Ως ηγέτης των 1,2 δισ. καθολικών παγκοσμίως και «διευθύνων σύμβουλος» της «Βατικανού ΑΕ», ο Πάπας του 21ου αιώνα πρέπει να είναι και μάνατζερ εκτός από διανοούμενος. Ο Βενέδικτος ΙΣτ’, όπως και ο προκάτοχός του Ιωάννης-Παύλος Β’, είχαν διαχωρίσει τελείως την πνευματική διάσταση του αξιώματος – την εκπροσώπηση του Θεού επί της Γης – από την πρακτική: τη διοίκηση του παλαιότερου διεθνούς οργανισμού στον κόσμο, της Καθολικής Εκκλησίας. Με την αιφνιδιαστική απόφασή του να παραιτηθεί στις 28 Φεβρουαρίου, ο 85χρονος Βενέδικτος ανοίγει τον δρόμο για έναν Πάπα «νέου τύπου» του οποίου οι ικανότητες θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Απομένει να δούμε αν θα ανταποκριθεί και το κονκλάβιο των 117 καρδιναλίων που θα τον εκλέξει.

Οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει ο διάδοχος του Βενέδικτου είναι πολλές και κολοσσιαίες. Κατ’ αρχάς πρέπει να μεταρρυθμίσει την κουρία, τη γραφειοκρατία του Βατικανού που χαρακτηρίζεται επιεικώς «δυσλειτουργική». Οι καρδινάλιοι αντιστέκονται σθεναρά σε κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισής της. Ο νέος Πάπας πρέπει να εισαγάγει συστήματα για την πάταξη της διαφθοράς, την ενίσχυση της διαφάνειας και την καλύτερη λειτουργία της Τράπεζας του Βατικανού που βαρύνεται από σκάνδαλα.


«Κατά την άποψή μου, η μεγαλύτερη πρόκληση που αναμένει τον νέο πάπα σχετίζεται με τη διεθνή φύση της Εκκλησίας και τους περίπλοκους τρόπους με τους οποίους αλλάζει ο χριστιανισμός ανά τον κόσμο» λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» ο Ντέιβιντ Κόλινς, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν στις ΗΠΑ και ιερέας. «Στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική ο χριστιανισμός παραπαίει από πολλές απόψεις και μια επιθετική μορφή κοσμικότητας επιχειρεί να ταπεινώσει, να περιθωριοποιήσει και να κατατρέξει την Εκκλησία. Σε άλλες περιοχές του κόσμου –ιδίως στην Αφρική και στην Ασία –ο χριστιανισμός ανθεί».

«Η ηγεσία της Εκκλησίας καλείται να δώσει διαφορετικές αποκρίσεις σε καθεμία από τις περιοχές αυτές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η απάντηση στις προκλήσεις μιας περιοχής μοιάζει να αντικρούει την απάντηση στις προκλήσεις άλλης» συνεχίζει ο κ. Κόλινς. «Βλέπουμε πως οι διεθνείς διαφορές δημιουργούν ρήγματα στην ενότητα άλλων χριστιανικών δογμάτων. Ο νέος Πάπας αντιμετωπίζει την τεράστια πρόκληση όχι μόνο να αποφύγει τυχόν διάσπαση αλλά και να εδραιώσει μια γενική λύση στα προβλήματα της Εκκλησίας». Στην Ευρώπη η Καθολική Εκκλησία απειλείται από την εξάπλωση της αθεΐας ενώ στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική και στην Αφρική από την άνοδο των ευαγγελιστών που της «κλέβουν» πιστούς. Στη Μέση Ανατολή καθώς και σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας προβλήματα ανακύπτουν από τη συνύπαρξη με το Ισλάμ.

