Ο ΟΟΣΑ δέχεται ότι «καινοτομία είναι η διαδικασία κατά την οποία μια ιδέα μετασχηματίζεται σε προϊόν ή υπηρεσία που μπορεί να διατεθεί στην αγορά, ή σε μια νέα μέθοδο παραγωγής ή παροχής υπηρεσιών». Η αξία της καινοτομίας έχει τεράστια αναγνώριση στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία και είναι πλέον πεποίθηση ότι χωρίς καινοτομία δεν υπάρχει ανάπτυξη. Ετσι, οι αρμόδιοι επίτροποι της ΕΕ δηλώνουν ότι σύντομα θα μειωθούν οι (κακές) αγροτικές επιδοτήσεις και με τις οικονομίες που θα προκύψουν θα προωθηθεί η καλλιέργεια της καινοτομίας. Ποια όμως καινοτομία είναι αρμόζουσα για την Ελλάδα; Η του παραπάνω ορισμού, που με βάση την ελληνική πραγματικότητα και τα έως τώρα αποτελέσματα δεν είναι γενικά αποτελεσματική ή μήπως χρειάζεται ένα άλλο πρότυπο ελληνικής καινοτομίας, το οποίο θα προσιδιάζει στις εντόπιες δυνατότητες, συνήθειες και αξίες;
Το παρακάτω παράδειγμα θα δείξει πόσο μακριά είναι η χώρα από τις καλές, διεθνείς πρακτικές εκμετάλλευσης της καινοτομίας. Το Ινστιτούτο Τεχνικής Χημικών Διεργασιών του ΕΚΕΤΑ (Θεσσαλονίκη) φαίνεται ότι έχει κάνει μια πολύ σημαντική εφεύρεση που αφορά τη χρησιμοποίηση του διοξειδίου του άνθρακα ως πρώτης ύλης για την παραγωγή καυσίμων (φυσικού αερίου και ντίζελ). Το Ινστιτούτο είναι ΝΠΙΔ και ανήκει στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Ρώτησα επί του θέματος της κατοχύρωσης της ευρεσιτεχνίας τον διευθυντή του Ινστιτούτου και έμαθα ότι η πανάκριβη διεθνής πατέντα (περίπου 50.000 ευρώ για οκτώ χρόνια) πληρώνεται από πόρους μαζεμένους από διάφορα ερευνητικά έργα. Εθνική πολιτική για το θέμα κρατικών ευρεσιτεχνιών δεν υφίσταται! Το Ινστιτούτο έχει μόνο το 10% του προϋπολογισμού του καλυμμένο από το κράτος (800.000 ευρώ σε 8.300.000 ευρώ), ενώ τα υπόλοιπα προκύπτουν από ανταγωνιστικά ερευνητικά έργα της ΕΕ και από τη βιομηχανία. Για αυτό το εξαίρετο παράδειγμα λειτουργίας ΝΠΙΔ, το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν πληρώνει για την ευρεσιτεχνία (που του ανήκει), αλλά υποχρεώνει το Ινστιτούτο να επιστρέφει μέρος της εξωτερικής χρηματοδότησης με την υποχρεωτική μείωση των μισθών των ερευνητών του, οι οποίοι δεν είναι δημόσιοι υπάλληλοι και δεν αμείβονται από το δημόσιο ταμείο!
Δύο ακόμη παραδείγματα θα δείξουν το μέγεθος των επενδύσεων και της υποδομής που απαιτούνται για σοβαρά καινοτομικά αποτελέσματα.
Νανοτεχνολογία: η Πολιτεία της Νέας Υόρκης χρηματοδότησε το νέο Κολέγιο Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας του πολιτειακού Πανεπιστημίου στο Albany με 900.000 δολάρια. Στη συνέχεια το Κολέγιο εξασφάλισε πρόσθετη χρηματοδότηση 6.500.000.000 δολαρίων από μεγάλες εταιρείες των ΗΠΑ που θα έχουν δικαίωμα χρήσης των νέων εγκαταστάσεων.
