Οι ιστορικοί ισχυρίζονται πως «όλες οι αυτοκρατορίες γνωρίζουν την άνοδο και την πτώση τους». Ολοι μας όμως γνωρίζουμε μία που δεν λέει να σβήσει εδώ και χιλιάδες χρόνια: η «αυτοκρατορία της ξανθής κόμης». Χρειάζεστε πειστήρια; Θυμηθείτε τους ξανθούς που στοίχειωσαν την ανθρώπινη ιστορία – Ωραία Ελένη, Αχιλλέα, Μεγαλέξανδρο… – και δείτε σήμερα τα συντριπτικά ποσοστά ξανθών (αυθεντικών και ιμιτασιόν) που πρωταγωνιστούν στον κόσμο του θεάματος και της επικοινωνίας. Υστερα, στον δικό σας περίγυρο, μετρήστε τις κατά προτεραιότητα ματιές των ανδρών σε κοινωνικές συνευρέσεις… Η ρατσιστική διάκριση υπέρ του χρυσόμαλλου όντος ήταν και παραμένει εμφανής. Αλλά πώς; Πώς προέκυψε αυτό το ανοιχτόχρωμο πρότυπο δέρματος, μαλλιών και ματιών όταν η επιστήμη επιμένει πως «ο Αδάμ και η Εύα γεννήθηκαν στην Αφρική και ήταν μαύροι»; Αν όντως έτσι έγινε, τότε ποιος ήταν ο ξανθός; Ο… όφις;

Ξεφυλλίζοντας τα βιβλία της ιστορίας ανάστροφα δεν θα βρούμε στέρεα στοιχεία αλλά αρκετές ενδείξεις: μολονότι ξανθοί και κοκκινομάλληδες αναφέρονται σποραδικά σε όλους σχεδόν τους ευρωπαϊκούς και ασιατικούς λαούς – ακόμη και στους Βέρβερους της Σαχάρας –, οι περιπτώσεις όπου οι ιστορικοί και οι περιηγητές περιγράφουν φυλές με χαρακτηριστικά ανοιχτόχρωμα μαλλιά και μάτια είναι ελάχιστες.

Αναζητώντας το χρυσόμαλλον δέρας

Ο ποιητής Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (5ος αι. π.Χ.) είπε ότι οι Θράκες ήταν γαλανομάτες και κοκκινομάλληδες, ο Ρωμαίος Τάκιτος επίσης – τον 1ο αι. μ.Χ. – εντόπισε πολλούς κοκκινομάλληδες μεταξύ των Γερμανών και των Καληδονίων (των Κελτών της Σκωτίας) και ο επίσης Ρωμαίος Αμμιανός Μαρσελίνος έγραψε τον 4ο αι. μ.Χ. ότι «εν γένει ψηλοί και ξανθοί είναι οι Αλβανοί και Μασσαγέτες, αυτοί που τώρα πια αποκαλούμε Αλανούς». (Μην ξαφνιάζεστε: Στα ρωμαϊκά χρόνια η Αλβανία βρισκόταν μεταξύ των νυν Νταγκεστάν και Αζερμπαϊτζάν.) Τέλος, ο άραβας διπλωμάτης και περιηγητής Ahmad ibn Fadlan, όταν επισκέφθηκε τη Βουλγαρία του Βόλγα, το 922 μ.Χ. (ναι, εκεί βρισκόταν τότε η γείτων), περιέγραψε τους φερμένους από τη Σκανδιναβία Ρως ως «ψηλούς σαν χουρμαδιές, ξανθούς και κοκκινοτρίχηδες». Αυτοί οι Ρως ήταν που λαχτάρισαν τη Βασιλεύουσα και μας έκαναν να ψάλλουμε ως σήμερα το «τη Υπερμάχω»… Αλλά, όπως καταδείξαμε και σε παλιότερο άρθρο μας (βλ. www.tovima.gr/science/article/?aid=182949), οι εν λόγω τύποι είχαν κάνει ολόκληρο κύκλο, ξεκινώντας ως Ερουλοι και Αλανοί από τον Εύξεινο Πόντο για να φθάσουν στη Σκανδιναβία και από εκεί να σαρώσουν Ανατολή, Νότο και Δύση ως Ρως ή Βάραγγοι, Νορμανδοί και Βίκινγκς! Ανασκάπτοντας εκ των υστέρων τους τάφους τους, οι αρχαιολόγοι βρήκαν και γενετικό υλικό που τους συνδέει με την ταχεία εξάπλωση και διασπορά των ξανθών μαλλιών και γαλάζιων ματιών σε όλη την Ευρώπη. Και είναι άκρως εντυπωσιακό το ότι οι τωρινοί χάρτες κατανομής αυτών των χαρακτηριστικών στην ήπειρό μας σχεδόν ταυτίζονται με το πέρασμά τους και τους τόπους τελικής ενσωμάτωσής τους στον ντόπιο πληθυσμό.