«Η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει ο νέος Πάπας είναι το Ισλάμ και η θέση του χριστιανισμού στη μετα-χριστιανική Δύση» λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» ο Ροντ Ντρέχερ, συγγραφέας και δημοσιογράφος που έχει γράψει εκτενώς για θέματα της Καθολικής Εκκλησίας. «Στη Μέση Ανατολή οι χριστιανοί υφίστανται διωγμό και αυτό θα χειροτερέψει. Επιπλέον, τα προβλήματα που προκαλούνται από τους μουσουλμάνους μετανάστες στην Ευρώπη θα επιδεινωθούν. Το Ισλάμ είναι κατά πολλούς τρόπους ασυμβίβαστο με τη δυτική κουλτούρα, όμως οι μουσουλμάνοι, προς τιμήν τους, κρατούν την πίστη τους ενώ οι Ευρωπαίοι την έχουν πετάξει. Δεν πιστεύω ότι οι μουσουλμάνοι της Ευρώπης θα παραδοθούν αμαχητί στην «αγωνιστική κοσμικότητα». Σοβαρότερο είναι το ρήγμα μεταξύ ισλάμ και χριστιανισμού στην Αφρική».
Ο νέος πάπας πρέπει επίσης να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην Καθολική Εκκλησία που έχει κλονιστεί λόγω των σκανδάλων με τη σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκων από ιερείς και, κυρίως, της συγκάλυψής τους από τις κατά τόπους ηγεσίες της Εκκλησίας. Τα σκάνδαλα αυτά έδιωξαν μαζικά πιστούς από την Καθολική Εκκλησία.
Ο Πάπας Βενέδικτος, κατά κόσμον Γιόζεφ Ράτσινγκερ, ανήκει στη συντηρητική πτέρυγα της Καθολικής Εκκλησίας. Ούτε κουβέντα να αναθεωρήσει την άκαμπτη στάση του Βατικανού σε ζητήματα όπως η αγαμία των κληρικών, τα προφυλακτικά, η ομοφυλοφιλία, η ευθανασία, η χειροτόνηση γυναικών, η προώθηση περισσότερων γυναικών σε ανώτατα πόστα της κουρίας –ζητήματα που τίθενται όλο και πιο πιεστικά από την πιο φιλελεύθερη πτέρυγα της Εκκλησίας.
Στην Ευρώπη, εκτός από τη δραματική μείωση στον αριθμό των ιερέων και των πιστών, η Καθολική Εκκλησία απειλείται και από τη νομοθεσία περί ισότητας. Γίνεται δηλαδή όλο και πιο ευάλωτη στις μηνύσεις για μη εφαρμογή των νόμων και για διακρίσεις εις βάρος κοινωνικών ομάδων, όσων αφορά για παράδειγμα τους γάμους μεταξύ ομοφυλοφίλων ή τη θέση των γυναικών.
Στην Ευρώπη ο κ. Ντρέχερ αναμένει από τον νέο Πάπα να πετύχει την προσέγγιση της Καθολικής με την Ορθόδοξη και την Προτεσταντική Εκκλησία, γιατί «οι χριστιανοί δεν έχουν πια την πολυτέλεια να συνεχίσουν να δίνουν παλαιές μάχες. Η μάχη με τον νεο-παγανισμό και τον αθεϊσμό είναι πολύ πιο σημαντική».
Ποιος θα είναι ο νέος Πάπας; Ανάμεσα στους «παπάμπιλι» ξεχωρίζουν ο καρδινάλιος Πίτερ Τάρκσον από την Γκάνα, θεολογικά μετριοπαθής και φίλος του κινήματος «Καταλάβατε τη Γουόλ Στριτ», και ο καρδινάλιος Οντίλο Σέρερ από τη Βραζιλία, αρχιεπίσκοπος του Σάο Πάολο, δηλαδή της μεγαλύτερης αρχιεπισκοπής στη μεγαλύτερη καθολική χώρα του κόσμου.

