Περίσσεψαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες οι εκτιμήσεις των ειδικών για ένα θερμό φθινόπωρο στην Ευρώπη. Βασιζόμενοι στη λογική υπόθεση ότι η δράση φέρνει αντίδραση, οι αναλυτές θεώρησαν ότι οι τεκτονικές αλλαγές που επέφερε η σοβούσα κρίση (περισσότερο ως πρόφαση και αφορμή παρά ως συνέπειά της) στις εργασιακές σχέσεις, στις συντάξεις, στο κράτος πρόνοιας, θα ξεσήκωναν ένα τσουνάμι αντιδράσεων των Ευρωπαίων που βλέπουν να καταργούνται μέσα σε λίγους μήνες όλα όσα κατέκτησε με διεκδικήσεις και αγώνες το εργατικό κίνημα τον 20ό αιώνα. Το φθινόπωρο έφθασε και προσώρας μπαρούτι δεν μύρισε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ακόμη και η επί τόσους μήνες σχεδιαζόμενη πανευρωπαϊκή απεργία της 29ης Φεβρουαρίου μοιάζει να οδεύει προς αποτυχία. Δυόμισι εκατομμύρια διαδηλωτές στη γενική απεργία της 7ης Σεπτεμβρίου στη Γαλλία (2,7 εκατομμύρια κατά τους διοργανωτές, 1,12 εκατομμύριοκατά την αστυνομία) δεν είναι λίγοι αν συγκριθούν με ανάλογες κινητοποιήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Είναι όμως ελάχιστοι αν συγκριθούν με τον αριθμό των εργαζομένων και των συνταξιούχων που πλήττονται από την «α λα Σαρκοζί» λιτότητα. Και ένα παπούτσι εκσφενδονισμένο κατά του έλληνα πρωθυπουργού («δεν ήταν εκεί, χτύπαε τον αέρα…») από γραφικό θεράποντα της τέχνης του Ιπποκράτη ως κορυφαίο επικοινωνιακό γεγονός των διαμαρτυριών των Ελλήνων για τη θυσία τουλάχιστον μιας γενιάς στον βωμό ενός απολύτως χρεοκοπημένου χρηματοοικονομικού ιδεολογήματοςδεν συνιστά λόγο ανησυχίας (για το προαναφερθέν ιδεολόγημα).
Είναι φανερό ότι οι Ευρωπαίοι αντιδρούν ενοχικά στην ανατροπή του οικονομικού και κοινωνικού τους status. Σαν να αισθάνονται ότι οι ίδιοι με τις υπερβολές τους συνέβαλαν στο δημοσιονομικό και εν τέλει οικονομικό εκτροχιασμό των κυβερνήσεων και των χωρών τους. Σαν να αισθάνονται ότι εκείνοι ευθύνονται για την καταστροφή της μεσαίας, αστικής τάξης. Για την αυτοκαταστροφή τους δηλαδή. Ισως να έχουν δίκιο. Ισως οι ενοχές των κυβερνωμένων να είναι δικαιολογημένες. Το ερώτημα όμως που ανακύπτει για τους κυβερνώντες είναι αν η αγοραστική αποδυνάμωση του «μεσαίου χώρου» συνιστά ή όχι απειλή για την άρχουσα τάξη, πολιτική και οικονομική.
Δυναμικές αντιδράσεις
Την προπερασμένη εβδομάδα ήταν οι Γάλλοι που βγήκαν στους δρόμους. Την περασμένη ήρθε η σειρά των βρετανικών συνδικάτων να προαναγγείλουν δυναμικές κινητοποιήσεις στα μέτρα «περιορισμού του κράτους» (μπορεί να φθάσουν ως και την απόλυση δημοσίων υπαλλήλων) που εξήγγειλε η κυβέρνηση Κάμερον στη Βρετανία. Είχαν προηγηθεί οι Ισπανοί και οι Γερμανοί, οι οποίοι, αν και οι πλέον λιτοδίαιτοι συγκριτικά με τους άλλους Ευρω- παίους, πληρώνουν και αυτοί το τίμημα της «νέας δημοσιονομικής ορθοδοξίας», της νέας τάσης δηλαδή που υπαγορεύει στις κυβερνήσεις να διορθώσουν τις δημοσιονομικές παρεκβάσεις που προκάλεσαν τα «πακέτα» διάσωσης των τραπεζών τους από την κατάρρευση.
