Υπάρχουν κάποια ραντεβού που είναι ραντεβού ζωής και, όμως, πολλοί από εμάς είτε φθάνουμε σε αυτά τρομερά αργοπορημένοι είτε δεν πηγαίνουμε ποτέ. Η συνέπεια στα ραντεβού προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο συνεπάγεται συνέπεια προς τον ίδιο τον εαυτό μας. Οι Ελληνες όμως, όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες εκφάνσεις τους, δείχνουν τραγική ασυνέπεια σε ό,τι αφορά τις προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο. Το ίδιο ασυνεπής είναι όμως και η πολιτεία, η οποία επί μακρόν αναβάλλει το «ραντεβού» της με τη σωστή οργάνωση του προσυμπτωματικού πληθυσμιακού ελέγχου για μια νόσο που αν αντιμετωπιζόταν έγκαιρα δεν θα οδηγούσε σε απώλεια τόσων ανθρώπινων ζωών. Δυστυχώς σήμερα πολύ μικρό ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού υποβάλλεται σε ενδεδειγμένες προληπτικές εξετάσεις για εντοπισμό νεοπλασιών. Παράλληλα, η ανεπίτρεπτη πολλές φορές αμέλεια (;) των επαγγελματιών υγείας οδηγεί σε διεξαγωγή άχρηστων εξετάσεων για την πρόληψη μιας ασθένειας που θυμίζει τη Λερναία Υδρα.

Η «γενναία» μελέτη
Την γκρίζα αυτή εικόνα αποτυπώνουν μελέτες που διεξάγουν τα τελευταία χρόνια ειδικοί της Πανελλήνιας Ενωσης Διαρκούς Ιατρικής Ερευνας. Πρόκειται για μια ομάδα γιατρών που πριν από περίπου 10 έτη, πιστή στο «ραντεβού» της με την ιατρική δεοντολογία, είδε το κενό σε ό,τι αφορά την καταγραφή της κατάστασης σχετικά με την πρόληψη του καρκίνου στη χώρα μας και πήρε την πρωτοβουλία να κάνει μια κατά το δυνατόν σαφή αποτύπωση του θέματος. Αυτή η αποτύπωση δείχνει τι (δεν) γίνεται σήμερα στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τον καρκίνο, τον δεύτερο μεγαλύτερο «δολοφόνο» του πληθυσμού, αφού δεν υπάρχουν οργανωμένα εθνικά προγράμματα πρόληψης, ούτε καν επαρκής καταγραφή των κρουσμάτων της νόσου.

Τα στοιχεία των σημαντικών δημοσιεύσεων που έγιναν από την Ενωση τα τελευταία χρόνια βασίζονται σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 7.000 Ελλήνων, ηλικίας 40 ετών και άνω, από 30 διαφορετικές περιοχές, και συνελέγησαν μεταξύ του 2000 και του 2005. «Μπορεί να έχουν περάσει πέντε χρόνια από τη συλλογή των στοιχείων, ωστόσο, δεν πιστεύουμε ότι η κατάσταση έχει εμφανίσει κάποιες σημαντικές αλλαγές» σημειώνει στο «Βήμα» ο γραμματέας της Ενωσης, ογκολόγος, επιμελητής Β΄ στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λάρισας κ. Κ. Καμποσιώρας.

Μένουμε στις καλές προθέσεις…

Ποια είναι λοιπόν η εικόνα ως προς τη διεξαγωγή προληπτικών εξετάσεων για καρκίνο στην Ελλάδα; Οπως σημειώνεται στην πιο πρόσφατη μελέτη των ειδικών της Ενωσης, η οποία δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο στο επιστημονικό περιοδικό «Journal of the Βalkan Union of Οncology», οι Ελληνες παρουσιάζονται γεμάτοι καλές προθέσεις (και μόνο) σχετικά με την υποβολή τους σε προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο. Το 88% των ανδρών και το 93% των γυναικών δείχνει ενδιαφέρον σχετικά με την υποβολή του σε τέτοιου είδους εξετάσεις. Ωστόσο η πρόθεση δεν μεταφράζεται σε πράξη, σύμφωνα με τα στοιχεία: μόλις το 37,8% των ανδρών και το 37,9% των γυναικών δηλώνει ότι επισκέφθηκε γιατρό για προληπτικό έλεγχο του καρκίνου μέσα στα δύο τελευταία χρόνια από τη διεξαγωγή της μελέτης.

