ΤΟ ΠΑΠΟΥΤΣΙ που εκτοξεύθηκε την περασμένη εβδομάδα από έναν εξοργισμένο τούρκο φοιτητή εναντίον του επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου
Ντομινίκ Στρος-Καν δεν βρήκε τον στόχο του. Στην πραγματικότητα, όμως, επρόκειτο για διπλά άστοχη ενέργεια. Για την ακρίβεια ήταν μια δικαιολογημένη αντίδραση με… χρονοκαθυστέρηση. Στο πρόσωπο του σημερινού διευθυντή του ΔΝΤ οι Τούρκοι, και μαζί τους όλες οι αναδυόμενες οικονομίες, βλέπουν τους προκατόχους του Στρος-Καν και κυρίως τον ομοεθνή προκάτοχό του Μισέλ Καντεσί. Ο επί 13 χρόνια διευθυντής του Ταμείου έσπειρε «φιλικές προς τις αγορές μεταρρυθμίσεις» για να θερίσει λίγο αργότερα αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις στη Νοτιοανατολική Ασία,στη Νότια Αμερική (με πιο χαρακτηριστική περίπτωση εκείνη
της Αργεντινής) και στην Τουρκία. Δικαίως λοιπόν το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα, «παιδιά» των διαπραγματεύσεων στο Μπρέτον Γουντς των ΗΠΑ τον Ιούλιο του 1944, προκαλούν δυσάρεστους συνειρμούς και ενίοτε πιο θεαματικές ή καταστρεπτικές αντιδράσεις όπως οι τελευταίες στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά την τελευταία διετία το Ταμείο, υπό την καθοδήγηση του γάλλου διευθυντή, «δεν είναι πια το παλιό ΔΝΤ», όπως ο ίδιος λέει. Ασφαλώς κανείς δεν περιμένει από έναν υπερεθνικό οικονομικό οργανισμό που επινοήθηκε ως θεματοφύλακας του καπιταλιστικού συστήματος να μετατραπεί σε φιλανθρωπικό ίδρυμα. Φαίνεται ωστόσο ότι όταν ο επικεφαλής ακόμη και ενός καπιταλιστικού θεσμού είναι πρώην κομμουνιστής και (πρώην;) Σοσιαλιστής, κάτι μπορεί να αλλάξει…
Πριν από δύο χρόνια, τον Νοέμβριο του 2007, ο Νικολά Σαρκοζί πρότεινε για τη θέση του επικεφαλής του ΔΝΤ έναν πρώην υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Λιονέλ Ζοσπέν. Η πρόταση του νεοεκλεγέντος τότε γάλλου προέδρου θεωρήθηκε όχι μόνο προκλητική κίνηση προς τους Σοσιαλιστές, αφού έτσι «προσεταιριζόταν» ένα εξέχον μέλος του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος, αλλά και αναπάντεχη. Δεν τελεσφόρησε, αφού βρέθηκε καταλληλότερος υποψήφιος. Επίσης Σοσιαλιστής, αλλά με αδιάσειστα διαπιστευτήρια προσήλωσης στη «νέα οικονομική ορθοδοξία» που αποτελούσε ο οικονομικός φιλελευθερισμός και δεν είχε αμφισβητηθεί ακόμη από την κρίση. Κατά τη θητεία του στο υπουργείο Οικονομικών προώθησε ένα ευρύτατο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων μεγάλων κρατικών μονοπωλίων όπως αυτό της France Τelecom, μέσω του οποίου μειώθηκαν δραστικά το δημόσιο χρέος και η ανεργία. Αντίστροφα το ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε, «συμπαρασύροντας» σε ανοδική πορεία και τη δημοτικότητα του ιδίου.
