Η βραχυκέρατη αγελάδα· τα βοοειδή της Συκιάς· ο ελληνικός βούβαλος· το καραγκούνικο, το μπούτσικο και το σαρακατσάνικο πρόβατο· ο μαύρος χοίρος· τα άλογα της Θεσσαλίας, της Μεσσαράς και της Σκύρου. Ολα αυτά και πολλά άλλα ακόμη ανήκουν στις παραδοσιακές ελληνικές φυλές αγροτικών ζώων, οι οποίες εγκαταλείφθηκαν πριν από δεκαετίες από τους κτηνοτρόφους και αντικαταστάθηκαν από πιο αποδοτικά και παραγωγικά ξενόφερτα είδη. Σήμερα τα… δικά μας ζώα ξαναγίνονται «της μόδας». Εν μέσω οικονομικής ύφεσης, η ανάγκη για εκτροφές λιγότερο απαιτητικές σε ακριβές εισροές (π.χ. αντιβιοτικά, ζωοτροφές), οι οποίες θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες καταναλωτικές απαιτήσεις για πιο υγιεινή διατροφή, στρέφει ολοένα περισσότερους παραγωγούς στην εκμετάλλευση ζώων με… βαθιές ελληνικές ρίζες στο γενεαλογικό τους δέντρο.

Οι περισσότερες αυτόχθονες φυλές αγροτικών ζώων βρίσκονται σήμερα σε κρίσιμη κατάσταση ή απειλούνται με εξαφάνιση. Και αυτό παρ’ ότι διαθέτουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία θα μπορούσαν οι παραγωγοί να τα εκμεταλλευθούν εμπορικά προκειμένου να δημιουργήσουν προϊόντα με μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία.

Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης έχει βάλει ένα προσωπικό στοίχημα: την υποστήριξη των ντόπιων φυλών αγροτικών ζώων μέσω του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013 «Διατήρηση γενετικών πόρων στην κτηνοτροφία». Το πρόγραμμα αυτό προβλέπει οικονομικές ενισχύσεις σε κτηνοτροφικούς συνεταιρισμούς και φορείς με σκοπό την προώθηση της εκτροφής και τη διατήρηση καθαρών εγχώριων φυλών. Για το συγκεκριμένο πρόγραμμα έχουν εγκριθεί συνολικά 15,5 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων έχουν ήδη απορροφηθεί περίπου τα 12 εκατ. ευρώ. Μάλιστα, όπως λέει ο ίδιος ο υπουργός, αν χρειαστεί θα διατεθούν περισσότερα κονδύλια, ώστε να στηριχθούν και άλλες φυλές.
Η αχίλλειος πτέρνα


Οι γενετικοί πόροι των ντόπιων αγροτικών ζώων έχουν στρατηγική σημασία για την πρωτογενή παραγωγή της χώρας, διότι αποτελούν την «πηγή» για τη δημιουργία νέων φυλών ζώων κατάλληλων να ανταγωνιστούν τα πιο παραγωγικά ξενόφερτα είδη. Με το έλλειμμα στο εμπορικό αγροτικό ισοζύγιο να ξεπερνά το 80% –κυρίως εξαιτίας των εισαγωγών ζωοκομικών προϊόντων –το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη και προώθηση της ζωικής παραγωγής, η οποία αποτελεί την αχίλλειο πτέρνα της αγροτικής οικονομίας.
Στις προσπάθειες που γίνονται για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου σημαντική θέση κατέχει η υποστήριξη των αυτόχθονων αγροτικών ζώων. Φυλές που είναι καλά προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες του τόπου μας και οι οποίες μπορούν να αξιοποιήσουν για τη διατροφή τους, στο μέγιστο βαθμό, τη βλάστηση των ελληνικών βοσκοτόπων. Είναι όμως, όπως λέει ο κ. Τσαυτάρης, συνυφασμένες και με τη βιοποικιλότητα. Γι’ αυτό και πρέπει να διατηρηθούν. «Διότι αν έρθει μια αρρώστια, θα σβήσει μία φυλή. Αποκλείεται να καταστρέψει όλα τα ζώα. Αλλωστε οι ντόπιες φυλές είναι ιδιαίτερα ανθεκτικές» αναφέρει ο υπουργός.
Στο παρελθόν, εξηγεί ο κ. Τσαυτάρης, οι φυλές αυτές τα κατάφερναν περίφημα χωρίς τη χρήση φαρμάκων. «Τότε δεν υπήρχαν αντιβιοτικά, αλλά ούτε τα χρειάζονταν, διότι τα ζώα είχαν προσαρμοστεί. Για παράδειγμα, τα πρόβατα μιας παραδοσιακής φυλής προβάτου έχουν στη θηλή έναν έξτρα ιστό, ο οποίος δεν είναι παρά ένα στρώμα κυττάρων από το ανοσοποιητικό σύστημα. Μόλις πάει να περάσει ένα μικρόβιο τα κύτταρα αυτά το μπλοκάρουν. Αυτός ήταν ο λόγος που τα ζώα αυτά δεν υπέφεραν ποτέ από μαστίτιδες. Ετσι δεν απαιτείται χρήση αντιβιοτικών» σημειώνει ο υπουργός, επισημαίνοντας ότι τα ζώα αυτά μπορούν να παράγουν προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας, χωρίς υπολείμματα χημικών ουσιών.
Προσαρμοστικότητα