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένες κοινές μορφές καρκίνου, μόνο τέσσερις στις δέκα γυναίκες (39,6%) αναφέρουν ότι υποβλήθηκαν σε προληπτική εξέταση για καρκίνο του τραχήλου της μήτρας (τεστ Παπ). Ακόμη χειρότερα ήταν τα ποσοστά σχετικά με τη μαστογραφία (22,8%) και την κλινική εξέταση των μαστών (27,9%). Σε ό,τι αφορά τους άνδρες, μόνο δύο στους δέκα δηλώνουν ότι ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ-ΦΑΝΤΑΣΜΑ
Το Εθνικό Αρχείο Νεοπλασιών της χώρας μας αποτελεί μια… πονεμένη ιστορία αφού υπήρχε επί δεκαετίες στα χαρτιά,χωρίς όμως να έχει ουσιαστική παρουσία. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, επί μακρόν η Ελλάδα δεν παρείχε στοιχεία σε μελέτες σχετικά με τον καρκίνο ή,στην καλύτερη των περιπτώσεων,τα στοιχεία που αναφέρονταν στη χώρα μας προέκυπταν ύστερα από αναγωγή με βάση δεδομένα κρατών με παρόμοιο πληθυσμό.

Οπως εξηγεί στο «Βήμα» η υπεύθυνη του Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών κυρία Ευαγγελία Τζάλα, το Αρχείο πέρασε ουσιαστικά στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) πριν από δύο χρόνια, έχοντας προηγουμένως ως «στέγη» αρχικώς την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία και κατόπιν τη Διεύθυνση Δημόσιας Υγιεινής. Η κυρία Τζάλα υπογραμμίζει ότι η χώρα μας πράγματι δεν διέθετε για πολλά χρόνια αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με τον καρκίνο.

«Παρ΄ ότι υφίσταται νόμος που υποχρεώνει τους γιατρούς τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα να δηλώνουν στο ΚΕΕΛΠΝΟ τις περιπτώσεις νεοπλασιών, όλο το σύστημα λειτουργεί επί έτη σε εθελοντική βάση, αφού δεν υπάρχουν κυρώσεις».

Πού καταλήγει αυτός ο νόμος ο οποίος έχει παραμείνει στα χαρτιά; Στο ότι πολλά νοσοκομεία δεν δηλώνουν τα στοιχεία που οφείλουν.«Παράλληλα εμφανίζονται δυσκολίες στην καταγραφή, αφού δεν υπάρχει μοναδικός κωδικός ταυτοποίησης του κάθε ασθενούς, με αποτέλεσμα να γίνονται πολλές διπλοεγγραφές»λέει η κυρία Τζάλα.Τα τελευταία δύο χρόνια πάντως έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα πιο οργανωμένο αρχείο με βάση τα διεθνή πρότυπα,στο οποίο αυτή τη στιγμή παρέχουν στοιχεία περίπου τα μισά νοσοκομεία της χώρας.

Μέσα στον επόμενο μήνα ξεκινά μια πιλοτική μελέτη σε 12 νοσοκομεία από ολόκληρη την Ελλάδα,η οποία θα δείξει αν και κατά πόσο το ελληνικό Αρχείο μπορεί να περάσει στη νέα εποχή με βάση εκσυγχρονισμένους τρόπους καταγραφής των περιστατικών.Η ίδια η υπεύθυνη του Αρχείου παραδέχεται πάντως ότι«ο δρόμος είναι μακρός και, όπως έχουν δείξει τα δεδομένα από το εξωτερικό, θα παρέλθει τουλάχιστον μία πενταετία από την ενεργοποίηση του Αρχείου προκειμένου να έχουμε στα χέρια μας αξιόπιστα στοιχεία για όλη τη χώρα».Κάλλιο αργά παρά ποτέ (αν και η Ελλάδα πρέπει κάποτε να μάθει να σπεύδει…ταχέως).

υπεβλήθησαν σε προληπτικό έλεγχο για καρκίνο του προστάτη, ενώ και τα δύο φύλα εμφανίζουν πολύ μικρό ποσοστό εξέτασης του δέρματος (μόλις 1,5%) για την πρόληψη καρκίνων, όπως το άκρως επιθετικό μελάνωμα.

