Tα βιβλία που παρουσιάζουμε σήμερα δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο από πλευράς όγκου: το ένα είναι σχεδόν βιβλίο τσέπης, ενώ οι διαστάσεις του άλλου θυμίζουν εγκυκλοπαίδεια. Και τα δύο όμως πραγματεύονται ένα επίκαιρο και εν πολλοίς «καυτό» θέμα, το περιβάλλον.
Πυξίδα στη φουρτούνα της βιοποικιλότητας
Το βιβλίο του κ. Αρτέμη Μ. Αθανασάκη είναι ένας «οδηγός προς ναυτιλλομένους», ένας μπούσουλας που στόχο έχει να καθοδηγήσει τους εκπαιδευτικούς στα «φουρτουνιασμένα νερά» της βιοποικιλότητας. Βλέπετε, ο συγγραφέας, συνταξιούχος σχολικός σύμβουλος, διαθέτει πείρα τεσσάρων δεκαετιών στην εκπαίδευση και αποτελεί ίσως τον καταλληλότερο άνθρωπο για να λειτουργήσει ως δάσκαλος δασκάλων. Στα οκτώ κεφάλαια του βιβλίου το οποίο έχει τίτλοΗ βιοποικιλότητα ως περιβαλλοντικός πόρος οικολογικής και πολιτισμικής αξίαςαποσαφηνίζονται όλες οι έννοιες που πρέπει να έχει κατακτήσει ένας εκπαιδευτικός για να είναι σε θέση να αναπτύξει τα θέματα της βιοποικιλότητας στην τάξη. Επιπροσθέτως δίνονται πληροφορίες και δεδομένα τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν κεντρικά σημεία για ανάπτυξη συζητήσεων.
Στα δύο πρώτα κεφάλαια του βιβλίου, τα οποία είναι αφιερωμένα στην οικολογία και στη βιοποικιλότητα, γίνεται μια ιστορική διαδρομή που καταλήγει στα ισχύοντα σήμερα δεδομένα. Το τρίτο κεφάλαιο αναλύει τα επίπεδα της βιοποικιλότητας (π.χ., γενετική ή πλούτος ειδών), το τέταρτο είναι αφιερωμένο στα αίτια υποβάθμισης της βιοποικιλότητας (ανθρωπογενή και μη) και το πέμπτο, το οποίο τιτλοφορείται «Αξίες της βιοποικιλότητας», αναφέρεται στις οικονομικές, αισθητικές και άλλες απολαβές μας από τη βιοποικιλότητα. Το έκτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στη βιοποικιλότητα της χώρας μας ενώ το έβδομο στις προοπτικές και προσδοκίες διατήρησης και προστασίας της.
Το όγδοο και τελευταίο κεφάλαιο είναι ένας εκτενής κατάλογος αναφορών ο οποίος παρέχει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό που το επιθυμεί να εντρυφήσει περαιτέρω σε κάποιο θέμα.
Το πόνημα του κ. Αθανασάκη είναι αναμφίβολα πολύ χρήσιμο υπό την έννοια ότι παρέχει ορθές και σαφείς πληροφορίες για θέματα που πολλοί εκπαιδευτικοί καλούνται να διδάξουν αλλά ποτέ οι ίδιοι δεν έχουν διδαχθεί. Ακριβώς όμως επειδή συμβαίνει αυτό (επειδή, δηλαδή, οι σημερινές απαιτήσεις μας από τους εκπαιδευτικούς μας είναι τεράστιες χωρίς να τους έχουν παρασχεθεί τα αντίστοιχα εφόδια), θα μπορούσε ο συγγραφέας και σχολικός σύμβουλος να έχει πάει ένα βήμα πιο κάτω: θα μπορούσε, δηλαδή, να μην έχει εξαντλήσει το θέμα στην παροχή πληροφοριών αλλά να είχε δώσει εκπαιδευτικά παραδείγματα, να είχε υποδείξει πώς θα μπορούσαν να διδαχθούν τα (δύσκολα και περίπλοκα κάποιες φορές) θέματα της βιοποικιλότητας. Ισως πάλι αυτό να είναι ο στόχος ενός επόμενου βιβλίου του…
Οικολογία, γιατί είμαστε όλοι μέρος του οικοσυστήματος
Το βιβλίοΟικολογίατο οποίο υπογράφεται από τον Μanuel C. Μolles Jr, ομότιμο καθηγητή Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού, είναι κατ΄ αρχάς ένα φοιτητικό εγχειρίδιο. Μεταφρασμένο από τον έλληνα συνάδελφό του Θ. Γεωργιάδη, καθηγητή στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, το βιβλίο περιλαμβάνει όλα όσα θα όφειλε να μάθει ένας φοιτητής για την οικολογία, για τη«μελέτη των σχέσεων μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντος», όπως διευκρινίζεται στην αρχή της εισαγωγής.
