«Γιατί, γιατί τόσες θυσίες και τόσα αίματα;»

«Η ελληνική επανάσταση ήταν ένα μεγάλο κοινωνικό, πολιτικό και πολεμικό γεγονός. Μα ήταν ακόμα κι ένα πνευματικό γεγονός. Κι αυτό προσέχτηκε πολύ λίγο» επεσήμαινε το 1947 ο Στρατής Τσίρκας, σε ομιλία του στην ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας με αφορμή τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου.

Μια πεζογραφία, εξηγεί, «ολοκληρωμένη και δυνατή» ξεπήδησε μαζί με την ανεξαρτησία του Εθνους. Δεν ήταν άλλη από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και τη Γυναίκα της Ζάκυθος του Σολωμού, τους οποίους φαντάζεται να μνημονεύονται σε μια μελλοντική ιστορία της λογοτεχνίας με τη φράση: «Θεμελιωτές της νεοελληνικής πεζογραφίας είναι ο Διονύσιος Σολωμός κι ο Στρατηγός Μακρυγιάννης. Υστερα ήρθε ο Παπαδιαμάντης».

Φαινομενικά διαφορετικοί, ο αγράμματος, λαϊκός στρατηγός και ο αριστοκράτης ποιητής είναι δυο ανεξάρτητες ψυχές που δίνουν στον ιερό αγώνα για ελευθερία τη μορφή της «αυστηρά αριστοκρατικής κι αδρά δημοτικής ελληνικότητας» και δεν είναι σύμπτωση, θυμίζει ο Τσίρκας, που τα κείμενά τους αρχίζουν να μελετώνται στα χρόνια του πολέμου και της Κατοχής, όταν «το Γένος, μπροστά στον κίνδυνο ν’ αφανιστεί ολόκληρο, γυρεύει να ξανασυνδεθεί με τις κινητήριες ηθικές αξίες του Εικοσιένα… ελευθερία, ελληνισμός κι ανθρωπιά».

Δεν είναι σύμπτωση που σε αυτά ανατρέχει και ο ίδιος ενώ η Ελλάδα στροβιλίζεται στη δίνη του αδερφοκτόνου Εμφυλίου. Oταν τονίζει πως κεντρικό σημείο των κειμένων του Μακρυγιάννη και του Σολωμού είναι η βασανιστική ερώτηση «Γιατί, γιατί τόσες θυσίες και τόσα αίματα;», πίσω από τις γραμμές διαβάζουμε την ανησυχία του Τσίρκα για τους ιερούς αγώνες της δικής του εποχής.

Σε αυτή τη διάλεξη του Τσίρκα, που τυπώθηκε από το Μορφωτικό Iδρυμα της Εθνικής Τραπέζης στα τέλη της περασμένης χρονιάς ως επετειακή έκδοση για τα 100 χρόνια από τη γέννησή του, θαυμάζουμε την οξυδέρκεια του κριτικού και την ευθυκρισία του ιστορικού της λογοτεχνίας αλλά και την επίκαιρη υπόδειξη ενός συγγραφέα με κοινωνική και πολιτική συνείδηση για τη δικαίωση που οφείλει να αναζητήσει κάθε κοινωνία για τις θυσίες της.

Ο Μακρυγιάννης δικαίωσε τη θυσία με το σπαθί και το κορμί του. Ο Σολωμός της έδωσε μορφή και θέση στον υψηλό κόσμο της Τέχνης. Ο Τσίρκας μετείχε και στα δυο και η κοινωνία μας, υπό τους φόβους ενός διαφορετικού εθνικού αφανισμού, θα πρέπει να αντλήσει από το πηγάδι της Ιστορίας τα δικά της μέσα.