιδευτές κινητικότητας για άτομα με προβλήματα όρασης. Μόνο που κανένας από τους περίπου 30 συμμετέχοντες που πρόκειται να παρακολουθήσουν το τρίωρο βιωματικό εργαστήριο του Συνδέσμου Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους δεν έχει πρόβλημα όρασης. Βρίσκονται εκεί για να δουν την καθημερινότητα, την τέχνη, τη ζωή εν γένει μέσα από τα μάτια ενός τυφλού.
Και η εκπαίδευση αρχίζει


«Τι πιστεύετε ότι δεν θα μπορούσατε να κάνετε αν ήσασταν τυφλοί;» ρωτάει μετά την πρώτη γνωριμία του με τους συμμετέχοντες ο έμπειρος εκπαιδευτής κ. Μενέλαος Τσαούσης. «Δεν θα μπορώ να οδηγήσω» λέει ο ένας. «Ούτε να μαγειρέψω» συνεχίζει μια κυρία. «Πώς θα ντύνομαι;» ρωτάει ένας νεαρός, ενώ μια κοπέλα λέει χαρακτηριστικά: «Δεν θα μπορώ να κάνω τη δουλειά που κάνω τώρα». «Θα μπορώ να χρησιμοποιήσω υπολογιστή;» διερωτώνται δύο κυρίες στην μπροστινή σειρά. Και όμως, «ένας τυφλός μπορεί να μάθει να κάνει όλα τα παραπάνω, αρκεί να λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση όχι μόνο ο ίδιος αλλά και το περιβάλλον του» απαντά ο εκπαιδευτής, εξηγώντας ότι στο άμεσο μέλλον οι τυφλοί θα μπορούν ακόμη και να οδηγούν χάρη στα συστήματα αυτόματης πλοήγησης, όπως ακριβώς τόσα χρόνια χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Οσοι αισθάνονται έτοιμοι φορούν πρώτοι τις μάσκες τους και καθισμένοι αρχικά στις καρέκλες τους προσπαθούν να αναγνωρίσουν αντικείμενα με όπλο την αφή. Ορισμένοι διστάζουν να μείνουν στο σκοτάδι τόσο σύντομα, χρειάζονται χρόνο να γνωριστούν με την ομάδα, να αισθανθούν ασφάλεια. Στο επόμενο στάδιο, όμως, που οι δύο ειδικοί εκπαιδευτές μαθαίνουν στους συμμετέχοντες πώς θα καθοδηγούν σωστά έναν τυφλό, τότε όλοι μπαίνουν στη διαδικασία να δοκιμάσουν. Παίρνουν ο ένας τον άλλον από το χέρι, φορούν εναλλάξ τη μάσκα και προχωρούν στον χώρο, αλλάζουν κατεύθυνση, περνούν ανάμεσα από εμπόδια, κάθονται σε καρέκλες. «Είναι περίεργο να μη βλέπεις πού πατάς και να εξαρτάσαι από έναν άλλον για να περπατήσεις» λέει μια κυρία στη συνοδό της βγάζοντας βιαστικά τη μάσκα.
Η απάντηση στο πορτοφόλι μας


