Το Τσερνόμπιλ οφείλεται στην «εγκληματική αμέλεια και στην απίστευτη έλλειψη αισθήματος ευθύνης» των συντηρητών και των επιθεωρητών του αντιδραστήρα, διαπιστώνει και καταγγέλλει ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος μόλις είχε αναλάβει την εξουσία όταν σημειώθηκε η καταστροφή. «Ενα ακόμη τέτοιων διαστάσεων δυστύχημα και θα είμαστε χειρότερα από ό,τι έπειτα από έναν ατομικό πόλεμο» τονίζει. Στις 3 Ιουλίου του 1986, δύο μήνες μετά την έκρηξη στο Τσερνόμπιλ, συνεδριάζει το Πολιτμπιρό με τη συμμετοχή επιστημόνων και κυβερνητικών αξιωματούχων οι οποίοι χειρίζονταν «τα τρομερά επακόλουθα του δυστυχήματος». Από τα πρακτικά της συνεδρίασης- τα οποία περιέχονται στα Αρχεία Γκορμπατσόφ και τμηματικά δίνονται στη δημοσιότητα- προκύπτει ότι η ατμόσφαιρα ήταν υπερβολικά φορτισμένη, μάλιστα πήρε δραματικό χαρακτήρα όταν αποκαλύφθηκε ότι οι αρμόδιοι «ουδέποτε είχαν εμπιστοσύνη στην ασφάλεια του αντιδραστήρα» , όπως και ότι ουδέποτε «τόλμησαν να μιλήσουν». Για αυτό και εξαιτίας «κάποιων ηλιθίων» η χώρα «έχασε τον ρυθμό της », συμπεραίνει ένας από τους μετέχοντες.
Από τα πρακτικά εκείνης της συνεδρίασης του σοβιετικού Πολιτμπιρό, τα οποία δημοσιεύονται σε ρωσικά, αμερικανικά και ευρωπαϊκά έντυπα, μεταφέρω εδώ κάποιες χαρακτηριστικές παρεμβάσεις που έφερε στη δημοσιότητα το «Spiegel» (26/3). Ενας σχετικά ψύχραιμος υφυπουργός Ενέργειας, ο Γκ. Σασάριν, αποκαλύπτει ότι «το προσωπικό (του Τσερνόμπιλ) δεν είχε ιδέα ότι αυτός ο τύπος αντιδραστήρα μπορούσε να εκλύει τόσο υψηλή θερμότητα. Ούτε και εμείς στο υπουργείο. Ημασταν ενθουσιασμένοι με τη λειτουργία του, αλλά ουδέποτε είχαμε πραγματικά πειστεί για την ασφάλειά της. Υπήρχε μόνο ένα σύστημα ασφαλείας και όλοι μας αντιλαμβανόμασταν ότι δεν ήταν καλό». Τον διακόπτει και ρωτά το μέλος του Πολιτμπιρό Μιχαήλ Σολομέντσεφ: «Δηλαδήγνωρίζατε ότι ο αντιδραστήρας δεν ήταν ασφαλής;». Και απαντά ο Σασάριν: «Ναι. Και ουδέποτε το γράψαμε αυτό σε έγγραφό μας. Υπήρχε πολύ μεγάλη πίεση να μη μαθευτεί αυτό.Η Ακαδημία Επιστημών και το υπουργείο Ατομικής Ενέργειας απαιτούσαν να αυξάνεται συνεχώς ως το 2000 η παραγωγή ατομικής ενέργειας».
Εδώ παρεμβαίνει ο Εφίμ Σλάνσκι, ο υπουργός Ατομικής Ενέργειας, και αποκαλύπτει άλλες ατέλειες: «… Να σημειωθεί ότι υπάρχει πρόβλημα και με την τουρμπίνα του πυρηνικού αντιδραστήρα του Λένινγκραντ.Υπάρχει ρωγμή στην έξοδό του. Και κάνει 6.000 στροφές το λεπτό. Μια έκρηξη και όλα θα τιναχτούν στον αέρα και εκεί.Χρειαζόμαστανγια ασφάλεια 26 επικρουστήρες γραφίτη, αλλά διαθέτουμε μόνο πέντε». Προφανώς αγανακτισμένος ο Γκορμπατσόφ απορεί: «Μα γιατί είμαστε τόσο άθλια ενημερωμένοι; Δεν καταλαβαίνουν αυτοί οι άνθρωποι τις συνέπειες που θα υπάρξουν αν πιάσει φωτιά ο αντιδραστήρας;Τόσο ηλίθιοι είναι!». Μια γενικότερη εικόνα δίνει ο Ανατόλι Μάγιορετς, ο υπερυπουργός Ενέργειας: «Το μοντέλο του αντιδραστήρα δεν είναι καλό. Θυμίζω ότι είχαμε ένα παρόμοιο (με του Τσερνόμπιλ) δυστύχημα με τον αντιδραστήρα του Λένινγκραντ το 1975. Κανένας δεν ασχολήθηκε με αυτό.Το ίδιο έγινε πάλι στο Τσερνόμπιλ το 1982, με τη μόνη διαφορά ότι τότε δεν είχαμε τόση έκλυση ραδιενέργειας όση τώρα.Ούτε και για εκείνο το δυστύχημα έμαθε κανένας ποτέ τίποτε.Πηγές στο εξωτερικό δείχνουν ότι οι δυτικοί “αναπαράγουν” το δυστύχημα του Τσερνόμπιλ. Και εμείς; Θα συνεχίζουμε να λέμε ψέματα στην Ατομική Υπηρεσία του ΟΗΕ; Και κάτι άλλο. Θα πρέπει να σταματήσουμε να κτίζουμε πόλεις κοντά σε εργοστάσια πυρηνικής ενέργειας μόνο και μόνο γιατί αυτές οι περιοχές είναι υποβαθμισμένες οικονομικά».
Δύο μήνες αργότερα, στην τελική συζήτηση του Πολιτμπιρό για το Τσερνόμπιλ, ο Γκορμπατσόφ ανακοινώνει την «άμεση» διακοπή της λειτουργίας των «15 αντιδραστήρων τύπου Τσερνόμπιλ,περιλαμβανομένων του Σμολένσκ, του Λένινγκραντ και του Κουρσκ», όπου στο παρελθόν είχαν σημειωθεί προβλήματα. Η απόφαση έμεινε στα χαρτιά- και όχι μόνο επειδή ενάμιση χρόνο αργότερα κατέρρευσε το σοβιετικό καθεστώς. Σήμερα λειτουργούν όλα επισκευασμένα, ύστερα από «ριζική αναμόρφωση του βασικού μηχανισμού λειτουργίας» τους, όπως αναφέρει η Ατομική Υπηρεσία του ΟΗΕ για τον αντιδραστήρα του Λένινγκραντ. Ας σημειωθεί ότι σε αυτόν τον αντιδραστήρα τον Απρίλιο του 1992 διαπιστώθηκε διαρροή από το ψυκτικό σύστημα μιας μονάδας του και παρά λίγο να είχαμε μια μεγάλων διαστάσεων καταστροφή. Ο αντιδραστήρας βρίσκεται μόλις 75 χλμ. από την Αγία Πετρούπολη.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