Πράσινες τεχνολογίες: ο ιδιωτικός (70%) και ο δημόσιος τομέας της Νότιας Κορέας, μιας χώρας με ΑΕΠ 600 δισ. ευρώ σε σύγκριση με τα 260 δισ. ευρώ της Ελλάδας, πρόκειται να διαθέσουν άμεσα για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη στις πράσινες τεχνολογίες 18,3 δισ. ευρώ, από τα οποία τα 5 δισ. ευρώ για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αντίστοιχα η Ελλάδα (με κοινοτικά κυρίως λεφτά) διαθέτει λιγότερες από 800.000 ευρώ για όλες τις τεχνολογίες στο διάστημα 2007-2013! Ποια καινοτομία λοιπόν αρμόζει στη χώρα;
Και επειδή όλα δεν είναι ζοφερά, θα αναφέρω το ελπιδοφόρο παράδειγμα του συνεργατικού σχηματισμού καινοτομίας Corallia. Το συνεργατικό σχήμα συστάθηκε το 2006 ως μονάδα του ΕΚ Αθηνά (ΓΓΕΤ) και χρηματοδοτήθηκε με 30.000.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ 2007-2013. Σήμερα αριθμεί περισσότερους από 110 φορείς (ελληνικές καινοτόμες επιχειρήσεις, πανεπιστημιακά εργαστήρια και ερευνητικά ινστιτούτα), από όλη την Ελλάδα και έχει σκοπό την αύξηση της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που συμμετέχουν. Το μέγεθος όμως των ελληνικών εταιρειών υψηλής τεχνολογίας είναι σχετικά μικρό _ οι συνολικές εξαγωγές των 50 εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή ημιαγωγών αναμένεται να είναι 300.000.000 ευρώ για το 2010 _, ενώ η χώρα χρειάζεται, κατά τον αρμόδιο υπουργό, να αυξήσει τις ετήσιες εξαγωγές της μέσα στα επόμενα 4 χρόνια μέχρι το 16% του ΑΕΠ (41,6 δισ. ευρώ!). Συνεπώς, προκύπτει ότι η χώρα χρειάζεται νέον ορισμό της καινοτομίας, που συγχρόνως θα αυξάνει τις εξαγωγές και θα μειώνει τις εισαγωγές.
Και ο δικός μου ορισμός της καινοτομίας είναι (στα χάλια που είμαστε): «Ο,τι βγάζει λεφτά για τη χώρα». Ολα παίζουν, όπως: τρόποι αύξησης της γεωργικής παραγωγής (στην οποία έχουμε έλλειμμα 3 δισ. ευρώ τον χρόνο), ελληνικοποίηση των προμηθειών των Ενόπλων Δυνάμεων (όπου οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία όπλων κάθονται αμειβόμενοι), δημιουργία καλύτερου λογισμικού και συνθηκών εκμετάλλευσης για τις τουριστικές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις (δύο κλάδοι που φέρνουν λεφτά). Η παραδοσιακή καινοτομία μερικώς μόνο μπορεί να περπατήσει (π.χ. εάν κάποιος έχει μια πραγματικά φαεινή ιδέα, αυτός εξαγοράζεται πάραυτα από τις τεράστιες πολυεθνικές του χώρου) παρ’ όλο που το European Innovation Scoreboard 2009 μας κατατάσσει σε σχετικά καλή θέση. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να αμεληθεί ο τομέας της υψηλής τεχνολογίας και το σχετικό πρόγραμμα ενίσχυσης Ερευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΓΓΕΤ/ υπ. Παιδείας) βοηθάει σε αυτό.
Για έναν πιο επαγγελματικό ορισμό του Ελληνικού Προτύπου Καινοτομίας μπορεί να ανατρέξει κάποιος στο πόνημα «Η καινοτομία στην Ελλάδα», του Ιδρύματος Κόκκαλη.
Ο κ. Θόδωρος Λουκάκης είναι τ. καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