Είναι πολλά τα ζητήματα της καθημερινότητας για τα οποία αν αναρωτηθούμε πώς τα κάνει ένας τυφλός, τότε η πρώτη μας αντίδραση θα είναι: «Μα πώς τα καταφέρνει;». Οι καθημερινές συναλλαγές, για παράδειγμα. Αρκεί να παρατηρήσουμε λίγο καλύτερα τα κέρματα που έχουμε στο πορτοφόλι μας και θα πάρουμε μια πρώτη απάντηση. Κάθε κέρμα, εκτός από διαφορετικό μέγεθος, φέρει κάποια δικά του χαρακτηριστικά που έχουν υιοθετηθεί ακριβώς για να εξυπηρετούν τα άτομα με προβλήματα όρασης.
Ετσι τα μικρά χάλκινα κέρματα είναι διαφορετικού μεγέθους και λεία γύρω γύρω, με το δίλεπτο να έχει μια αυλάκωση κατά μήκος της περιφέρειας. Στα μεσαία νομίσματα η διαφορά βρίσκεται στις ραβδώσεις. Συνεχόμενες στο κέρμα των 0,10 ευρώ, το ίδιο και στο 0,50 ευρώ, ενώ εκείνο το λεγόμενο 20λεπτο έχει μια ράβδωση ανά διαστήματα. Πυκνότερες ραβδώσεις ανά διαστήματα φέρει το κέρμα του ενός ευρώ, με το μεγαλύτερο των 2 ευρώ να ξεχωρίζει χάρη στις πυκνές συνεχείς ραβδώσεις. Εκεί που τα πράγματα δυσκολεύουν λίγο είναι στα χαρτονομίσματα, για τα οποία το κάθε άτομο αναπτύσσει τελικά δική του μέθοδο αναγνώρισης η οποία στηρίζεται στο μήκος και στο πλάτος των χαρτονομισμάτων και φυσικά στην αφή.
Τι κάνω όταν διασχίζει τον δρόμο;
Υστερα από μια σύντομη επίδειξη για τη σωστή χρήση του λευκού μπαστουνιού, οι συμμετέχοντες καλύπτουν διαδοχικά τα μάτια τους με μάσκα και με βοηθό τους μόνο ένα λευκό μπαστούνι καλούνται να κάνουν τη δική τους διαδρομή στον χώρο που περιλαμβάνει εμπόδια, τοίχους αλλά και άλλους ανθρώπους με τους οποίους διασταυρώνονται. Κάποιοι συγκεντρώνονται και τα καταφέρνουν με την πρώτη. Αλλοι χάνουν τον προσανατολισμό τους ή αγχώνονται μέσα στον χώρο όπου πολλοί άνθρωποι μιλούν και κινούνται.

«Το συνηθέστερο λάθος που κάνουμε όταν ένας τυφλός περνάει δίπλα μας στον δρόμο είναι να χοροπηδάμε προσπαθώντας να μη χτυπήσουμε το μπαστούνι του» λέει η εκπαιδεύτρια κινητικότητας και προσανατολισμού κυρία Σοφία Συριοπούλου. Το μόνο που πετυχαίνουμε με αυτή την αντίδραση είναι να μπερδευτούμε στο μπαστούνι τρομάζοντας ίσως τον τυφλό, ο οποίος έτσι και αλλιώς έχει αντιληφθεί από ώρα την παρουσία μας χάρη στην κατάλληλα εκπαιδευμένη ακοή του. Το καλύτερο σε αυτή την περίπτωση είναι να σταθούμε ακίνητοι ώστε να δώσουμε στον τυφλό τη δυνατότητα να προσδιορίσει τον χώρο από όπου μπορεί να περάσει.
Χαρτογράφηση σε γραφή Braille


