ΜΠΟΡΕΙ μια κυβέρνηση να φέρει την ευτυχία; Σε αυτό το ερώτημα προσπάθησε να απαντήσει ο πρωτοπόρος σε θέματα οικονομικών της ευτυχίας (Εconomics of Ηappiness) καθηγητής της LSΕ λόρδος Ρίτσαρντ Λέιαρντ στη διάλεξη με τίτλο «Ηappiness and Ρublic Ρolicy» («Ευτυχία και Δημόσια Πολιτική») την οποία έδωσε την περασμένη Δευτέρα στο «Παλλάς Αθηνά» του ομίλου Εurobank στο Κεφαλάρι. Στη διάλεξη αυτή αναμενόταν να προσέλθει
ο κ. Γ.Παπανδρέου, ο οποίος 10 ημέρες νωρίτερα, κατά τη διάρκεια ομιλίας του στο Υπουργικό Συμβούλιο, ανέφερε ότι πέρα από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σημασία έχει και η «εγχώρια ευτυχία». Ο Πρωθυπουργός τελικώς δεν παρευρέθη στη «διάλεξη της ευτυχίας»,ίσως γιατί την ίδια ημέρα κατατέθηκε στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο για τις ΔΕΚΟ και τις επιχειρησιακές συμβάσεις που δεν αναμένεται να συμβάλει στην «εγχώρια ευτυχία».Παρευρέθησαν ασφαλώς άλλοι «ευτυχισμένοι» πολιτικοί,οικονομολόγοι και επιχειρηματίες,όπως οι πρώην υπουργοί κκ. Ι. Παπαντωνίου, Γ. Αλογοσκούφης
και Ι.Παλαιοκρασάς, ο διευθύνων σύμβουλος της Εurobank κ. Ν. Νανόπουλος, η υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος κυρία Ελένη Λουρή, ο καθηγητής της LSΕ κ. Κέβιν Φέδερστοουν, ο επικεφαλής της Αegean κ. Θ. Βασιλάκης και ο πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα κ. Ντέιβιντ Λάντσμαν. Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στο «Βήμα της Κυριακής»,ο λόρδος Λέιαρντ αποσαφήνισε ότι τα οικονομικά της ευτυχίας δεν είναι αστεία υπόθεση, προσδιόρισε τους παράγοντες που την επηρεάζουν και ανέφερε «τι μπορεί να κάνει μια κυβέρνηση για να φέρει την ευτυχία».
– Υπάρχει ευτυχία χωρίς χρήμα; «Οι διακυμάνσεις στον οικονομικό κύκλο, η ύφεση ύστερα από μια περίοδο ανάπτυξης, έχουν μεγάλη επιρροή στην ψυχολογική κατάσταση. Αν κοιτάξουμε τι συμβαίνει από έτος σε έτος, μπορεί να δούμε μεγάλες διακυμάνσεις. Ωστόσο, αν κοιτάξουμε τα ποσοστά ικανοποίησης από τη ζωή ανάμεσα στη δεκαετία του ΄50 και σήμερα, θα δούμε ότι είναι περίπου ίδια».

– Αποκλείεται να είναι έτσι! «Και όμως είναι! Εχει αποδειχθεί ότι κάθε άνθρωπος με ετήσιο ατομικό εισόδημα περίπου 15.000 δολάρια (περίπου 12.000 ευρώ), υπολογισμένο ασφαλώς σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, δεν πρόκειται να είναι πιο ευτυχισμένος όσο και αν αυξήσει το εισόδημά του. Είναι σαν να λέμε ότι μετά τις 12.000 ευρώ δεν παίζει πολύ ρόλο το χρήμα».

– Πώς γίνεται αυτό; Οταν κάποιος γίνεται πλούσιος, δεν είναι πιο ευτυχισμένος από εκείνον που δεν έγινε;

«Ολοι θέλουν να γίνουν πλούσιοι και οι πλούσιοι μπορεί να είναι πιο ευτυχισμένοι, αλλά εξαρτάται από το πόσο πλούσιοι γίνονται σε σχέση με άλλους. Αν όλοι μαζί γινόμαστε πλουσιότεροι, τότε δεν γινόμαστε περισσότερο ευτυχισμένοι!».

– Εννοείτε ότι τα χρήματα κάνουν τον άνθρωπο πιο ευτυχισμένο μόνο όταν αποκτά περισσότερα από τους άλλους και όχι όταν όλοι μαζί αποκτούμε περισσότερα;

«Αυτό δείχνουν οι έρευνες». – Τι δουλειά έχουν οι κυβερνήσεις με όλα αυτά; Μπορεί μια κυβέρνηση να φέρει την ευτυχία;

«Οταν έγραψα το 2005 το βιβλίο μου “Ηappiness: Lessons from a new Science”, πολλοί προσπάθησαν να μας υποτιμήσουν αποκαλώντας μας “γραφειοκράτες της χαράς”. Ωστόσο μια κυβέρνηση μπορεί να κάνει πολλά».