Πράγματι στα 23 κεφάλαιά του, τα οποία είναι κατανεμημένα σε έξι επί μέρους ενότητες, ο αναγνώστης πληροφορείται όλα όσα αφορούν τις εν λόγω σχέσεις. Η πρώτη ενότητα αφορά τη φυσική ιστορία των υδρόβιων και των οργανισμών της ξηράς, η δεύτερη τις σχέσεις (θερμοκρασιακές, ενεργειακές, κοινωνικές κτλ.) που αναπτύσσονται μεταξύ των ατόμων, η τρίτη είναι αφιερωμένη στην πληθυσμιακή οικολογία (γενετική πληθυσμών και φυσική επιλογή, κατανομή, δυναμική πληθυσμών) και η τέταρτη στις αναπτυσσόμενες αλληλεπιδράσεις (ανταγωνισμός, αμοιβαιότητα, παρασιτισμός κτλ.). Τέλος, οι δύο τελευταίες αφορούν μεγαλύτερες κλίμακες: η πέμπτη κοινότητες και οικοσυστήματα και η έκτη ξεκινά από την οικολογία του τοπίου για να καταλήξει στην παγκόσμια οικολογία. Η καθαρότητα του λόγου και η πληρότητα με την οποία δίνεται το αχανές πεδίο της οικολογίας καθιστούν το βιβλίο απαραίτητο για όλους τους φοιτητές, που ούτως ή άλλως είναι το κοινό για το οποίο γράφτηκε. Αν τώρα διερωτάσθε γιατί εκτιμούμε ότι ένα φοιτητικό εγχειρίδιο θα πρέπει να βρίσκεται στις βιβλιοθήκες όλων μας, η απάντηση βρίσκεται στο παρακάτω απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου: «Οι άνθρωποι μελετούσαν την οικολογία από την αρχή ύπαρξης του είδους. Η επιβίωσή μας έχει εξαρτηθεί από το πόσο καλά μπορούμε να παρατηρούμε τις μεταβολές στο περιβάλλον και να προβλέπουμε τις αντιδράσεις των οργανισμών απέναντι σε αυτές τις μεταβολές. Οι πρώτοι κυνηγοί και συλλέκτες έπρεπε να είναι εξοικειωμένοι με τις συνήθειες των θηραμάτων τους. Επίσης έπρεπε να γνωρίζουν πού να βρίσκουν καρπούς για τροφή και πότε αυτοί ωρίμαζαν. Αργότεραοι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι έπρεπε να μπορούν να διακρίνουν τις μεταβολές του καιρού και των εδαφών και πώς αυτές οι μεταβολές μπορούσαν να επηρεάσουν τις σοδειές και τα οικόσιτα ζώα τους.
Σήμερατο μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πληθυσμού ζει σε πόλεις και οι περισσότεροι από εμάς έχουν μικρή άμεση επαφή με τη φύση.Εν τούτοις,περισσότερο από ποτέ άλλοτετο μέλλον του είδους μας εξαρτάται από το πόσο καλά κατανοούμε τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και του περιβάλλοντος. Χρειάζεται να μελετήσουμε αυτές τις σχέσεις γιατί το είδος μας μεταβάλλει ραγδαία το περιβάλλον της γης, χωρίς όμως από την άλλη να κατανοούμε πλήρως τις συνέπειες αυτών των αλλαγών.Για παράδειγμα,εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας αυξήθηκε σημαντικά το άζωτο που ανακυκλώνεται στη βιόσφαιρα, άλλαξε η χρήση του εδάφους σε όλη τη γη,ενώ πολλαπλασιάστηκε η συγκέντρωση CΟ2 στην ατμόσφαιρα. Αλλαγές όπως αυτές απειλούν την ποικιλότητα της ζωής στη γη και μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο το σύστημα υποστήριξης της ζωής. Στην αυγή του 21ου αιώναεπιβάλλεται να γίνουμε για άλλη μία φορά λαμπροί μελετητές της οικολογίας».
soufleri@tovima.gr
