Στο θέμα του φυσικού αερίου φαίνεται πως η Ελλάδα μπορεί να κάνει αρκετά πράγματα και ήδη τα επιχειρεί. Χρόνια τώρα η Αθήνα προσπαθεί να μετατρέψει τη χώρα μας σε κόμβο ή ακριβέστερα σε σταυρό διέλευσης φυσικού αερίου. Από τον Βορρά υπάρχει ήδη το ρωσικό φυσικό αέριο που έρχεται στην Ελλάδα, από τον Νότο έρχονται ποσότητες με πλοίο από την Αλγερία και αργότερα μπορούν να έλθουν από Λιβύη και Αίγυπτο ενώ το μεγάλο παιχνίδι παίζεται στην Ανατολή: φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν, λίγο αργότερα από το Ιράν και το Ιράκ (όταν συγκατανεύσουν και οι Αμερικανοί) θα συγκεντρωθεί κυρίως στη γειτονική Τουρκία και θα «αναζητήσει» διέξοδο προς τη Δύση.
Ο «ελληνικός» δρόμος είναι Τουρκία- Ελλάδα- Ιταλία, με βασικό προμηθευτή προς το παρόν το Αζερμπαϊτζάν. Ο αγωγός ονομάζεται ΙΤGΙ και ο αντίπαλος είναι ο Νabucco που σχεδιάζουν Αυστριακοί σε συνεργασία με Τούρκους: Τουρκία- Βουλγαρία- Ρουμανία- Ουγγαρία- Αυστρία.
Η εξέλιξη της αγοράς φυσικού ααερίου
Τον περασμένο Νοέμβριο συμπληρώθηκαν 13 χρόνια από την είσοδο του φυσικού αερίου στο ενεργειακό σύστημα της χώρας (Οκτώβριος του 1996) και από τότε που άρχισε η ροή του αερίου από τη ρωσική εταιρεία GΑΖΡRΟΜ, που είναι ο κύριος προμηθευτής μας. Τέσσερα χρόνια αργότερα, τον Απρίλιο του 2000, ξεκίνησε να λειτουργεί το terminal του Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LΝG) στη βραχονησίδα Ρεβυθούσα, ανοικτά των Μεγάρων, όπου παραδίδονται σε τακτικά διαστήματα (μέχρι πρότινος) ποσότητες LΝG προερχόμενες από τον δεύτερο βασικό προμηθευτή της χώρας, την αλγερινή εταιρεία Sonartrach.
Εκτοτε η κατανάλωση φυσικού αερίου αυξάνεται σταθερά με τον ηλεκτρισμό που είναι η βασική πηγή κατανάλωσης και ο μεγαλύτερος πελάτης με εξαίρεση την περασμένη χρονιά, οπότε η κατανάλωση κυρίως της ΔΕΗ ήταν χαμηλότερη, τόσο λόγω ύφεσης όσο και λόγω διαφορετικού ενεργειακού μείγματος και μεγαλύτερης χρήσης υδροηλεκτρικών. Κατά το υπόλοιπο, η βιομηχανία ευθύνεται για τον κύριο όγκο των καταναλώσεων και ο οικιακός-εμπορικός τομέας ακολουθεί.
Η χώρα έφτασε να καταναλώνει 4,4 δισ. κυβικά μέτρα αλλά η γενικότερη ύφεση θα επηρεάσει στο εγγύς μέλλον (ήδη μέσα στο 2010 θα γίνει αυτό) την κατανάλωση, ανάλογα φυσικά και με τη λειτουργία νέων μονάδων ηλεκτροπαραγωγής από φυσικό αέριο.
Η απότομη και συνεχής αύξηση της κατανάλωσης αερίου πριν από τέσσερα χρόνια (την περίοδο 2006-2007), ως γνωστόν, οφείλεται στη στροφή της ηλεκτροπαραγωγής και της βιομηχανίας προς ένα καύσιμο που είναι φιλικό προς το περιβάλλον και πιο καθαρό σε σύγκριση με άλλα, όπως ο λιγνίτης και το βιομηχανικό (βαρύ) πετρέλαιο, ενώ είναι και πιο φθηνό.
Για να ενισχύσει τις εισαγωγές της αλλά και να διαφοροποιήσει τις πηγές προμήθειάς της, αλλά και για λόγους ασφαλείας, η ΔΕΠΑ από τις αρχές του 21ου αιώνα έθεσε στόχο τη δημιουργία και τρίτης πύλης φυσικού αερίου στη χώρα. Ετσι προχώρησε σε διαπραγματεύσεις με την Τουρκία, μια χώρα που διαθέτει το εκτενέστερο δίκτυο αγωγών αερίου στην περιοχή και που έχει πολύ υψηλές καταναλώσεις αερίου (πάνω από 35 ΒCΜ΄s ετησίως). Βάσει συμφωνίας με την τουρκική ΒΟΤΑS, προχώρησε η συμβολαιοποίηση σε πρώτο στάδιο εισαγωγών 750.000 κυβικών μέτρων τον χρόνο με προοπτική συνεχούς ανόδου.