Η άποψη του Ιπποκράτη

Οι χάρτες κατανομής των «Αρίων» της Ευρώπης ταιριάζουν εντυπωσιακά με τις περιπλανήσεις των Ερουλων και των απογόνων τους, των Βίκινγκς

Ολα αυτά όμως παραμένουν απλές ενδείξεις. Επιστημονικά είχαμε κάποιον στο διάβα της Ιστορίας που να μας εξήγησε το πώς «ξάνοιξε» το χρώμα σε αυτές τις κάποτε άγριες φυλές; Οσο κι αν ψάξετε τις ξένες πηγές στο Διαδίκτυο, δεν θα βρείτε καμία αναφορά του παρελθόντος, εκτός κι αν… «επιμείνετε ελληνικά»: στο https://el.wikisource.org/wiki/Περί_αέρων_υδάτων_τόπων θα βρείτε το ομότιτλο σύγγραμμα του Ιπποκράτη – από το 400 π.Χ. – όπου, στην παράγραφο 24, ο απίστευτος εκείνος άνθρωπος έγραφε: «Υπάρχουν δε και στην Ευρώπη φυλές που διαφέρουν μεταξύ τους, τόσο στη μορφή όσο και στην ανδρεία… Οσοι ζουν σε ισχνά, άνυδρα και γυμνά εδάφη, σε μέρη όπου δεν βιώνουν σωστά τις αλλαγές των εποχών, σε μια τέτοια χώρα είναι πιθανόν να έχουν χαρακτηριστικά προσώπου σκληρά και έντονα, να είναι μάλλον ξανθοί παρά μελαχρινοί, και στη διάθεση και στα πάθη τους αυθάδεις και ισχυρογνώμονες». Δηλαδή… ο Ιπποκράτης ισχυριζόταν ότι το ξάνοιγμα του χρώματος εξαρτάται από εδαφικές, κλιματικές και διατροφικές παραμέτρους! Παρέμεινε όμως φωνή βοώσα εν τη ερήμω και, κατά πώς φαίνεται, δεν τον ξαναδιάβασε προσεκτικά κανείς.

Η ομορφιά της μεταλλαγμένης

Δυόμισι μιλένια μετά τον Ιπποκράτη, το 1995, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου Jonathan L. Rees βρήκε το γονίδιο που ευθύνεται για όλη αυτή την «αυτοκρατορία των ξανθών». Εψαξε σε βάθος το θέμα και το 2003 δημοσίευσε το μνημειώδες πόνημα «Γενετική του χρώματος των μαλλιών και του δέρματος» («Genetics of hair and skin color»). Οπως έγραψε εκεί, «οι διαφορές στο δέρμα και στο χρώμα των μαλλιών είναι κυρίως γενετικά καθορισμένες και οφείλονται στη διακύμανση στην ποσότητα, στο είδος και στη συσκευασία των πολυμερών μελανίνης που παράγονται από μελανοκύτταρα που εκκρίνονται σε κερατινοκύτταρα. Μόνο ένα γονίδιο, ο υποδοχέας μελανοκορτίνης 1 (MCR1), έχει εντοπισθεί ότι οδηγεί σε κόκκινα μαλλιά, φακίδες και ευαισθησία στον ήλιο». Οπως προκύπτει, κάθε μελανοκύτταρο που βρίσκεται στις ρίζες των τριχών μας και κάτω από την επιδερμίδα μας είναι μια «βρύση» που μπορεί να παράγει είτε σκούρο χρώμα (ευμελανόσωμα) είτε ανοιχτό (φαιομελανόσωμα). Αν κάτι στομώσει την παραγωγή ευμελανόσωμων, τότε αρχίζει η μονομερής παραγωγή «φαιού» δέρματος και «πυρόξανθης» κόμης. Αυτό το «κάτι» είναι η μετάλλαξη του γονιδίου MCR1. Μια μετάλλαξη που, εκτός από λευκούς και κοκκινοτρίχηδες, μας έκανε και ευαίσθητους στην υπεριώδη ακτινοβολία και επιρρεπείς στον καρκίνο του δέρματος – αλίμονο.