Υπερβολικά χαμηλά είναι τα ποσοστά σχετικά με τη διεξαγωγή προληπτικών εξετάσεων για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες- δεν ξεπερνούν το 2%! Σχολιάζοντας αυτά τα αποτελέσματα ο επιστημονικός υπεύθυνος της Ενωσης, ογκολόγος, επιμελητής Α΄ στο Νοσοκομείο Λαμίας κ. Davide Μauri τονίζει ότι «υπάρχει μεγαλύτερη ενημέρωση για τους γυναικολογικούς καρκίνους σε σύγκριση με τον ορθοκολικό καρκίνο. Παράλληλα η κολονοσκόπηση θεωρείται παρεμβατική εξέταση που συνδέεται με ταλαιπωρία και δυσφορία. Γενικότερα πάντως τα ποσοστά κάλυψης του πληθυσμού σε ό,τι αφορά τις προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο είναι χαμηλά στη χώρα μας».

Το Ευρωβαρόμετρο επιβεβαιώνει

Στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ευρωβαρόμετρο 2007) επιβεβαιώνουν το αληθές των λόγων του κ. Μauri: σύμφωνα με αυτά, το 31% των γυναικών της ΕΕ αναφέρει ότι έχει υποβληθεί σε μαστογραφία, το 41% σε τεστ Παπ και το 43% σε κλινική εξέταση των μαστών μέσα στο τελευταίο έτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Λουξεμβούργο, όπου το 45% των γυναικών υποβάλλεται ετησίως σε μαστογραφία, ενώ έξι στις δέκα γυναίκες κάνουν κάθε χρόνο τεστ Παπ. Σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού, μελέτη της London School of Εconomics δείχνει ότι τα ποσοστά προληπτικής εξέτασης φθάνουν σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Βρετανία, το 52%. Πάντως σε έκθεση που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με τον προσυμπτωματικό πληθυσμιακό έλεγχο για τον καρκίνο, αναφέρεται ότι αυτή τη στιγμή διεξάγονται λιγότερες από τις μισές συνιστώμενες προληπτικές εξετάσεις στα κράτη-μέλη. Το πρόβλημα λοιπόν δεν γνωρίζει σύνορα, αλλά σίγουρα είναι πολύ έντονο εντός των συνόρων μας.

Κάνουμε εξετάσεις που… δεν χρειάζονται!

Τη στιγμή που ο ελληνικός πληθυσμός δεν υποβάλλεται σε ενδεδειγμένες εξετάσεις για την πρόληψη του καρκίνου, κάνει συχνά μη ενδεδειγμένα προληπτικά τεστ, όπως ανάλυση ούρων (ποσοστό 50%) και ακτινογραφία θώρακος (18%). Αυτό έδειξαν προηγούμενες μελέτες των γιατρών της Ενωσης, όπως εξηγεί η πρόεδρός της, δερματολόγος κυρία Βασιλική Καραμποΐκη . Σύμφωνα με την ειδικό, μη ενδεδειγμένες εξετάσεις για πρόληψη του καρκίνου είναι οι καρκινικοί δείκτες, η ακτινογραφία θώρακος, βιοχημικές εξετάσεις για το ήπαρ ή τους νεφρούς, καθώς και εξετάσεις γύρω από τις οποίες υπάρχει μεγάλη διχογνωμία, όπως το ΡSΑ (ειδικό προστατικό αντιγόνο, δείκτης σχετικά με ύπαρξη καρκίνου του προστάτη).

Σε αυτό το λανθασμένο μονοπάτι οι ασθενείς οδηγούνται κατά κύριο λόγο εξαιτίας εκείνων που θα έπρεπε να τους καθοδηγούν σωστά και που δεν είναι άλλοι από τους γιατρούς.

Από μελέτη της Ενωσης που δημοσιεύθηκε πριν από τρία χρόνια στο επιστημονικό περιοδικό «Εuropean Journal of Ιnternal Μedicine» προέκυψε ότι οι ίδιοι οι γιατροί αναφέρουν ότι θα συνέστηναν μη ενδεδειγμένες εξετάσεις για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου. Για παρά δειγμα, το 70% θα συνέστηνε ακτινογραφία θώρακος για πρόληψη του καρκίνου του πνεύμονος, ενώ τέσσερις στους δέκα γιατρούς θα συνέστηναν εξέταση καρκινικών δεικτών για την πρόληψη διαφορετικών μορφών καρκίνου.