Με το σκεπτικό αυτό κατασκευάστηκε ο ελληνοτουρκικός αγωγός αερίου και ξεκίνησε η ροή αερίου από την Τουρκία, με αζερικό αέριο. Οπως προβλέπει η συμφωνία ΔΕΠΑΒΟΤΑS η προέλευση του αερίου που προμηθεύεται η πρώτη, μέσω swaps, είναι το Αζερμπαϊτζάν.
Η σημασία του ελληνοτουρκικού αγωγού φυσικού αερίου, συνολικού μήκους 300 χλμ. (90 χλμ. επί ελληνικού εδάφους και 210 χλμ. επί τουρκικού), δεν έγκειται στο πρώτο στάδιο λειτουργίας του και στις περιορισμένες ποσότητες που έχουν ήδη συμβολαιοποιηθεί, αλλά στη μακροχρόνια προοπτική του. Αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο σκέλος ενός πολύ μεγαλυτέρου αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο εξ Ανατολής (Ρωσία, Κασπία, Ιράν) προς τη Δύση, θα διέρχεται μέσω Τουρκίας, Ελλάδας και θα καταλήγει τελικά υποθαλασσίως στην Ιταλία.
Ο ρόλος του ΔΕΣΦΑ
Ο Διαχειριστής Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ) είναι ο υπεύθυνος εθνικός φορέας για τη μεταφορά, τη λειτουργία και την αποθήκευση του φυσικού αερίου, καθώς και για την ανάπτυξη και την εκμετάλλευση του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΕΣΦΑ). Σήμερα ο ΔΕΣΦΑ προωθεί την κατασκευή του επίγειου τμήματος του αγωγού φυσικού αερίου από τη Θεσσαλονίκη ως τις ακτές της Ηπείρου με πιθανότερη απόληξη τον Σταυρολιμένα, προτίθεται να ισχυροποιήσει κι άλλο τη Ρεβυθούσα, ενώ θα συμμετάσχει στην κατασκευή της νότιας διακλάδωσης του ρωσικού αγωγού South Stream, που από τις ακτές της Βουλγαρίας θα περνάει από την Ελλάδα με τελική απόληξη την Ιταλία. Από την ίδρυσή του, τον Απρίλιο του 2007, ο ΔΕΣΦΑ έχει ήδη υλοποιήσει έργα που διευρύνουν τις εθνικές ενεργειακές υποδομές, όπως:
Τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Ρεβυθούσα: Ολοκληρώθηκε η επέκταση των υποδομών και η ενίσχυση του εξοπλισμού ώστε να υπερτριπλασιαστεί η δυναμικότητα αεριοποίησης του σταθμού από 271 κ.μ. υγροποιημένου φυσικού αερίου ανά ώρα σε 1.000
κ.μ. υγροποιημένου φυσικού αερίου ανά ώρα. Με την αναβάθμιση ο τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου της Ρεβυθούσας, που αποτελεί πλέον έναν από τους μεγαλύτερους σταθμούς ΥΦΑ στην Ευρώπη, έχει τη δυνατότητα να τροφοδοτεί το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς με πάνω από 3,5 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως.
Σήμερα η χώρα μας μπορεί πλέον να διαχειριστεί συνολικά 1.556.000 κανονικά κ.μ. φυσικού αερίου ανά ώρα, ενώ η ετήσια κατανάλωση φυσικού αερίου έχει αυξηθεί κατά 52% σε σχέση με την προηγούμενη τετραετία.
Ελληνοτουρκικός αγωγός φυσικού αερίου: Ολοκληρώθηκε αυτό το ενεργειακό έργο διεθνούς σημασίας για τη διαμετακόμιση του φυσικού αερίου από τις πηγές της Ανατολής προς τα Βαλκάνια και την Ευρώπη. Ο ελληνοτουρκικός αγωγός φυσικού αερίου συνδέει τα Εθνικά Συστήματα Μεταφοράς των δύο χωρών και αποτελεί την πρώτη απαραίτητη υποδομή για τη σύνδεση των χωρών-παραγωγών φυσικού αερίου της περιοχής της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής με τις χώρες-καταναλωτές της Ευρώπης.