Τα «αγκάθια» του καθολικισμού στους μοντέρνους καιρούς
  • Η μαζική απομάκρυνση των Δυτικών από τη θρησκεία, η έλλειψη ιερέων και οι άδειες εκκλησίες στην Ευρώπη, καθώς και η συνύπαρξη με το Ισλάμ στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική, είναι μερικές από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει ο νέος Πάπας.
  • Πρέπει επίσης να χειριστεί δυναμικά το ζήτημα της σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων από κληρικούς, να μεταρρυθμίσει τη γραφειοκρατία του Βατικανού και να αντιμετωπίσει όσους ζητούν να χειροτονούνται οι γυναίκες και να τερματιστεί η αγαμία των κληρικών.
  • Οι καθολικοί υπολογίζονται σε 1,2 δισ. παγκοσμίως. Περισσότεροι από τέσσερις στους 10 ζουν στη Λατινική Αμερική, αν και η Αφρική παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση στον αριθμό των πιστών τα τελευταία χρόνια ενώ η Ευρώπη τη μεγαλύτερη μείωση.
  • Η Λατινική Αμερική έχει 483 εκατ. καθολικούς (41,3%), η Ευρώπη 277 εκατ. (23,7%), η Αφρική 177 εκατ. (15,2%), η Ασία 137 εκατ. (11,7%), η Βόρεια Αμερική 85 εκατ. (7,3%) και η Ωκεανία 9 εκατ. (0,8%).
  • Η Βραζιλία είναι η χώρα με τους περισσότερους καθολικούς (150 εκατ. και πλέον). Η Ιταλία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό καθολικών στην Ευρώπη (57 εκατ.) και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό στην Αφρική (σχεδόν 36 εκατ.).
Τόμας Ρις, Θεολογικό Κέντρο Γούντστοκ της Ουάσιγκτον
«Η Αγία Εδρα δεν χρειάζεται έναν λόγιο»
Ο νέος Πάπας θα ήταν καλό να διαθέτει ικανότητες μάνατζερ, λέει μιλώντας προς «Το Βήμα» ο Τόμας Ρις από το Θεολογικό Κέντρο Γούντστοκ της Ουάσιγκτον. «Οι δύο τελευταίοι Ποντίφικες ήταν λόγιοι, διανοούμενοι. Για μερικούς αυτό είναι το ιδανικό είδος Πάπα. Αλλοι επιθυμούν να αναλάβει την Αγία Εδρα ένας πιο πραγματιστής –ίσως κάποιος που να έχει υπηρετήσει στη διπλωματική υπηρεσία του Βατικανού».
Ο κ. Ρις, ιερέας, συγγραφέας βιβλίων για την Καθολική Εκκλησία και επικεφαλής του προγράμματος του Γούντστοκ «Θρησκεία και πολιτική», προσθέτει ότι τα τελευταία χρόνια έχουν πληθύνει οι φωνές που ζητούν «μεταρρύθμιση της γραφειοκρατίας του Βατικανού. Ενας διανοούμενος όμως δεν διαπρέπει στη μεταρρύθμιση της γραφειοκρατίας. Ενας «μάνατζερ» θα ήταν ενδεχομένως καλύτερος για να ηγηθεί των 1,2 δισ. καθολικών».
Πώς θα είναι η συνύπαρξη ενός πρώην και ενός νυν Πάπα για πρώτη φορά ταυτόχρονα εν ζωή; τον ρωτάμε. «Δεν γνωρίζουμε. Κάτι τέτοιο έχει να συμβεί 600 χρόνια. Η τελευταία φορά που παραιτήθηκε Πάπας ήταν τον 15ο αιώνα» μας απαντά τηλεφωνικά από την Ουάσιγκτον. «Στην Καθολική Εκκλησία υπάρχει χώρος μόνο για έναν Πάπα. Οταν ο Βενέδικτος ΙΣτ’ παραιτηθεί από τα καθήκοντά του, δεν θα είναι πια Πάπας».

«Πώς θα τον αποκαλούμε; Ποιον τίτλο θα έχει; Το πιο ενδεδειγμένο θα ήταν να φέρει τον τίτλο του καρδιναλίου, να τον αποκαλούμε καρδινάλιο Ράτσινγκερ» συνεχίζει ο κ. Ρις. «Επίσης δεν θα πρέπει να ντύνεται στα λευκά (σ.σ.: το χρώμα του Πάπα). Θα προκαλούσε υπερβολική σύγχυση στην Καθολική Εκκλησία η ύπαρξη δύο Ποντιφίκων».
Ο κ. Ρις δεν αναμένει ότι μετά την παραίτησή του ο Πάπας θα πραγματοποιεί δημόσιες παρεμβάσεις για ζητήματα της Εκκλησίας ή παγκόσμια. «Αν επιθυμούσε να συνεχίσει να παίζει αυτόν τον ρόλο, θα παρέμενε στη θέση του. Εκτιμώ ότι θα είναι εξαιρετικά χαρούμενος στη βιβλιοθήκη του, ανάμεσα στα βιβλία του. Ποτέ του δεν απολάμβανε να βρίσκεται στη δημόσια σκηνή».
Οι προκλήσεις με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπος ο νέος Πάπας «είναι πάρα πολλές. Και διαφορετικές, ανάλογα με τις διάφορες περιοχές του κόσμου. Στην Ευρώπη η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η παρακμή της θρησκείας. Ο Ιωάννης-Παύλος Β’ προσπάθησε να ανακόψει αυτή την τάση αλλά δεν τα κατάφερε. Ολο και λιγότεροι γίνονται κληρικοί, όλο και λιγότεροι πιστοί πηγαίνουν στην Εκκλησία. Στην Αφρική, σε χώρες όπως η Νιγηρία, και στη Μέση Ανατολή η πρόκληση είναι η εξής: πώς θα συμβιώσουν οι χριστιανοί ειρηνικά με τους μουσουλμάνους γείτονές τους. Επιπλέον ο Πάπας οφείλει να χειριστεί τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τον κόσμο όπως η οικονομική κρίση, οι πόλεμοι και οι αιματοχυσίες, η καταστροφή του περιβάλλοντος –όλα ζητήματα που έχουν και μια ηθική διάσταση».
Η παραίτηση του Βενέδικτου ΙΣτ’ ήταν μια αναπάντεχη είδηση που εξέπληξε ακόμη και τους «βατικανολόγους». «Ανέμενα ότι θα είχαμε παραίτηση Πάπα εντός του 21ου αιώνα, όχι όμως τόσο σύντομα. Ο λόγος είναι ότι η σύγχρονη ιατρική μπορεί να κρατήσει έναν άνθρωπο ζωντανό ενώ είναι πνευματικά και σωματικά καταπονημένος. Αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα είχαμε έναν Πάπα που θα δήλωνε: «Δεν έχω τη δύναμη να συνεχίσω»».
Κρίνοντας την πράξη της παραίτησης ο κ. Ρις θεωρεί ότι «δείχνει γενναιοδωρία και ταπεινοφροσύνη». Τον ρωτάμε ποια θα είναι η κληρονομιά που θα αφήσει πίσω του ο Βενέδικτος. «Ο κόσμος και τα βιβλία της Ιστορίας θα τον θυμούνται ως τον Πάπα που παραιτήθηκε» απαντά. «Ο ίδιος όμως θεωρεί ότι τα βιβλία του είναι η κληρονομιά που αφήνει πίσω του».