Οργή για τη λιτότητα
Από μια άποψη θα έλεγε κανείς ότι προς το παρόν η λιτότητα ξεσηκώνει την οργή πρωτίστως των συνδικαλιστών. Η διάθεση συμμετοχής των εργαζομένων στα μαχητικά κελεύσματα των εκπροσώπων τους έναντι της εργοδοσίας παραμένει μάλλον χλωμή. Βεβαίως, τα συνδικάτα δεν το βάζουν κάτω. Στη Γαλλία, ας πούμε, αποφάσισαν νέα γενική απεργία και νέες «μαζικές κινητοποιήσεις» την Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου για να διαμαρτυρηθούν για τις μεταρρυθμίσεις στις συντάξεις. Στόχος τους είναι να κατεβάσουν περισσότερους από 2,7 ή 1,12 εκατομμύρια Γάλλους στους δρόμους. Και, αν δεν αναθεωρήσει τα σχέδιά της η κυβέρνηση, προειδοποιούν για ακόμη πιο μαχητικές κινητοποιήσεις, που περιλαμβάνουν και απεργίες διαρκείας. Για τις 23 Σεπτεμβρίου προγραμματίζει διαδηλώσεις στους δρόμους της Αθήνας και το ελληνικό ΠΑΜΕ, το οποίο ανακοίνωσε τη Δευτέρα το πρόγραμμα των φθινοπωρινών δράσεών του, μετά τους μόλις 20.000 διαδηλωτές που «κατάφεραν» να προσελκύσουν εκατοντάδες κυβερνητικοί αξιωματούχοι που ανηφόρισαν το περασμένο Σαββατοκύριακο από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Αν διαιρούσε κανείς τον αριθμό των διαδηλωτών με εκείνον των αξιωματούχων και της κουστωδίας τους (άνδρες ασφαλείας, επιστημονικοί σύμβουλοι, τεχνικοί, οδηγοί κλπ.), θα διαπίστωνε ότι αντιστοιχούσαν κάποιες δεκάδες διαδηλωτές ανά μετακινηθέντα. Για τις ανάγκες της ειδησεογραφίας, ευτυχώς που βρέθηκε και ο γιατρός με το παπούτσι…
Είναι προφανές ότι οι Ελληνες νιώθουν ενοχές για τις αναλογίες που εμφάνισαν μεταπολιτευτικώς με το τζιτζίκι του γνωστού μύθου του Αισώπου. Αλλά και οι Ισπανοί αντιδρούν σαν το πιτσιρίκι που αποκαλύπτεται ότι έχει βάλει το δάχτυλο στο βάζο με τη μαρμελάδα. Τα συνδικάτα αντιδρώντας στις ιδιαίτερα αυστηρές περικοπές σε μισθούς και συντάξεις που προγραμματίζει η κυβέρνηση Θαπατέρο. Τα ισπανικά συνδικάτα θα συμμετάσχουν στην σχεδιασθείσα ως πανευρωπαϊκή απεργία της 29ης Σεπτεμβρίου- μέχρι στιγμής στην απεργία εκτός από τους Ισπανούς προτίθενται να συμμετάσχουν εργαζόμενοι από την Ελλάδα, την Πορτογαλία, τη Βρετανία και τη Λιθουανία. Ανεξήγητη απάθεια
Και όμως! Ενώ το ποσοστό των ανέργων στην Ισπανία βρίσκεται στο 20% (πρόκειται για πανευρωπαϊκό ρεκόρ), παρά τη δραματική λιτότητα που περιλαμβάνει το πρόγραμμα δημοσιονομικής εξυγίανσης της κυβέρνησης της Μαδρίτης, παρά τις τεράστιες επιπτώσεις της κρίσης στη χώρα αυτή της Ιβηρικής (η αγορά ακινήτων, ως γνωστόν, και η βρετανική αγορά είναι οι πλέον πληγείσες στην Ευρώπη από τη χρηματοπιστωτική κρίση, ενώ και ο τραπεζικός τομέας της χώρας αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, άλλωστε πέντε από τις επτά ευρωπαϊκές τράπεζες που δεν πέρασαν τα πρόσφατα stress tests είναι ισπανικές), η κοινή γνώμη παρουσιάζει μιαν ανεξήγητη απάθεια. Σαν να περιμένει ακινητοποιημένη από το σοκ να δει πού θα σκάσει η επόμενη «βόμβα», ποια κοινωνική ομάδα δηλαδή θα πλήξει η επόμενη δέσμη μέτρων που θα ανακοινωθεί. Δημοσκόπηση που διενεργήθηκε στις αρχές Σεπτεμβρίου έδειξε ότι το ποσοστό των Ισπανών που δήλωσαν ανεπιφύλακτα πως θα μετάσχουν στη γενική απεργία της 29ης Σεπτεμβρίου μειώθηκε σε 9% από 15% που ήταν τον περασμένο Ιούλιο!