Επίσης ολοκληρώθηκαν και λειτουργούν ο μετρητικός σταθμός Κήπων Εβρου και η επέκταση του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ) προς Κόρινθο, Αντίκυρα και Δυτική Θεσσαλία. Το Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου περιλαμβάνει πλέον 512 χλμ. κεντρικού αγωγού υψηλής πίεσης και 681 χλμ. κλάδων υψηλής πίεσης κατά μήκος όλης της χώρας, ενώ 15 ελληνικές πόλεις και οι ευρύτερες περιοχές τους και 160 ελληνικές βιομηχανίες έχουν τροφοδοτηθεί με φυσικό αέριο.
Παράλληλα, με στόχο να επιτύχει την ευρύτερη δυνατή διείσδυση του φυσικού αερίου σε όλους τους τομείς κατανάλωσης και να φέρει το φυσικό αέριο με ασφάλεια στις βιομηχανίες, στα νοσοκομεία και κοντά σε κάθε πολίτη, ο ΔΕΣΦΑ δρομολόγησε ή ολοκλήρωσε:
* Τη μελέτη και στη συνέχεια την κατασκευή του χερσαίου τμήματος του ελληνοϊταλικού αγωγού φυσικού αερίου ολοκληρώνοντας τον νότιο ευρωπαϊκό διάδρομο φυσικού αερίου, που θα μεταφέρει κατά κύριο λόγο φυσικό αέριο από τις χώρες παραγωγής της Ασίας στις αγορές της Ευρώπης και θα τροφοδοτεί με επιπλέον ποσότητες και την ελληνική αγορά.
* Την από κοινού με την Gazprom ίδρυση εταιρείας με σκοπό τη μελέτη και την κατασκευή του αγωγού South Stream.
* Τη μελέτη και κατασκευή σταθμού υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Κρήτη.
* Την εγκατάσταση τρίτης δεξαμενής αποθήκευσης υγροποιημένου φυσικού αερίου στον τερματικό σταθμό στη Ρεβυθούσα.
* Την κατασκευή μονάδας συμπίεσης φυσικού αερίου στη Νέα Μεσημβρία Θεσσαλονίκης.
* Την επέκταση του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου προς την Πελοπόννησο, την Εύβοια και άλλες περιοχές της χώρας.
* Την τροφοδοσία νέων ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων με καύσιμο φυσικό αέριο σε διάφορα σημεία της χώρας.
Τo φυσικό αέριο στις πόλεις
Στο λεκανοπέδιο Αττικής, σε νοικοκυριά και σε εμπορικές καταναλώσεις το φυσικό αέριο διανέμει η ΕΠΑ Αττικής. Αντίστοιχα σε Θεσσαλονίκη και Θεσσαλία τη διανομή έχουν οι ΕΠΑ των περιοχών αυτών με βασικό μέτοχο τη ΔΕΠΑ, που έχει 51%, και την ιταλική ΕΝΙ, με το 49% και το μάνατζμεντ.
Μέτοχοι της ΕΠΑ Αττικής, που είναι ο αποκλειστικός πάροχος φυσικού αερίου στα νοικοκυριά του Λεκανοπεδίου για 30 χρόνια, είναι η ΔΕΠΑ με 51% και η Αttiki Denmark με 49%, η οποία έχει και τη διοίκηση. Οι μέτοχοι της Αttiki Denmark είναι η Shell Gas & Ρower και η αμερικανική Duke Εnergy, η οποία αποσύρθηκε πρόσφατα από την Αttiki Denmark.
Το ποσοστό της παραμένει υπό διεκδίκηση, ενώ το ενδιαφέρον για το μερίδιο των Αμερικανών που απεχώρησαν διεκδικούν κυρίως Ιταλοί: σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν ενδιαφερθεί ήδη η ΕΝΙ αλλά και η Εdison, που είναι αντιστοίχως η μεγαλύτερη δημόσια και η μεγαλύτερη ιδιωτική εταιρεία ενέργειας στη γειτονική Ιταλία.
