Την περασμένη Παρασκευή πραγματοποιήθηκε μια πολύ ιδιαίτερη και κατανυκτική ολονυκτία, που όμως δεν έλαβε χώρα σε κανένα ναό, δεν είχε ούτε αναμμένα κεριά, ούτε ψαλμωδίες, παρότι ήταν προς τιμήν του πιο γνωστού «κοσμοκαλόγερου» της ελληνικής λογοτεχνίας. Στον πολυχώρο των εκδόσεων «Μεταίχμιο», δεκάδες άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, αλλά και απλοί αναγνώστες απ’ την Αθήνα και την επαρχία, διάβασαν έργα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στο πλαίσιο του εορτασμού της εφετινής διπλής επετείου: εκατό χρόνια απ’ τον θάνατο και εκατόν εξήντα απ’ τη γέννηση του μεγάλου σκιαθίτη συγγραφέα.


«Ξαγρυπνώντας με το σκοτεινό τρυγόνι»
Τη βραδιά, που ξεκίνησε με τη φωνή του Μάνου Ελευθερίου, επιμελήθηκε ο συγγραφέας Κώστας Ακρίβος. «Η εκδήλωση ξεπέρασε και την καλύτερη προσδοκία μας. Περιμέναμε κόσμο, αλλά όχι τόσο πολύ κόσμο που έμεινε μέχρι τις τρεις και μισή τα ξημερώματα! Τώρα οι εξηγήσεις είναι πολλές. Πέραν του ότι ο κόσμος αγαπάει τον Παπαδιαμάντη, είναι ίσως και μια στροφή του στον πολιτισμό αυτές τις δύσκολες ώρες. Ηταν ευχής έργων που φέτος είχατε επετείους για τον Παπαδιαμάντη, τον Ελύτη. Είναι μια δύσκολη, πολύ δύσκολη οικονομική συγκυρία αλλά ταυτόχρονα η ζωή δεν είναι μόνο οικονομία: πρέπει να επανεφεύρουμε έναν καινούργιο τρόπο ζωής που να μας ταιριάζει» λέει ο συγγραφέας και εκπαιδευτικός που διαμένει μόνιμα στον Βόλο.

Οι εκδόσεις Μεταίχμιο «ζωντάνεψαν» και πάλι την πρώτη έκδοση της «Φόνισσας» – έργο σταθμός για τη σύγχρονη νεοελληνική λογοτεχνία- του 1912 απ’ τις εκδόσεις ΦΕΞΗ μ’ έναν δημιουργικό και νοσταλγικό τρόπο: το εξώφυλλο της παλαιάς έκδοσης επενδύει το σκληρό, καλαίσθητο τομίδιο που κυκλοφορεί με το προλογικό σημείωμα του Κώστα Ακρίβου που συστήνει εκ νέου στους αναγνώστες αυτήν την εμβληματική νουβέλα του Παπαδιαμάντη με την τραγική ιστορία μιας ηλικιωμένης χήρας, της Φραγκογιαννούς.


Ο Παπαδιαμάντης στην εκπαίδευση

Ο Κώστας Ακρίβος (γεν. 1958), πέραν της συγγραφικής του ιδιότητας, είναι φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση και μέλος της συντακτικής ομάδας των σχολικών βιβλίων «Νεοελληνική Λογοτεχνία» (που διδάσκεται στους μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης της Γ’ Λυκείου) και «Ελληνική Γλώσσα» (για το Σχολείο δεύτερης ευκαιρίας). Η εμπειρία του είναι μεγάλη. Υπάρχει η αίσθηση πώς οι μαθητές στο σχολείο βαριούνται το μάθημα της λογοτεχνίας. «Το μάθημα αυτό σήμερα είναι σε τέλμα. Αν θέλουμε να το «κερδίσουμε» πρέπει ν’ αλλάξουμε τους τρόπους μας. Αυτή η λογική της ανθολόγησης κειμένων ή και αποσπασμάτων λογοτεχνικών έργων είναι μια διαδικασία ατελέσφορη. Μόνο όταν μπει στο πρόγραμμα η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου, θα μπορούμε να ελπίζουμε. Αυτός ο τρόπος δεν είναι απλά κουτόφραγκος, ούτε πρέπει να τον σνομπάρουμε, κάτι ξέρουν στις δυτικές χώρες που τον εφαρμόζουν» τονίζει ο ίδιος που επιχείρησε κάτι παρόμοιο σε μια σειρά μαθημάτων με ένα ολόκληρο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού.

Είναι ο Παπαδιαμάντης «δύσκολος» για τους μαθητές σήμερα; «Είναι ένας διάλογος που είχε ξεκινήσει στο «Βήμα», με αφορμή την έκδοση βιβλίων με μια «μετεγγραφή» έργων του Παπαδιαμάντη στην καθομιλουμένη, πριν από μια δεκαετία περίπου. Υπήρξαν κάποιοι που ήταν υπέρ, εγώ και πολλοί άλλοι διαφωνήσαμε κάθετα. Στην πραγματικότητα αν ισχύει ακόμα και σήμερα αυτό, πρόκειται περί τεχνητού διλήμματος. Ο Παπαδιαμάντης είναι η γλώσσα του, το συγγραφικό του ύφος. Δεν χρειάζεται κανενός είδους «μετεγγραφή» του στα νέα ελληνικά. Τρόποι υπάρχουν άλλωστε, υποσημειώσεις, επεξηγηματικές αναφορές, γλωσσάρια που μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που διακρίνουν στην ανάγνωση. Εν τέλει, αυτό που έχουμε ανάγκη είναι μια νέα ματιά στα ίδια τα κείμενα».