Ξεχωριστή περίπτωση
ΗΒρετανία αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση. Για πολλούς λόγους τα βρετανικά νησιά βρίσκονται «πιο κοντά» στις ΗΠΑ παρά στην Ευρώπη- η καθολική Ιρλανδία για λόγους θρησκευτικούς και… άλλους μισεί, ως γνωστόν, τους Αγγλους και θα έκανε τα πάντα να μετάσχει στον σκληρό πυρήνα όχι μόνο της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και της Ασιατικής και της Αφρικανικής, αν υπήρχαν! Σε ό,τι αφορά την οικονομία, η κεφαλαιώδης διαφορά της Βρετανίας από την ηπειρωτική Ευρώπη (το Continent, όπως οι ίδιοι οι Βρετανοί αποκαλούν την πέραν του καναλιού της Μάγχης γη) έχει να κάνει με τον ενστερνισμό των αρχών του νέου οικονομικού φιλελευθερισμού (του κληθέντος νεοφιλελευθερισμού) από την αρχή της πολιτικής εφαρμογής του, συγκεκριμένα το 1979 από τη βαρώνη Μάργκαρετ Θάτσερ – σημειωτέον ότι ο Ρόναλντ Ρίγκαν εξελέγη στις ΗΠΑ το 1980.
Εμβληματική ήττα
Το βρετανικό συνδικαλιστικό κίνημα δεν έχει ξεπεράσει την εμβληματική ήττα που υπέστη το 1984-85, όταν η Θάτσερ έκαμψε την αντίσταση των ανθρακωρύχων και των σιδηροδρομικών στα σχέδια για ιδιωτικοποίηση των κλάδων. Το συνδικαλιστικό κίνημα στη Βρετανία αφορά κυρίως τον δημόσιο τομέα. Ο δημόσιος τομέας όμως είναι και εκείνος που πλήττουν ως επί το πλείστον τα μέτρα που εξήγγειλε ο Ντέιβιντ Κάμερον την περασμένη εβδομάδα. Και ευλόγως, διότι η κυβέρνηση του Λονδίνου εκείνο που πασχίζει είναι να μειώσει το ελληνικών διαστάσεων δημοσιονομικό έλλειμμά της και για να μειωθεί το έλλειμμα, ως γνωστόν, υπάρχουν δύο τρόποι: να μειώσει το κράτος τις δαπάνες και να αυξήσει τα έσοδά του. Σε περιόδους κρίσης όμως τα έσοδα δεν αυξάνονται εύκολα, κυρίως τα φορολογικά, αφού τα νοικοκυριά μειώνουν την κατανάλωσή τους- και η αύξηση των φορολογικών συντελεστών, όπως έδειξε και η ελληνική εμπειρία, οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης.
Εν πάση περιπτώσει, σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα των «Financial Τimes»- η εφημερίδα δεν κρύβει τη στήριξή της στα μέτρα περιορισμού των δαπανών εις βάρος του δημοσίου τομέα που εξήγγειλε ο Κάμερον-, παρά το ότι το 64% όλων των συνδικαλιστικών στελεχών της Βρετανίας προέρχεται από τον δημόσιο τομέα, το συνδικαλιστικό κίνημα στη χώρα εμφανίζεται διχασμένο. Και επιπλέον σημειώνει ότι η απειλή των συνδικαλιστικών ηγετών ότι θα κινητοποιήσουν τον μέσο βρετανό πολίτη κατά των μέτρων της κυβέρνησης, κυρίως σε ό,τι αφορά τις συντάξεις που αφορούν όλους και όχι μόνο τους δημοσίους υπαλλήλους, ενδεχομένως να πέσει στο κενό. Και αυτό επειδή οι εργαζόμενοι στο βρετανικό Δημόσιο είναι σαφώς προνομιούχοι έναντι των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, που με τη σειρά τους δυσπιστούν έναντι των δημοσίων υπαλλήλων. Ο μέσος μισθός στον δημόσιο τομέα είναι 12% υψηλότερος από τον μέσο μισθό στον ιδιωτικό τομέα, αναφέρει η εφημερίδα. Και προσθέτει ότι όσο χαμηλότερη είναι η μισθολογική κλίμακα τόσο αυξάνεται η διαφορά υπέρ των εργαζομένων στο Δημόσιο.