Αυτό που επίσης έχει ενδιαφέρον να γνωρίζουμε για τα άτομα με μεγάλα προβλήματα όρασης είναι ότι όταν βγαίνουν στον δρόμο χωρίς συνοδό, δεν βγαίνουν ποτέ στα κουτουρού. Εχουν σχεδιάσει καλά και έχουν μελετήσει τη διαδρομή τους ώστε να γνωρίζουν ακριβώς πού θα πάνε, αλλά και ποια σημάδια θα βάλουν ώστε να αισθάνονται σίγουροι και ασφαλείς. Ακόμη και χάρτες με ονομασίες σε γραφή Braille σχεδιάζουν οι εκπαιδευτές ώστε να βοηθήσουν τους τυφλούς να αντιληφθούν τον χώρο, τις αποστάσεις, τα φανάρια. Ετσι σημειώνουν τις στάσεις των μέσων μαζικής μεταφοράς ή τις πιάτσες ταξί.
Και ερχόμαστε τώρα στο θέμα των φαναριών κυκλοφορίας. Εδώ εντοπίζεται ένα ακόμη λάθος που κάνουν οι οδηγοί θέτοντας σε κίνδυνο τους ίδιους και τους τυφλούς. Αυτό που θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι οι τυφλοί κινούνται στον δρόμο χρησιμοποιώντας την ακοή τους. Ο θόρυβος της μηχανής αυτοκινήτων και μηχανών είναι που τους δίνει το σήμα να σταματήσουν σε μια διάβαση. «Οταν λοιπόν οι οδηγοί κοκαλώνουν το αυτοκίνητο για να περάσει ο τυφλός, στην πραγματικότητα τον μπερδεύουν διότι εκείνος έχει μελετήσει το φανάρι και ξέρει ότι είναι πράσινο» τονίζει η κυρία Συριοπούλου. Αν λοιπόν επιθυμούμε να δώσουμε προτεραιότητα στον τυφλό, τότε δεν του φωνάζουμε «πέρνα» αλλά μπορούμε να κατέβουμε από το αυτοκίνητο και να τον βοηθήσουμε ή να σβήσουμε τη μηχανή του οχήματός μας.
Από την άλλη, υπάρχουν και τα ειδικά φανάρια με ήχο που βοηθούν τους τυφλούς στις μετακινήσεις τους, μοιάζει όμως να έχουν σιγάσει σε πολλούς δρόμους της πρωτεύουσας. Στην πραγματικότητα, όπως εξήγησαν οι εκπαιδευτές, επειδή αυτά ενοχλούσαν τους περιοίκους, έχει εφαρμοστεί ένα σύστημα ενεργοποίησης από τους τυφλούς με τηλεκοντρόλ, το οποίο φυσικά θα λειτουργούσε πιο αποτελεσματικά αν το δίκτυο ήταν πιο εκτεταμένο και οι οδηγοί σέβονταν τα φανάρια. «Σε μελέτη που έχουμε κάνει υπάρχουν οδηγοί που περνούν με κόκκινο φανάρι ακόμη και πέντε δευτερόλεπτα από τη στιγμή που ανάβει» αναφέρει ο εκπαιδευτής.
Οκτώ «έλληνες» σκύλοι-οδηγοί


Ενα όραμα είκοσι ετών γίνεται εφέτος πραγματικότητα στη χώρα μας. Οι πρώτοι οκτώ σκύλοι οδηγοί εκπαιδευμένοι στην Ελλάδα είναι πια γεγονός. Ο πρώτος που ακούει στο όνομα Melitta παραδόθηκε χθες, Δευτέρα, στον ιδιοκτήτη του για να γίνει ο πολύτιμος σύντροφός του στην καθημερινή ζωή. Το ξεχωριστό με αυτά τα τετράποδα είναι το γεγονός ότι έχουν εκπαιδευθεί ειδικά για να ανταποκρίνονται στις συνθήκες της ελληνικής πραγματικότητας. Κλαδιά δέντρων, πινακίδες, σήματα κυκλοφορίας κακώς τοποθετημένα, τέντες περιπτέρων κτλ. μπορούν να κάνουν τη διαδρομή ενός τυφλού πραγματικά επικίνδυνη καθώς βρίσκονται στο ύψος του κεφαλιού. Αυτά τα εμπόδια όμως ο «έλληνας» σκύλος οδηγός έχει εκπαιδευθεί να τα ξεπερνά.
Ολα τα παραπάνω αποτελούν μέρος ενός ολοκληρωμένου Εκπαιδευτικού Προγράμματος Προσομοίωσης και Διαδραστικής Εικαστικής Παρέμβασης του Συνδέσμου Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους (ΣΚΕΠ) με την ονομασία «Δες το αλλιώς!». Το πρόγραμμα, που έκανε το ντεμπούτο του σήμερα, Τρίτη, τη Διεθνή Ημέρα «Λευκού Μπαστουνιού», θα είναι διαθέσιμο από αυτόν τον Οκτώβριο σε συνεργασία με το Μουσείο Βορρέ για παιδιά της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο την καταπολέμηση των διακρίσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού.

Δημοσιεύτηκε στο HeliosPlus στις 15 Οκτωβρίου 2013

HeliosPlus