Παλαιός γνώριμος της Ελλάδας, ο ιστορικός σερ Μάικλ Λουέλιν-Σμιθ πρωτοήρθε στη χώρα μας μαθητής ακόμη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 όργωσε την Κρήτη και κατέγραψε τη λαϊκή μουσική της. Σπούδασε την ελληνική ιστορία, εκπόνησε μια διατριβή για τη Μικρασιατική Εκστρατεία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και βρέθηκε στη χώρα μας ως πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας το διάστημα 1996-1999.
Περίμενε πώς και πώς να αποσυρθεί από τη διπλωματία για να ξαναπιάσει το γράψιμο. Συγγραφέας αρκετών βιβλίων που αφορούν την Ελλάδα, ετοιμάζει τώρα μια βιογραφία για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μας επισκέπτεται τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο, δίνοντας με την ευκαιρία και κάποια διάλεξη.
Με αφορμή την πρόσφατη διάλεξή του στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών με θέμα «Βασιλείς, πρίγκιπες και Δυνάμεις: Ελευθέριος Βενιζέλος και διλήμματα εθνικής αναγέννησης», «Το ΒΗΜΑ» συνομίλησε μαζί του για τον Βενιζέλο, τη δημοκρατία και τις εκπλήξεις της Ιστορίας. Έχει γράψει τέσσερα βιβλία για την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλάδας καθώς και μια σύντομη ιστορία της Βρετανικής Πρεσβείας της Αθήνας και έχει διαμείνει συνολικά στη χώρα μας, ως φοιτητής, ερευνητής, διπλωμάτης και ταξιδιώτης περισσότερα από έντεκα χρόνια. Και θέλει να τα αυξήσει, οπότε προσέχει τις απαντήσεις του.
– Μας επιφυλάσσει εκπλήξεις η βιογραφία του Βενιζέλου που ετοιμάζετε;
Σε ό,τι αφορά την προσωπική του ζωή, δεν νομίζω ότι υπάρχουν εκπλήξεις. Δεν θα βρούμε κάτι εντυπωσιακό εκεί, τον είχε απορροφήσει η πολιτική. Έχουν όμως ενδιαφέρον οι σχέσεις του με την οικογένεια και τους φίλους του και διάφορα γεγονότα που μας αποκαλύπτουν πώς ήταν ως άνθρωπος. Στο άλλο σκέλος, στην πολιτική σταδιοδρομία του, τα περισσότερα γεγονότα είναι γνωστά σε ικανοποιητικό βαθμό. Κάθε ιστορικός όμως όταν εξετάζει μια ιστορική περίοδο, ένα πρόσωπο ή ένα θέμα, το αποτιμά μέσα από ένα νέο πρίσμα που ταιριάζει στην εποχή του. Στην περίπτωση της βιογραφίας, το ότι εξετάζουμε το σύνολο της ζωής κάποιου, και όχι μόνο μία περίοδο ή ένα ιστορικό επεισόδιο της ζωής του, αυτό από μόνο του ρίχνει ένα διαφορετικό φως στο πρόσωπο αυτό. Δεν είναι ότι προκύπτουν νέα γεγονότα λοιπόν, απλώς ο τρόπος προσέγγισής τους διαφέρει.
– Πού εστιάζει η δική σας βιογραφία;
Το ζήτημα, πιστεύω, στη σύνθεση της βιογραφίας ενός πολιτικού προσώπου είναι να βρει κανείς τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και στον πολιτικό, και αυτό για όλη τη διάρκεια της ζωής του. Διότι ο άνθρωπος και η πολιτική αλληλοσυνδέονται. Αυτή την ισορροπία προσπαθώ να διατηρήσω στο δικό μου κείμενο.
– Υπάρχουν αμφιλεγόμενα περιστατικά στην προσωπική ζωή του Βενιζέλου που προκαλούν ερωτήματα όπως στη δημόσια;
Όχι, δεν θα το έλεγα. Ένα πράγμα μόνο εξέπληξε τους φίλους του, ο δεύτερος γάμος του, διότι έλεγε συχνά ότι δεν σκόπευε να ξαναπαντρευτεί. Ο καθένας όμως έχει δικαίωμα να αλλάξει γνώμη. Αυτό έκανε κι εκείνος όταν αποφάσισε να παντρευτεί την Έλενα Σκυλίτση. Αυτό είναι το πιο εμφανές περιστατικό που μπορώ να σκεφτώ.
– Αναφερθήκατε στη διάλεξή σας στις ηγετικές ικανότητες και στα ιδιαίτερα προσόντα του Βενιζέλου, αλλά και στη διορατικότητα και ευελιξία του βασιλιά Γεωργίου του Α΄ και στη χαρισματική προσωπικότητα του βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄, προβάλλοντας τον σημαντικό ρόλο των προσωπικοτήτων στην Ιστορία. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, υπάρχει χώρος για σπουδαίους ηγέτες;
Κάθε γενιά πιστεύει ότι υπήρχαν σπουδαίοι άνθρωποι στο παρελθόν αλλά δεν υπάρχουν στην εποχή της. Κι όμως, κάθε άνθρωπος, σε κάθε εποχή, κρύβει μέσα του τη δυνατότητα για σπουδαίες πράξεις. Το θέμα είναι πού βρίσκεται το μεγαλείο σήμερα, αυτό είναι που έχει γίνει πιο δύσκολο. Γι’ αυτό μας εκπλήσσει όταν εμφανίζεται ξαφνικά κάποιος ο οποίος καταφέρνει να αντιμετωπίσει με επιτυχία δύσκολες καταστάσεις σε κάποια χώρα με ιδιαίτερα προβλήματα. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί σε κάθε χώρα.