Η ΔΕΠΑ διαθέτει δικαίωμα πρώτης προτίμησης για την αγορά των μετοχών για οκτώ χρόνια μετά τη σύναψη της συμφωνίας, που έγινε το 2001, δηλαδή ως εφέτος, το 2009. Η οκταετία έχει εκπνεύσει τυπικά, αλλά νομικοί κύκλοι υποστηρίζουν ότι, εφόσον η ειδοποίηση αποχώρησης της Duke έγινε μέσα στο 2009, ισχύει η πρώτη προτίμηση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιμα τικής Αλλαγής δεν φαίνεται να προκρίνει κατ΄ αρχήν τη γραμμή κρατικοποίησης της ΕΠΑ Αττικής, διότι εκτός των άλλων κάτι τέτοιο θα έδινε λάθος σήμα στις διεθνείς αγορές. Να σημειωθεί ότι στο αρχικό σχήμα της Αttiki Denmark το 2001 υπήρχαν η Shell Gas & Ρower, η οποία συνεχίζει κανονικά να συμμετέχει, και η αμερικανική Cinergy, που είχε τότε έντονο ενδιαφέρον για την ελληνική αγορά. Αργότερα η Duke εξαγόρασε συνολικά τη Cinergy και με τον τρόπο αυτόν κατέστη υποχρεωτικά και μέτοχος της Αttiki Denmark. Η Cinergy το 2003 είχε συνάψει δάνειο αξίας 65 εκατ. ευρώ από την Αγροτική Τράπεζα με εγγύηση τις μετοχές της στην ΕΠΑ Αττικής. Το δάνειο, όπως και όλα τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις της Cinergy, μεταξύ των οποίων και ο διορισμός γενικού διευθυντή, περιήλθαν στην Duke, που την εξαγόρασε το 2006. Η αμερικανική εταιρεία αποφάσισε να αποχωρήσει και από την Ελλάδα και να επικεντρωθεί στην αμερικανική αγορά για δύο λόγους: πρώτον, επειδή η ίδια, σε αντίθεση με τη Cinergy, ουδέποτε είχε ισχυρό στρατηγικό ενδιαφέρον για τη Νότια Ευρώπη· και, δεύτερον (και κυριότερο), επειδή λόγω οικονομικής ύφεσης στην Αμερική έχει δεχθεί ισχυρά χτυπήματα εκεί και αναγκάζεται να «μαζευτεί» στις Ηνωμένες Πολιτείες για να αντιμετωπίσει τον οξύτατο ανταγωνισμό σε συνθήκες κρίσης της μεγαλύτερης καταναλωτικής αγοράς του πλανήτη.
Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που χαρακτηρίζει την επένδυσή της αποτυχημένη στην Ελλάδα, επειδή λόγω προβλημάτων στην Αμερική δεν μπορεί πλέον να χρηματοδοτεί άλλες συμμετοχές εκτός ΗΠΑ.
Η Duke αποχωρώντας από την Ελλάδα θα σταματήσει να αποπληρώνει το δάνειο στην Αγροτική (έχουν απομείνει περίπου 50 εκατομμύρια) και θα προχωρήσει, σε αντάλλαγμα, σε εκχώρηση των μετοχών της στην ΕΠΑ Αττικής, στην κρατική ελληνική τράπεζα. Η ΑΤΕ πάντως δεν φαίνεται διατεθειμένη να αποδεχθεί την εκχώρηση, αφού δεν θέλει να γίνει συνεταίρος σε κάτι που δεν είναι το αντικείμενό της, συνεπώς θα περιμένει τις εξελίξεις για τον επενδυτή που θα διαδεχθεί την Duke στο μετοχικό κεφάλαιο της ΕΠΑ Αττικής. Εκτός από τους Ιταλούς, δεδομένο είναι και το ενδιαφέρον της Shell, που κατέχει σχεδόν το ήμισυ των μετοχών της Αttiki Denmark και από την οποία προέρχεται ο σημερινός επικεφαλής της ΕΠΑ Αττικής κ. Χρ. Μπαλάσκας, ενώ από τραπεζικές πηγές έχει ακουστεί και ενδιαφέρον από τη Μotor Οil, που πρόσφατα εξαγόρασε το δίκτυο πρατηρίων της Shell στη χώρα μας. Αν τελικά δεν βρεθεί αντικαταστάτης της Duke, η Αγροτική θα προχωρήσει σε εκποίηση των μετοχών μέσω πλειστηριασμού.
Για να γίνει αποδεκτή η προσφορά της ΕΝΙ, πάντως, πρέπει να συγκατανεύσει και η ΔΕΠΑ, αφού τυπικά απαγορεύεται ένας επενδυτής να έχει και τις τρεις ΕΠΑ στην Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, όλες οι εξελίξεις θα τεθούν υπό την έγκριση και της ΕΕ, αφού οι Βρυξέλλες έχουν δώσει μονοπωλιακό δικαίωμα για 30 χρόνια στην ΕΠΑ να πωλεί φυσικό αέριο στα νοικοκυριά του Λεκανοπεδίου.
Η ΕΠΑ Αττικής προγραμματίζει μέσα στο 2010 να προσελκύσει 20.000
νέους καταναλωτές που αντιστοιχούν σε επιπλέον πωλήσεις 330.000.000 κυβικών μέτρων με αύξηση της τάξεως του 20%. Ηδη με το φυσικό αέριο έχουν συνδεθεί περίπου 220.000
νοικοκυριά και περίπου 250 βιομηχανίες και βιοτεχνίες στην Αττική.