– Τι μπορεί να κάνει ακριβώς; «Θα πρέπει να προσέξει τα θέματα ψυχικής υγείας, θα πρέπει να διαθέσει πόρους για την Παιδεία και τις βιώσιμες πόλεις. Και θα πρέπει φυσικά να επικεντρώσει στο θέμα της σταθερότητας. Οι άνθρωποι δεν θέλουμε φούσκες ανάπτυξης που σκάνε και προκαλούν τραγωδίες και πανικό. Θέλουμε σταθερότητα. Η ευτυχία επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις που γίνονται μέσα σε τρία χρόνια, αλλά όχι από αυτές που γίνονται σε τριάντα».

– Πώς είναι δυνατόν; Γιατί η οικονομική ανάπτυξη δεκαετιών δεν έχει συνοδευθεί από περισσότερη ευτυχία;

«Πάνω σε αυτό ακριβώς πρέπει να προβληματιστούμε. Μετά τη δεκαετία του ΄50 η ευτυχία στον δυτικό κόσμο, η ικανοποίηση από τη ζωή, έχει μείνει σταθερή, ενώ αργά και σταθερά έχει αυξηθεί εντυπωσιακά το κατά κεφαλήν εισόδημα. Πιστεύω ότι εκείνο που χρειαζόμαστε δεν είναι ακόμη περισσότερη ανάπτυξη, αλλά προστασία από την ανασφάλεια και τις απότομες διακυμάνσεις. Και ας αναλογιστούμε: Αξίζει να δουλεύουμε σαν τρελοί και να χάνουμε σημαντικές όψεις της ζωής ή να έχουμε λιγότερο εισόδημα και μια πιο ευτυχισμένη ζωή;».

– Για όσους δεν έχουν εξασφαλίσει το μέλλον τους υπάρχει εναλλακτική λύση εκτός από τον αγώνα δρόμου σε μια κοινωνία με ανελέητο ανταγωνισμό;

«Σκεφθείτε όμως ότι αυτός ο “αγώνας δρόμου” συνδέεται με φαινόμενα δυστυχίας και διατάραξης της ψυχικής υγείας πολύ περισσότερο απ΄ όσο συνδέεται το εισοδηματικό επίπεδο. Και αν θέλουμε να δούμε ποιος είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την ευτυχία, θα δούμε ότι δεν είναι το χρήμα, είναι η ψυχική υγεία. Δεν υποτιμώ τον ρόλο του εισοδήματος, είναι πολύ σημαντικός, αλλά δεν είναι ούτε μοναδικός ούτε τόσο σημαντικός όσο νομίζουμε».

– Το χρήμα είναι μετρήσιμο.Μπορεί να «μετρηθεί» η ευτυχία όταν για τον καθένα σημαίνει κάτι διαφορετικό;

«Μα ήδη μετρείται, στις ΗΠΑ από τη δεκαετία του ΄50, στην Ευρώπη τα τελευταία 40 χρόνια, ενώ και η Ελλάδα συμμετέχει από τη δεκαετία του ΄80 στις έρευνες του Ευρωβαρόμετρου. Η ερώτηση “πόσο ευχαριστημένοι είστε από τη ζωή σας; ” είναι μία από τις βασικές. Από τον Απρίλιο και μετά η Βρετανική Στατιστική Υπηρεσία (Οffice of Νational Statistics) πρόκειται να ξεκινήσει μια μεγάλη έρευνα για την ευτυχία που θα ανανεώνεται συνεχώς και στην οποία θα λαμβάνουν μέρος περίπου 500.000 άτομα. Εκεί θα αναζητηθούν με τις πιο σύγχρονες στατιστικές μεθόδους όλες οι παράμετροι της ευτυχίας».

Χάθηκε η εμπιστοσύνη στον άλλο
– Από τι άλλο εξαρτάται η ευτυχία πέρα από την ψυχική υγεία;

«Από την εμπιστοσύνη στους άλλους. Υπάρχουν στοιχεία και για αυτό. Πόσο εμπιστεύεστε τους άλλους; Πιστεύετε ότι οι περισσότεροι γύρω σας είναι άνθρωποι που μπορούν να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη; Στην Ελλάδα αυτό το ποσοστό είναι 25%. Στη Βρετανία και στις ΗΠΑ είναι περίπου 30%. Πριν από 40 χρόνια όμως ήταν 60%. Σημαντική αιτία της συλλογικής δυσφορίας είναι ότι έχει διαβρωθεί η εμπιστοσύνη του ανθρώπου στους ανθρώπους». – Τι μπορούμε να κάνουμε για να αυξήσουμε την «εγχώρια ευτυχία»;

«Πρέπει απλώς να καταλάβουμε ποιες είναι οι πραγματικές αξίες που μας κινητοποιούν και να δράσουμε. Η επέκταση της ευτυχίας στην κοινωνία είναι και προσωπική υπόθεση. Για παράδειγμα, ιδρύουμε τώρα ένα κίνημα για την προώθηση μιας πιο ευτυχισμένης κοινωνίας. Ελπίζουμε να γίνει ένα διεθνές κίνημα. Λέγεται “Αction for happiness”. Πρόκειται για σοβαρή δουλειά, θα ξεκινήσει επίσημα τον Απρίλιο, αλλά υπάρχει ένα website, που λέγεται actionforhappiness. org. Οποιος ενδιαφέρεται να μας βοηθήσει μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας. Ηδη άνθρωποι από 52 χώρες έχουν επικοινωνήσει μαζί μας για να βοηθήσουν».