– Σε συνέντευξή σας το περασμένο καλοκαίρι είχατε πει «Αν ο Γιώργος Παπανδρέου τα καταφέρει, θα γίνει ήρωας». Εννέα μήνες μετά, το πιστεύετε ακόμη;
Οποιοσδήποτε καταφέρει να βγάλει την Ελλάδα από αυτή την κρίση με επιτυχία θα είναι ήρωας. Αν αυτός είναι ο Γιώργος Παπανδρέου, τότε θα γίνει ήρωας.
– «Όλα τα ιστορικά γεγονότα έχουν κάτι να μας διδάξουν, αρκεί να ξέρουμε τι να ψάξουμε σε αυτά. Τη θέση του βασιλιά Γεωργίου Α΄ θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχει σήμερα ο πρόεδρος Κάρολος Παπούλιας, αλλά δεν βλέπω κανέναν Βενιζέλο. Υπάρχει βέβαια ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος ελπίζω να φέρει καλά νέα». Με αυτή τη φράση κλείσατε τη διάλεξή σας, κάπως αινιγματικά…
Δεν θα έλεγα ότι ήταν φράση αινιγματική. Περισσότερο ήταν ένα ερώτημα που ήθελα να απευθύνω στο ακροατήριο. Το πρόβλημα που εντοπίζω, οι πολιτικές αδυναμίες, το πολιτικό σύστημα και τα κόμματα στην Ελλάδα, απαιτεί μια λύση εκ των έσω. Δεν θα έρθει η λύση από εκείνους που φτάνουν από έξω όπως ο Βενιζέλος, ο οποίος ερχόταν από την Κρήτη, που ήταν τότε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το ερώτημά μου λοιπόν ήταν πώς και πότε θα γίνει αυτό; Δεν ήταν ένα ερώτημα που είχα σκοπό να απαντήσω. Περισσότερο ήθελα να προβληματίσω τους ακροατές για να το απαντήσει ο καθένας για τον εαυτό του. Εγώ είμαι ξένος, οπότε δεν μπορώ να προσφέρω καμιά χρήσιμη πρόταση για τα πολιτικά προβλήματα της Ελλάδας.
– Ο Βενιζέλος ήταν ένας μεταρρυθμιστής. Οι μεταρρυθμίσεις έρχονται ομαλά ή χρειάζεται να επιβληθούν με απόλυτο τρόπο, «λυγίζοντας» μερικές φορές τη δημοκρατία;
Ελπίζω όχι. Δεν πιστεύω κάτι τέτοιο άλλωστε. Όταν είπα νωρίτερα ότι οι λύσεις θα πρέπει να έρθουν εκ των έσω, εννοούσα ότι θα πρέπει να έλθουν από μέσα αλλά με δημοκρατικό τρόπο. Αυτό δεν αποκλείει μεταρρυθμίσεις μέσα στο ίδιο το πολιτικό σύστημα. Δεν χρειάζεται όμως να ανατραπούν οι δημοκρατικοί θεσμοί για να επιτευχθεί αυτό. Όποτε επιχειρήθηκε κάτι τέτοιο, όπως συνέβη στο παρελθόν, ήταν καταστροφικό. Οπότε το δίλημμα είναι πώς θα βρεθούν τρόποι αλλαγής μέσα στο δημοκρατικό σύστημα. Αυτή είναι η πρόκληση για τους έλληνες πολιτικούς.
– Δύσκολα μέτρα λαμβάνει και η βρετανική κυβέρνηση, και εκεί ο κόσμος αντιδρά και κατεβαίνει στους δρόμους σε διαμαρτυρίες ασυνήθιστες για τη χώρα…
Έτσι λειτουργεί η πολιτική: εμείς εκλέγουμε μια κυβέρνηση και εκείνη ψηφίζει και επιβάλλει νόμους. Μπορεί κάποιοι από τους νόμους να μη μας αρέσουν, όμως η κυβέρνηση έχει εκλεγεί. Ως πολίτες έχουμε το δικαίωμα να αντιδρούμε, σεβόμενοι όμως τις δημοκρατικές διαδικασίες. Υπάρχουν μέσα στο δημοκρατικό σύστημα τρόποι για να αλλάξει μια κυβέρνηση. Οι συνθήκες σήμερα όμως είναι τέτοιες, που οποιαδήποτε κυβέρνηση είχε την εξουσία θα έπρεπε να πάρει δύσκολα μέτρα για να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα.
– Ως ιστορικός που γνωρίζει καλά τα γεγονότα που οδήγησαν στο «Τελικώς επτωχεύσαμεν» του Βενιζέλου τον Μάιο του 1932 εκτιμάτε ότι ενδέχεται να ξανακούσουμε αυτή τη φράση στην Ελλάδα στο προσεχές μέλλον;
Δεν ξέρω, δεν είμαι ειδικός στα οικονομικά. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι πολλοί ειδήμονες το πιστεύουν αυτό στο εξωτερικό. Δεν γνωρίζω πόσοι το πιστεύουν στην Ελλάδα, έξω όμως είναι πολλοί. Θα δούμε…