Αντιθέτως, λιγότεροι από τρεις στους δέκα γιατρούς θα πρότειναν ενδεδειγμένες εξετάσεις, όπως η σιγμοειδοσκόπηση και η κολονοσκόπηση για πρόληψη ενός πολύ σημαντικού καρκίνου, αυτού του παχέος εντέρου και του ορθού. Για ποιον λόγο οι ειδικοί δίνουν αυτές τις λανθασμένες συμβουλές; «Αρχικώς επειδή δεν υπάρχει εμπεριστατωμένη άποψη στον ιατρικό κόσμο σχετικά με το ποιες είναι οι εξετάσεις που θα έπρεπε να γίνονται για την πρόληψη καρκίνου. Παράλληλα δεν υπάρχουν εθνικές οδηγίες που να κατευθύνουν τους επαγγελματίες υγείας» σημειώνει ο κ. Καμποσιώρας.

Σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις
Το θέμα όμως του σωστού ή του λάθους στο συγκεκριμένο ζήτημα έχει τεράστιες προεκτάσεις για ολόκληρο τον πληθυσμό. Ο κ. Μauri υπογραμμίζει ότι «η διεξαγωγή μη ενδεδειγμένων εξετάσεων μεταφράζεται σε μεγάλη επιβάρυνση για τα βιοχημικά και ακτινολογικά κέντρα,καθώς και σε τεράστιο κόστος για το σύστημα υγείας, που δίνει πολλά χρήματα για θεραπεία καρκίνων οι οποίοι με τους ενδεδειγμένους ελέγχους θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί. Την ίδια στιγμή συνδέεται με μεγάλο ψυχολογικό αλλά και οικονομικό κόστος για τους ίδιους τους ασθενείς». Ο επιστημονικός υπεύθυνος της Ενωσης καταλήγει λέγοντας ότι πρέπει να γίνουν σημαντικά βήματα προκειμένου να αποκτήσουμε ένα προληπτικό σύστημα που θα σώζει ζωές.

Το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν έχουν γίνει συντονισμένες κινήσεις για ενημέρωση του πληθυσμού σε ό,τι αφορά τον καρκίνο σημειώνει και η υπεύθυνη του Εθνικού Αρχείου Νεοπλασιών κυρία Ευαγγελία Τζάλα. «Πράγματι, το κοινό δεν είναι επαρκώς ενημερωμένο, και στο πλαίσιο αυτό σκοπεύουμε να ξεκινήσουμε μέσα στους επόμενους μήνες εκστρατείες ενημέρωσης του πληθυσμού που θα αφορούν αρχικώς κοινές μορφές καρκίνου, όπως του μαστού και του πνεύμονος, αλλά και τον ορθοκολικό καρκίνο και το μελάνωμα». Ποιες οδηγίες θα ακολουθήσει όμως η χώρα μας σε ό,τι αφορά τον προσυμπτωματικό πληθυσμιακό έλεγχο για τον καρκίνο; «Τέτοιες οδηγίες δεν έχουν ακόμη υιοθετηθεί,αλλά πιθανότατα θα αποτελούν συγκερασμό των οδηγιών των πιο έγκριτων φορέων» απαντά η κυρία Τζάλα. Στόχος είναι, όπως έχει τεθεί και από το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο 2008-2012, να φθάσουμε μία ημέρα στο επίπεδο άλλων χωρών όπου υπάρχουν οργανωμένα συστήματα «επικοινωνίας» με τον πληθυσμό για τη διενέργεια προληπτικού ελέγχου σχετικά με μορφές της νόσου όπως ο καρκίνος του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου. «Μέσα στους επόμενους μήνες το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης σε συνεργασία με έγκριτους επιστήμονες θα ξεκινήσει αρχικώς σε μικρότερο μέρος του πληθυσμού και μετά γενικευμένα ένα οργανωμένο πρόγραμμα προσυμπτωματικού πληθυσμιακού ελέγχου, το οποίο θα μπορούσε να αφορά επιστολές που θα υπενθυμίζουν στον καθένα τα σημαντικά… ραντεβού ζωής με την πρόληψη του καρκίνου» τονίζει η κυρία Τζάλα. Μακάρι να δούμε πράξεις, γιατί η απραξία κράτησε δεκαετίες…

thtsoli@tovima.gr