Οι ξανθοί γεννήθηκαν στην Ευρώπη

«Ανακατασκευή» μιας οικογένειας Νεάντερταλ από ειδικούς μουσείων: Σε τι ποσοστό ήταν πρόγονοι των «Αρίων»;

Ο καθηγητής Rees εξήγησε και το πώς συνέβη αυτή η μετάλλαξη: «Από τις αναλύσεις μας συμπεράναμε ότι οι πρώτες κοκκινομάλλες περπάτησαν στη Γη μόλις ο σύγχρονος άνθρωπος βγήκε από την Αφρική, εδώ και 100.000-50.000 χρόνια. Οι συγκρίσεις της αλληλουχίας του γονιδιώματος μεταξύ του χιμπατζή και του ανθρώπου καθιστούν σαφές ότι υπήρχε ένας υψηλός βαθμός λειτουργικών περιορισμών στο MC1R ώσπου συνέβη η μετανάστευση από την Αφρική. Δηλαδή, πριν υπήρχε ισχυρή επιλογή κατά της λεύκανσης του δέρματος ή της αλλαγής στο χρώμα των μαλλιών προς το κόκκινο, οπότε οι μεταλλάξεις του γονιδίου δεν επιτρεπόταν από την εξέλιξη να συναθροιστούν. Αφότου όμως οι άνθρωποι βγήκαν από την Αφρική, η κατάσταση άλλαξε. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη υπήρξε μια ραγδαία ανάπτυξη των μεταλλάξεων. Δεν υπήρξε μία και μόνη – θεμελιώδης – αλλαγή αλλά πολλές και διαφορετικές, από τις οποίες γνωρίζουμε ότι πολλές υπήρξαν λειτουργικά σημαντικές».

Τόσο σημαντικές ώστε όχι μόνο να βάφουν οι γυναίκες τα μαλλιά τους από τα πανάρχαια χρόνια αλλά και να εκτραφεί το τέρας του ρατσισμού που ταλάνισε και ταλανίζει τον πλανήτη… Ακόμη όμως κι αν ξεχάσουμε τις θηριωδίες των Αρίων κατά των μελαψών, ακόμη κι αν ξεμείνουμε στην αισθητική «υπεροχή της ξανθιάς», ο κ. Rees είχε κάτι ακόμη να μας πει: «Η εμμονή μας με την εμφάνιση και την αισθητική δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Είμαστε προϊόν τόσο της βιολογίας όσο και της – κατά εκτροπή της φυσικής επιλογής – επιλεκτικής μόδας που μπορούμε να δημιουργούμε προκειμένου να αλλάζουμε τη φύση και τη μοίρα μας. Οσοι έχουν παρακολουθήσει τα προγράμματα της φύσης να αναπτύσσονται υπό τη μορφή συμπεριφορών και τελετουργιών στις έφηβες κόρες τους δεν θα πρέπει να εκπλήσσονται από κάτι τέτοιο. Οι άνθρωποι είμαστε συντονισμένοι με την εμφάνιση: την παρατηρούμε χωρίς να εμβαθύνουμε συνειδητά και η ταραχή μας από αυτήν – είτε από απέχθεια είτε από επιθυμία να γίνουμε όπως κάποιος άλλος – δεν είναι κάτι που ξενίζει».