Λαμπρός θεολόγος, ανίσχυρος Ποντίφικας
Η παραίτηση είναι η πλέον ρηξικέλευθη στιγμή του Ποντίφικα, στον οποίο όμως καταλογίζεται έλλειψη πυγμής
Η απόφαση του Πάπα Βενέδικτου ΙΣτ’ να παραιτηθεί θεωρείται η κορυφαία στιγμή της θητείας του λαμπρού αυτού θεολόγου στην Αγία Εδρα λόγω του ότι είναι ρηξικέλευθη για τα δεδομένα της Εκκλησίας και θα αποτελέσει ένα χρήσιμο προηγούμενο. Είναι η κορυφαία στιγμή μιας σχεδόν οκταετούς θητείας, η οποία όμως δέχεται πολλές επικρίσεις.
Το κυριότερο που καταλογίζουν στον Πάπα Βενέδικτο είναι η παντελής έλλειψη πυγμής στην αντιμετώπιση των σκανδάλων σεξουαλικής παρενόχλησης ανηλίκων από ιερείς.
Η αντίδραση του Πάπα στο σκάνδαλο ανέδειξε, σύμφωνα με τον συγγραφέα Ροντ Ντρέχερ, την κρίση ηγεσίας της Καθολικής Εκκλησίας: κανένας επίσκοπος, ούτε στις ΗΠΑ ούτε στην Ιρλανδία ούτε σε καμία άλλη χώρα που άγγιξε το σκάνδαλο, όσο βαθιά και αν ήταν μπλεγμένος στη συγκάλυψή του, δεν φοβήθηκε ότι θα είχε την παραμικρή επίπτωση από τη Ρώμη. Γι’ αυτό ο Ντρέχερ –για τον οποίο η αποκάλυψη του σκανδάλου υπήρξε καταλυτική για να αποχωρήσει από τον καθολικισμό και να ασπαστεί την Ορθοδοξία –χαρακτηρίζει «απογοητευτικές» τις ηγετικές ικανότητες του Πάπα. Μιλώντας προς «Το «Βήμα» όμως χαρακτηρίζει «σοφή» την απόφαση του Βενέδικτου να παραιτηθεί. «Είδε πόσο υπέφερε η Εκκλησία στα τελευταία χρόνια του Ιωάννη-Παύλου, όταν ο Πάπας ήταν υπερβολικά άρρωστος για να λαμβάνει δύσκολες αποφάσεις. Δεν επιθυμούσε να επαναληφθεί το ίδιο επί των ημερών του». «Επίσης ο Βενέδικτος γνωρίζει πόσο διεφθαρμένη είναι η Κουρία (σ.σ.: η γραφειοκρατία του Βατικανού) και πόσο δύσκολο να μεταρρυθμιστεί» συνεχίζει ο Ντρέχερ. «Πιστεύω πως γνωρίζει ότι δεν έχει πια τη δύναμη να κάνει ό,τι πρέπει να γίνει και ελπίζει πως ο επόμενος Πάπας θα είναι νεότερος και πιο σθεναρός».

«Θαυμαστή» χαρακτηρίζει την απόφαση παραίτησης του Βενέδικτου ο Ντέιβιντ Κόλινς, ιερέας και καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν. Μιλώντας προς «Το Βήμα» τονίζει ότι «δεν έχει προηγούμενο γιατί δεν υπάρχει άλλη περίπτωση Πάπα που να παραιτήθηκε αυτοβούλως για λόγους υγείας. Αλλες παραιτήσεις, όπως του Γρηγορίου ΙΒ’ και του Σελεστίνου ΙΒ’, περιβάλλονταν από ίντριγκες και πολιτική αναταραχή. Η απόφαση του Πάπα να παραιτηθεί είναι θαυμαστή γιατί η Εκκλησία δεν διέθετε προηγούμενο εθελοντικής παραίτησης. Ο Βενέδικτος πλέον της παρέχει ένα τέτοιο προηγούμενο».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