Η Βαρσοβία αυτόν τον καιρό μοιάζει με τη Μαδρίτη ή τη Ρώμη. Η ζωή είναι «κανονική». Με τη διαφορά ότι για την Πολωνία η κανονικότητα αυτή είναι άκρως αφύσικη: το συνηθισμένο, ασυνήθιστο.

Οι πιο ηλικιωμένοι Πολωνοί θυμούνται ακόμη την ισοπέδωση ολόκληρου του κέντρου της πόλης από τα χιτλερικά στρατεύματα, μετά την ηρωική και καταδικασμένη Εξέγερση της Βαρσοβίας το 1944. Οι όμορφες προσόψεις των κτιρίων της Παλιάς Πόλης ανοικοδομήθηκαν μεταπολεμικά. Λιγότερο από 30 χρόνια πίσω στεκόμουν στην τότε Πλατεία Νίκης (σημερινή Πιλσούντσκι) και παρατηρούσα τους εξαγριωμένους διαδηλωτές της «Αλληλεγγύης» να αψηφούν την κομμουνιστική αστυνομία αποκαλώντας την «Γκεστάπο» και «Ες Ες». Σήμερα οι νεαροί Πολωνοί αποκαλούν τα γραπτά μηνύματα των κινητών τηλεφώνων «εσέσμαν».

Αυτή η νέα Πολωνία μόλις υπέγραψε το σύμφωνο για την ένταξη στην ευρωζώνη. Αν το ευρώ επιζήσει, η Πολωνία θα μπει στη ζώνη πολύ πριν από τη Βρετανία. Η οικονομία της αναπτύχθηκε πέρυσι κατά 3,8%, από τους υψηλότερους ρυθμούς στην Ευρώπη, και στο δεύτερο εξάμηνο του έτους θα αναλάβει την προεδρία της Ενωσης. Είναι μέλος του ΝΑΤΟ και έχει στρατιώτες στο Αφγανιστάν. Επιφανειακά μοιάζει όλο και περισσότερο με τις άλλες δυτικές καταναλωτικές κοινωνίες: υποθήκες, ιδιωτική ασφάλιση, τηλεοπτικές διασημότητες και κουλτούρα εύκολης ψυχαγωγίας. Τα νέα δόγματα της υγείας και της άσκησης, όπως προπαγανδίζονται από αμέτρητες τηλεοπτικές διαφημίσεις, έρχονται να συμπληρώσουν τα παλιά της Εκκλησίας και του Εθνους.

Ούτε όμως οι Πολωνοί ούτε οι ξένοι πιστεύουν στ΄ αλήθεια πως αυτή η μεταμόρφωση είναι αληθινή. Πίσω από την ευρωπαϊκή καταναλωτική «κανονικότητα» που βλέπει κανείς στο κέντρο της Βαρσοβίας και στην τηλεόραση υπάρχει η «κανονικότητα» της σύγχρονης πολωνικής ιστορίας: διχοτόμηση, κατοχή, ανελευθερία, εθνοτικές συγκρούσεις, οικονομικές δυσχέρειες και ένα μείγμα πατριωτισμού, ρομαντισμού και θρησκείας· η «φυσική για την Πολωνία κατάσταση της πολιτικής ήττας και του οικονομικού χάους», όπως έγραφε το 1983 ο γνωστός βρετανός ιστορικός Νόρμαν Ντέιβις.

Η πολιτική σκηνή της Πολωνίας χαρακτηρίζεται από ισχυρές δόσεις παράνοιας, που την τελευταία δεκαετία καλλιεργήθηκε ιδιαίτερα από το Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (ΡiS) των διδύμων αδελφών Γιάροσλαβ και Λεβ Κατσίνσκι- ο δεύτερος, ως τον τραγικό θάνατό του σε αεροπορικό δυστύχημα κοντά στο Σμολένσκ τον περασμένο Απρίλιο ήταν πρόεδρος της χώρας. Η παράνοια αυτή θα κορυφωθεί αυτή την Κυριακή 10 Απριλίου, όταν η Πολωνία θα τιμήσει την πρώτη επέτειο της συντριβής, όπου εκτός του Κατσίνσκι και της συζύγου του σκοτώθηκαν άλλα 94 άτομα- ανάμεσά τους ανώτατοι αξιωματικοί και ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας.

Πέρα από την ερχόμενη Κυριακή και τις ειδικές περιστάσεις της, υπάρχει ένα ευρύτερο ερωτηματικό για την Πολωνία. Το κεντρικό αφήγημα στη σύγχρονη ιστορία της Πολωνίας υπήρξε ο ηρωικός-τραγικός αγώνας για την ελευθερία: ο λευκός αετός που αιμορραγεί τρυπημένος από ρωσικά και γερμανικά βέλη «παρήγαγε» τα χρώματα της ερυθρόλευκης πολωνικής σημαίας. Μετά, ύστερα από την επανάσταση του 1989, το ιδεολόγημα της «επιστροφής στην Ευρώπη» και στη Δύση κυριάρχησε ως εθνικός αυτοσκοπός. Πράγματι η Νέα Πολωνία μπήκε στο ΝΑΤΟ το 1999 και στην ΕΕ το 2004. Τι θα ακολουθήσει;

Δεν ξέρουμε ποια απάντηση θα βρει η Πολωνία, αλλά λογικά το νέο «μείγμα» θα περιλαμβάνει πείσμα, επιχειρηματικότητα, ατομικισμό, δυσπιστία απέναντι στην εξουσία και αγάπη για την ελευθερία. Ηδη η Πολωνία προσπαθεί να εφαρμόσει τα διδάγματα των αγώνων της και της μετάβασης προς τη δημοκρατία προς όφελος άλλων χωρών υποστηρίζοντας τον εκδημοκρατισμό της Λευκορωσίας και την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ. Ο ήρεμος, πραγματιστής πρωθυπουργός της Ντόναλντ Τουσκ και ο ενεργητικός, σπουδαγμένος στην Οξφόρδη υπουργός Εξωτερικών Ράντεκ Σικόρσκι θέλουν να χρησιμοποιήσουν την πολωνική προεδρία για να εφαρμόσουν τα μαθήματα της Ανατολικής Ευρώπης ώστε να βοηθήσουν τη νότια γειτονιά της και ιδιαίτερα τις αραβικές χώρες της Μεσογείου.
Ο πολωνός πρόεδρος Μπρόνισλαβ Κομορόφσκι διατηρεί ακόμη στο προεδρικό μέγαρο το ειδικά σχεδιασμένο στρογγυλό τραπέζι όπου κομμουνιστές και αντιπολίτευση διαπραγματεύθηκαν τη μετάβαση στη δημοκρατία. Ευχαρίστως, όπως λέει αστειευόμενος, θα το δανείσει σε όποια αραβική χώρα το ζητήσει για να τη βοηθήσει να βγει από τη σκιά της δικτατορίας. Πριν από 30 χρόνια ελάχιστοι πίστευαν πως η Πολωνία θα μπορούσε να μεταμορφωθεί. Αίγυπτος, έχε ελπίδα!

Ο κ.Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