Μάτια γαλανά ίσον… συγγνώμη, λάθος!

To έτερο μυστήριο – αυτό των γαλανών και πράσινων ματιών – λύθηκε το 2007, όταν η ομάδα του καθηγητή Γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης Hans Eiberg δημοσίευσε εργασία που εντόπιζε τον υπαίτιο (βλ. www.springerlink.com/content/2045q6234h66p744/fulltext.html).

Στην περίπτωση αυτή έχουμε επίσης να κάνουμε με μετάλλαξη αλλά πολύ πιο «επικίνδυνα ριζική» από εκείνη των μαλλιών. Συγκεκριμένα, εξαιτίας της το DNA του ανθρώπου απέκτησε έναν κεντρικό «διακόπτη» για τον καθορισμό του χρώματος τόσο στο δέρμα όσο και στα μαλλιά και στα μάτια. Το γονίδιο-κλειδί της υπόθεσης είναι το OCA2. Οταν συνέβη η μετάλλαξή του, το επηρέασε εν μέρει τόσο ώστε να αλλάξει ένα γράμμα του κώδικα του DNA από Α σε G. Αυτή η «ανορθογραφία» ήταν αρκετή για να μεταβληθεί το καφέ χρώμα των ματιών. Αν η μετάλλαξη ήταν πιο δραστική, όλοι οι γαλανομάτες θα ήταν… λευκίτες (albino).

Το επίσης εντυπωσιακό είναι ότι ο Eiberg είπε πως εντόπισε το πού και πότε συνέβη αυτή η μετάλλαξη: πριν από 10.000-6.000 χρόνια, σε κάποιον που ζούσε στη βόρεια όχθη του Εύξεινου Πόντου. Συνέβη, δηλαδή, στη Νεολιθική Εποχή, στην έναρξη της μεγάλης γεωργικής μετανάστευσης, που ώθησε τον Homo Sapiens προς τις πεδιάδες της Βαλτικής και της Σκανδιναβίας. Από τότε και ως σήμερα όλοι οι γαλανομάτες και οι γαλανομάτισσες είναι απόγονοι του ενός εκείνου τυχερού στον οποίο η μετάλλαξη σταμάτησε στο… τσακ.

Εξελικτικό πλεονέκτημα στον Βορρά

Για τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη η μετάλλαξη ο καθηγητής Eiberg εστιάζει στη διατροφική αλλαγή (τάδε έφη Ιπποκράτης) που επέφερε η εξάπλωση της γεωργίας: βασιζόμενοι όλο και λιγότερο στα ψάρια και περισσότερο στο ψωμί – που έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη D – και ζώντας σε όλο και πιο βόρεια γεωγραφικά μήκη, οι άνθρωποι αυτοί έπαθαν χρόνια υστέρηση σε βιταμίνη D. Σε όσους συνέχιζαν να ζουν νότια δεν συνέβη αυτό διότι ο άπλετος ήλιος έλουζε το σώμα τους και αναπλήρωναν τη βιταμίνη μέσω σύνθεσης. Αντίθετα, οι δύστυχοι αρτοφάγοι μετανάστες του Βορρά θα πρέπει να ανακάλυψαν αρκετά σύντομα ότι γεννούσαν ραχιτικά παιδιά. Προς έκπληξή τους όμως θα παρατήρησαν ότι τα παιδιά των λευκών, ξανθών και γαλανομάτηδων ανάμεσά τους δεν είχαν τέτοια συμπτώματα και άντεχαν περισσότερο στις αρρώστιες. Αυτό εξηγείται σήμερα από το ότι το ανοιχτόχρωμο δέρμα απορροφά περισσότερο το φως του ηλίου. Ετσι, είτε μέσω του αφανισμού των μελαψών από τις αρρώστιες είτε μέσω της προτίμησής τους από όσους επιβίωναν, το «λευκό είδος» επικράτησε.