Μεγαλύτερη αξία στα ζώα αυτά μπορεί να δώσουν και οι επερχόμενες κλιματικές αλλαγές. Οι εγχώριες φυλές εμφανίζουν ιδιαίτερη προσαρμοστικότητα σε ακραίες συνθήκες, με πολύμηνη ανομβρία και περιορισμένο χορτάρι.
Ισως το μοναδικό σημείο στο οποίο υστερούν τα αυτόχθονα ζώα είναι τα χαμηλά επίπεδα παραγωγής που συνήθως επιδεικνύουν. Το μειονέκτημα όμως αυτό μπορεί να αντισταθμιστεί με τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η γενετική βελτίωση με συμβατικές μεθόδους ή με τη χρήση ελεγχόμενων και κατευθυνόμενων διασταυρώσεων.
Αυτόν τον σκοπό, όπως τονίζει ο κ. Τσαυτάρης, εξυπηρετούν τα συγκεκριμένα προγράμματα του υπουργείου: δηλαδή τη διατήρηση, την υποστήριξη αλλά και τη διαρκή βελτίωση της παραγωγικότητας των καθαρών εγχώριων φυλών, όπως είναι οι αγελάδες της βραχυκερατικής ασπρόμαυρης και ασπροκόκκινης φυλής, ο εγχώριος βούβαλος, οι αίγες Σκοπέλου και τα άλογα Σκύρου, Θεσσαλίας και Πίνδου πολλές φυλές προβάτων (Καραγκούνικη, Σερρών, Χίου, Αρτας, Ορεινής Ηπείρου, Λέσβου, Σφακίων, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου, Κύμης, Καλλαρύτικη, Πηλίου, Γλώσσης Σκοπέλου, Κατσικά Ιωαννίνων, Σαρακατσάνικη, Αργους, Φλώρινας και Αγρινίου).
Μέσω του προγράμματος γίνονται ταυτοποίηση και εγγραφή των ζώων στα γενεαλογικά βιβλία, έλεγχος αποδόσεων, εκτίμηση της βελτιωτικής ικανότητας των ζώων, προώθηση και διείσδυση των φυλών αυτών στην εγχώρια αγορά. Στόχος είναι η δημιουργία βιώσιμων εκμεταλλεύσεων αυτόχθονων φυλών, η δυνατότητα παραγωγής και εμπορίας πιστοποιημένων ζώων ντόπιων φυλών από τους παραγωγούς, η παρακολούθηση και ο έλεγχος της αναπαραγωγικής διαδικασίας των ζώων από τους κτηνοτρόφους, αλλά και η αποφυγή εκροής συναλλάγματος από την εισαγωγή ζώντων ζώων ξενικών φυλών.
Αυτόχθονες φυλές
Σπάνιες ή απειλούμενες ράτσες
Μπορεί να μην είναι όλες οι αυτόχθονες φυλές σπάνιες ή απειλούμενες. Είναι όμως πολλές από αυτές. Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 οι ανεξέλεγκτες διασταυρώσεις, η αδυναμία εφαρμογής προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης και η αναζήτηση από τους κτηνοτρόφους πιο παραγωγικών ζώων οδήγησαν ορισμένες ντόπιες φυλές ακόμη και σε πλήρη αφανισμό.
Τα όρια κάτω από τα οποία μια τοπική φυλή θεωρείται ότι απειλείται είναι για τα βοοειδή 7.500 θηλυκά ζώα, για τις αίγες και τα πρόβατα 10.000 θηλυκά ζώα, για τα άλογα 5.000 θηλυκά ζώα και για τους χοίρους 15.000 θηλυκά ζώα.
Σήμερα στην Ελλάδα, όσον αφορά τα βοοειδή, υπολογίζεται ότι υπάρχουν περίπου 3.500 θηλυκά της βραχυκερατικής φυλής, 200 θηλυκά της αυτόχθονης φυλής Κατερίνης και ελάχιστα της αυτόχθονης φυλής της Συκιάς.
Οι εκτροφές ελληνικού βούβαλου που άλλοτε ανθούσαν σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα άρχισαν σταδιακά να σπανίζουν. Το είδος κόντεψε να εξαφανιστεί στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Υπήρξαν ωστόσο παραγωγοί που συνέχισαν πεισματικά και σήμερα εκτρέφονται περίπου 3.500 ζώα.
Από τις φυλές προβάτων Αγρινίου, Αργους, Ζακύνθου, Θράκης και Κύμης δεν έχουν απομείνει παρά λίγες εκατοντάδες ζώα. Σε κρίσιμη κατάσταση βρίσκονται και οι αυτόχθονες φυλές αλόγων της Θεσσαλίας (περίπου 500 ζώα), της Μεσσαράς Κρήτης (περίπου 150 άλογα) και της Πηνείας (περίπου 100).

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