Μπορεί σήμερα η Φραγκογιαννού να ενδιαφέρει ένα νέο παιδί; «Η μεγάλη μας αρρώστια είναι το έλλειμμα παιδείας μας, κι αυτό δεν είναι απλά ένα σχήμα λόγου. Δεν μπορεί ένα παιδί είκοσι χρονών, ας πούμε, που χρησιμοποιεί σήμερα στα νέα δίκτυα (Facebook, Twitter κλπ.) μια «γλώσσα» όπως τα «greeklish» να το κερδίσει αμέσως η Φραγκογιαννού, να του κεντρίσει το ενδιαφέρον. Πρέπει να ξεκινήσουμε κυριολεκτικά απ’ το μηδέν και πάλι αν θέλουμε να κερδίσουμε νέους καινούργιους αναγνώστες. Πρέπει να καλλιεργήσουμε το έδαφος, να ενισχύσουμε προγράμματα όπως αυτά του ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου) για την φιλαναγνωσία ή με τους συγγραφείς που πηγαίνουν στα σχολεία και μιλάνε με τους μαθητές. Προσωπικά, όποτε με καλούν, απ’ όποιο μέρος της Ελλάδας κι αν με καλούν, ανταποκρίνομαι θετικά».

Αν όμως δεν μπορεί η «Φόνισσα» μήπως υπάρχουν «δολώματα» που θα μπορούσαν σε βάθος χρόνου να οδηγήσουν σ’ αυτήν; «Δεν είμαι κατηγορηματικά αντίθετος με τίποτα, εφόσον μπορεί να δώσει μια λύση. Αν είναι τα βιβλία του Χάρι Πότερ να εξοικειώσουν αυτή τη νέα γενιά που μεγάλωσε μαζί του, με το βιβλίο καθαυτό, τη σελίδα, την αναγνωστική διαδικασία, κανένα πρόβλημα. Υπάρχουν παιδιά που έρχονται και μου λένε, επιστρέφοντάς μου έλληνες κλασικούς συγγραφείς που τους πρότεινα, «μα, αυτό το πράγμα δεν προχωράει καθόλου», και έτσι είναι: συνηθίζουν σ’ έναν καταιγιστικό αφηγηματικό ρυθμό, κινηματογραφικής και χολιγουντιανής μερικές φορές λογικής που, πολύ φοβούμαι, ότι διαβρώνει την όποια προσπάθειά τους να δημιουργήσουν μια αναγνωστική συνείδηση».

Ο Κώστας Ακρίβος είναι αποσπασμένος εδώ και δώδεκα χρόνια στη σχολική βιβλιοθήκη, στο 5ο Γυμνάσιο του Βόλου. «Έχει να μπει καινούργιο βιβλίο στη βιβλιοθήκη απ’ την πρώτη φουρνιά που είχαμε όταν ξεκίνησαν τα σχετικά προγράμματα πριν από μία δεκαετία, δίνουμε στα παιδιά τα ίδια και τα ίδια». «Ολοι οι υπουργοί Παιδείας, διαχρονικά, διαπράττουν ένα μεγάλο και συνεχόμενο έγκλημα με τις επιλογές τους» σημειώνει οργισμένα ένας άνθρωπος που είναι καθηγητής μέσης εκπαίδευσης απ’ το 1983, κοντεύει τριάντα χρόνια εκπαιδευτικός.


Ο Παπαδιαμάντης ως συγγραφική παράδοση
Πέρσι ο Κώστας Ακρίβος επέλεξε επτά αγαπητικά διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη για την ανθολογία «Να είχεν ο έρωτας σαΐτες!» του «Μεταίχμιου». Τι σημαίνει για έναν συγγραφέα που γράφει στα νέα ελληνικά ο Παπαδιαμάντης; «Πάνω απ’ όλα, για μένα, το ρήμα γράφω προϋποθέτει το ρήμα διαβάζω. Αν ο συγγραφέας δεν διαβάζει, δεν διαστέλλεται ο «συγγραφικός» του νους. Είμαστε παιδιά μιας μεγάλης και απλόχερης πατρίδας: της ελληνικής γλώσσας. Πρέπει να μπαίνουμε σ’ αυτή τη γλώσσα που έχουν δημιουργήσει ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός, οι συγγραφείς της γενιάς του 30’ με μεγάλη ταπεινοφροσύνη. Αυτοί, άλλωστε, είναι το δικό μας σχολείο».

Το τελευταίο του μυθιστόρημα «Ποιος θυμάται τον Αλφόνς» κυκλοφορεί επίσης απ’ τις εκδόσεις «Μεταίχμιο».

Για οπτικοακουστικό υλικό της ολονύκτιας εκδήλωσης πατήστε στο παρακάτω link: https://www.youtube.com/watch?v=FXJbWIIsw_g