Περί μεσαίας τάξης
Πέρα από το θέμα της αξιοπιστίας που αντιμετωπίζουν δικαίως ή αδίκως όσοι καλούν τους άλλους, λιγότερο προνομιούχους, σε απεργιακές κινητοποιήσεις, το ζήτημα της οικονομικής αποδυνάμωσης της μεσαίας τάξης είναι κάτι που δεν μπορεί να μη λαμβάνουν υπόψη οι πολιτικές εξουσίες. Ηδη ο επιχειρηματικός κόσμος ανησυχεί για τη δραματική κάμψη της αγοραστικής δύναμης των μεσαίων εισοδημάτων, διότι γνωρίζει ότι ο καπιταλισμός στηρίζεται στην κατανάλωση για την κάλυψη των επιθυμιών και όχι μόνο των αναγκών των ανθρώπων. Θα αρκέσει η ζήτηση των κινέζων, των ινδών και άλλων καταναλωτών στις αναπτυσσόμενες οικονομίες για να καλύψει το κενό; Από τη μια πλευρά παρατηρεί κανείς ότι η Γερμανία ουσιαστικά ξεπέρασε την κρίση χάρη στις εξαγωγές της, πρωτίστως προς την Κίνα. Από την άλλη όμως διαπιστώνει ότι τα προϊόντα που εισάγουν οι αναπτυσσόμενες οικονομίες είναι ως επί το πλείστον στις χαμηλότερες βαθμίδες της τεχνολογικής κλίμακας.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των εταιρειών κατασκευής κινητών τηλεφώνων, οι οποίες εξάγουν μεν τεράστιες ποσότητες συσκευών στους διψασμένους για κινητά καταναλωτές της Κίνας και άλλων αναπτυσσόμενων οικονομιών, όμως τα μοντέλα που εξάγουν είναι στη βάση της γκάμας των προϊόντων τους. Δεν συμφέρουν εμπορικώς τους κατασκευαστές οι πωλήσεις αυτές, αφού δεν τους επιτρέπουν να αποσβέσουν τις επενδύσεις τους για προϊόντα «έξυπνα» και τεχνολογικώς προηγμένα. Το ΔΝΤ και ο λάθος δρόμος
«Εσείς μπορείτε να κάνετε λόγο για λιτότητα, εγώ προτιμώ να μιλάω για αυστηρές δημοσιονομικές πολιτικές» είχε δηλώσει ο πρόεδρος της Ευρωτράπεζας Ζαν-Κλοντ Τρισέ όταν κλήθηκε πρόσφατα να απαντήσει αν η πολιτική περιορισμού των ελλειμμάτων, την οποία υιοθετούν απαξάπασες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συνιστά τροχοπέδη στην ανάπτυξη, όπως επεσήμανε τελευταία το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο- ύστερα από τη σοσιαλδημοκρατική στροφή που επί ηγεσίας Ντομινίκ Στρος-Καν έχει κάνει. Διότι, ως γνωστόν, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Ολιβιέ Μπλανσάρ προειδοποίησε τις διαγωνιζόμενες στη λιτότητα ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ότι «θα ήταν μεγάλο λάθος αν οι ευρωπαϊκές χώρεςκάτω από την πίεση των αγορών επιδίδονταν σε έναν αγώνα δρόμου για την εφαρμογή μέτρων λιτότητας», διότι «η συμπεριφορά αυτή μπορεί να οδηγήσει στην κατάρρευση των τιμών των ομολόγων και σε κατάσταση γενικευμένου πανικού».
Το γεγονός είναι ότι «η λιτότητα είναι η νέα μόδα στην Ευρώπη, που γυρνά την πλάτη της στον Κέινς», όπως σημειώνει η βρετανική «Τelegraph». Η εφημερίδα αναφέρεται σε δήλωση του βρετανού υπουργού Οικονομικών Τζορτζ Οσμπορν που υποσχέθηκε στους Βρετανούς ότι η χώρα τους θα είναι «πρωτοπόρος» στη νέα αυτή μόδα. Οπότε «au revoir υψηλή ραπτική, adieu εστιατόρια του οδηγού Μichelin», συμπεραίνει η «Τelegraph». Πρόκειται για μια μάλλον ελιτίστικη προσέγγιση της πραγματικότητας. Οτι δηλαδή η λιτότητα αφορά τις πολυτέλειες όσων ψωνίζουν επώνυμα ρούχα και τρώνε σε ακριβά εστιατόρια. Μόλις την περασμένη Τετάρτη η γαλλική εταιρεία ειδών πολυτελείας LVΜΗ ανακοίνωσε κέρδη 1 δισ. ευρώ το α΄ εξάμηνο του έτους και επίσης την απόφασή της να κλείνει νωρίτερα τα καταστήματά της διότι κινδυνεύει να μείνει χωρίς επαρκή αποθέματα τα Χριστούγεννα και να αδυνατεί να ανταποκριθεί στην αυξημένη λόγω των εορτών ζήτηση! Ωστόσο τα ερχόμενα Χριστούγεννα το πρόβλημα θα το έχουν όσοι περιμένουν να γεμίσουν τα ταμεία τους από τα δώρα μισθοσυντήρητων μπαμπάδων και συνταξιούχων παππούδων προς παιδιά και εγγόνια. Από μισθούς και συντάξεις, δηλαδή, ανθρώπων που δεν έχουν καμία ελπίδα να μετατρέψουν την κρίση σε… ευκαιρία.