Η επιστημονική αυτή ερμηνεία θα ήταν αρκούντως ικανοποιητική αν δεν μας τριβέλιζε η σκέψη ότι ανάμεσα στο «τότε» και στην κάθοδο των Ελλήνων στη Χερσόνησο του Αίμου – με μπόλικους ξανθούς και γαλανομάτες στις βασιλικές τους οικογένειες και στο πάνθεόν τους – μεσολάβησαν τρεις ως πέντε χιλιάδες χρόνια. Ηταν αυτά αρκετά ώστε οι απόγονοι ενός και μόνον ανθρώπου να βρεθούν στην κορυφή της εξουσίας κάθε ινδοευρωπαϊκής φυλής, από τους Κέλτες και τους Θράκες ως τους Ελληνες και τους Γερμανούς;

Η απάντηση του Eiberg – αλλά και του Rees – είναι «ναι»: το αξιοπερίεργο των σπάνιων εμφανισιακά αυτών ανθρώπων κρίθηκε «θεϊκής καταγωγής» και τους έκανε περιζήτητους γαμπρούς και νύφες. Αν είναι έτσι, τότε ήταν τυχεροί που δεν επέστρεψαν στην Αφρική. Εκεί ακόμη και σήμερα στα απομονωμένα χωριά σκοτώνουν τα όποια γαλανομάτικα μωρά ως δαίμονες!

ΥΓ.: Για μια συνοπτική και περιεκτική παρουσίαση του θέματος της χρωματικής μετάλλαξης διαβάστε την εργασία «Red Hair: A Mutation, A Royal Trait, and Sometimes a Curse» στο www.montgomerycollege.edu/Departments/StudentJournal/Mutation.pdf

Για μια εξαιρετική παρουσίαση της σχέσης Νεάντερταλ – Ντενίσοβαν – Homo Sapiens παρακολουθήστε την ομιλία του Svante Paeaebo στο www.ted.com/talks/svante_paeaebo_dna_clues_to_our_inner_neanderthal.html/. Αμφότερα αγγλιστί.

Ηταν οι θεοί… Νεάντερταλ;

Οι τελευταίοι των Νεάντερταλ κατέληξαν στα μέρη των Υπερβορείων – εκεί όπου ξεφύτρωσαν αργότερα και οι ξανθές των Homo Sapiens. Τυχαίο;

Η όλη αναζήτηση για το «λευκό και χρυσόμαλλο δέρας» των Βορειοευρωπαίων είχε μία ακόμη εξέλιξη τη χρονιά που μας πέρασε, μόνο που δεν είχε σημείο αναφοράς τον Homo Sapiens αλλά τον Neanderthal!

Ως γνωστόν, οι Νεάντερταλ ήταν είδος που προηγήθηκε του Homo Sapiens στην έξοδο από την Αφρική κατά περίπου 200.000 χρόνια. Ηταν πιο ρωμαλέοι από εμάς και εξαπλώθηκαν σχεδόν σε όλες τις περιοχές, από την Ισπανία ως τις στέπες της Κεντρικής Ασίας. Γύρω όμως στα 30.000 χρόνια πριν από σήμερα εξαφανίστηκαν, πιθανότατα κυνηγημένοι από τον πολύ πιο ραδιούργο Homo Sapiens. Ως πρόσφατα πιστεύαμε ότι ο τελευταίος πληθυσμός είχε καταφύγει στην Ισπανία και μάλιστα στο Γιβραλτάρ, όπου βρήκαμε σκελετούς τους. Στις 13 Μαρτίου 2011 όμως ομάδα ερευνητών του Πανεπιστημίου της Τουλούζης, υπό τον Ludovic Slimak, δημοσίευσε στο περιοδικό «Science» τα πορίσματα ανασκαφής τους στη Βόρεια Ρωσία, σύμφωνα με τα οποία τα 313 τεχνουργήματα που βρήκαν ήταν κατασκευής Νεάντερταλ και ηλικίας 28.500 χρόνων από σήμερα! Αρα οι δύσμοιροι αυτοί φυγάδες είχαν βρει καταφύγιο στα μέρη όπου θρονιάστηκαν αργότερα οι «λευκασμένοι» Homo Sapiens.

Στα ερωτήματα που σίγουρα σας προκύπτουν ως προς το τι συνέβη μεταξύ εκείνων και ημών προτού φύγουμε από την Αφρική και αφού συναντηθήκαμε έξω από αυτήν απαντήσεις έδωσε μια εργασία που δημοσιεύθηκε στο «Science Express» στις 25 Αυγούστου 2011 από ομάδα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ υπό τον Peter Parham. Συνοπτικά αποφάνθηκε ότι πριν από 400.000 χρόνια ήμασταν «όλοι παρέα» στην Αφρική ως Homo αλλά τότε χωριστήκαμε σε τρία ξεχωριστά είδη. Οι Homo Sapiens παρέμειναν στα «πατρώα εδάφη» ως τα 64.000-45.000 χρόνια πριν από σήμερα, ενώ οι Νεάντερταλ και το τρίτο είδος – που βαφτίσαμε Ντενίσοβαν, από το μέρος των βουνών Αλτάι της Ρωσίας όπου βρήκαμε τα λείψανά του – έφυγαν. Από τη γενετική ανάλυση των οστών τόσο Νεάντερταλ όσο και Ντενίσοβαν ο φινλανδός γενετιστής Svante Paeaebo είχε οδηγηθεί στο συμπέρασμα το 2010 ότι οι μεν πρώτοι εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη και στη Δ. Ασία ενώ οι δεύτεροι στην Α. Ασία και στην Ωκεανία. Τώρα οι ερευνητές του Στάνφορντ πιστοποίησαν ότι τα τρία είδη «ξαναέσμιξαν» προτού τα δύο εξ αυτών αφανιστούν και έδωσαν στον Homo Sapiens μια γενετική δόση που ενίσχυσε το ανοσοποιητικό σύστημά του. Η οικογένεια γονιδίων που αποκόμισε ο σύγχρονος άνθρωπος από τα δύο άλλα είδη είναι αυτή των HLA class I και το ποσοστό «εμβολιασμού» του ήταν 4% Νεάντερταλ και ως 6% Ντενίσοβαν.

Ενδιαφέροντα όλα αυτά, αλλά τι σχέση έχουν με το χρώμα των μαλλιών; Εχουν, και πολλή μάλιστα, καθ’ όσον από τις 25 Οκτωβρίου 2007 (βλ. www.sciencemag.org/content/318/5855/1453.abstract) γνωρίζουμε ότι μεταξύ των Νεάντερταλ υπήρχαν και λευκοί και ξανθοί και γαλανομάτες! Εφόσον αυτοί ήταν «παλιότεροι από εμάς» και ετελεύτησαν αποσυρόμενοι στη Βόρεια Ρωσία, μήπως ήταν και η αιτία μεταπήδησης των μεταλλαγμένων γονιδίων αποχρωματισμού και στον Homo Sapiens; «Οχι», φροντίζει να μας ενημερώσει ο επικεφαλής των εν λόγω ερευνητών Carles Lalueza-Fox: «Τα στοιχεία μάς δείχνουν ότι οι ανενεργές παραλλαγές MC1R έχουν εξελιχθεί ανεξάρτητα στους σύγχρονους ανθρώπους και στους Νεάντερταλ».

Πιθανόν. Η όλη μετάβαση όμως από τις μητριαρχικές κοινωνίες των αγροτών της Ανατολίας στις γεμάτες ξανθούς θεούς και ρωμαλέους ημίθεους των πατριαρχών Ινδοευρωπαίων, με τους τόσους μύθους διαμάχης Θεών, Τιτάνων και Γιγάντων, μου μυρίζει τσακωμούς των τελευταίων Νεάντερταλ, Ντενίσοβαν και Homo για τις περιζήτητες ξανθές. Λέτε εκεί, στα μέρη των Υπερβορείων, να είχε γίνει «της Τροίας»;