Μπροστά του ανοιγόταν ένας νέος, δύσκολος δρόμος. Η αμερικανική αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων είχε αρχίσει ήδη να διολισθαίνει, αν και το μέγεθος της κρίσης θα διαφαινόταν πιο ξεκάθαρα τον επόμενο χρόνο με την κατάρρευση της Lehman Βrothers. Στις αρχές του 2008, στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, ο Στρος Καν επισημαίνει ότι «κάτι σάπιο υπάρχει» στα ενεργητικά των τραπεζών. Θα υπεραμυνθεί τότε των πακέτων αναθέρμανσης της οικονομίας, υποστηρίζοντας ότι μόνον έτσι θα αποφευχθούν τα πολύ χειρότερα τόσο για τις οικονομικά εύρωστες χώρες όσο και για τις πιο αδύναμες οικονομίες. Η Κίνα δεν εφείσθη χρημάτων και πολύ σύντομα έδρεψε τους καρπούς της γενναίας στήριξης της οικονομίας της. ▅ Νέο πρόσωπο, αναβαθμισμένος ρόλος
Ολοι συμφωνούν, ακόμη και οι φειδωλοί σε επαίνους προς τους Γάλλους βρετανοί αναλυτές, ότι η ψυχραιμία που επέδειξε όλο αυτό το διάστημα ο διευθυντής του ΔΝΤ συνέβαλε καθοριστικά στην αντιμετώπιση της κρίσης. Το Ταμείο ενίσχυσε με περισσότερα από 2 δισ. δολάρια την καταρρέουσα οικονομία της Ισλανδίας, ενώ ακόμη μεγαλύτερο ήταν το δάνειο προς την Ουκρανία (16,5 δισ. δολάρια). Συνολικά η Ισλανδία, η Ουγγαρία, η Λευκορωσία, η Ουκρανία, η Πολωνία και το Πακιστάν έλαβαν ενισχύσεις ύψους 150 δισ. δολαρίων.
Και αν το χαρακτηριστικό της ψυχραιμίας φαντάζει κάπως νεφελώδες, αυτό που σίγουρα χαρακτηρίζει το «νέο ήθος» του ΔΝΤ είναι ότι δεν απαίτησε από τις δανειζόμενες χώρες «αιματηρές θυσίες». Δεν πρόκειται βέβαια για ελεημοσύνη ούτε και για «δανεικά και αγύριστα». Το διευθυντήριο του ΔΝΤ έχει πλέον διδαχθεί και ξέρει ότι κανένας οφειλέτης δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του αν «στεγνώσει» οικονομικά. Οσο και αν το σφίξεις, έχει και το ζωνάρι τα όριά του. Αντίθετα λοιπόν με τους προκατόχους του, ο νυν επικεφαλής του οργανισμού επικροτεί τις δημόσιες δαπάνες και συνηγορεί υπέρ της ρύθμισης και της εποπτείας των «απορυθμισμένων» χρηματοπιστωτικών αγορών. Δεν κουράζεται να μιλάει για την «υιοθέτηση νέων πρακτικών» και για την «ανάγκη να συμπληρωθούν τα κενά που υπάρχουν ώστε να διαδραματίσει το ΔΝΤ πιο ενεργό ρόλο στην εποπτεία και στη ρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος».
Ο ίδιος οριοθέτησε ως «σημείο εκκίνησης του νέου ΔΝΤ» την πρόσφατη συνδιάσκεψη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου με την Παγκόσμια Τράπεζα. Την ώρα λοιπόν που οι «αντισυστημικοί» διαδηλωτές έβαζαν φωτιά στα υποκαταστήματα των τραπεζών της Πόλης, μέσα στον χώρο όπου συνεδρίαζαν τα μέλη των εθνικών αντιπροσωπειών κυοφορούνταν θεσμικές αλλαγές στους δύο υπερεθνικούς οργανισμούς. Ο γάλλος διευθυντής του θεματοφύλακα της σταθερότητας του νομισματικού συστήματος ζητούσε «συντονισμένη και κοινή δράση» από όλα τα μέλη, προκειμένου να εξασφαλιστούν και μελλοντικά η οικονομική σταθερότητα και η ειρήνη.
«Η οικονομική ύφεση και η περιθωριοποίηση θα μπορούσαν να καταλήξουν σε κοινωνικές αναταραχές, πολιτική αστάθεια, ακόμη και ανατροπή της δημοκρατίας.Αυτό θα οδηγούσε σε πόλεμο και θα πρέπει οπωσδήποτε να αποφευχθεί». Μίλησε δηλαδή για όσα δεν είχαν κατά νου οι εμπνευστές των νεοφιλελεύθερων συνταγών της προηγούμενης δεκαετίας που βύθισαν στην κρίση «αναδυόμενες» ή ακόμη και «πολλά υποσχόμενες» οικονομίες. Αμφότεροι οι επικεφαλής των δύο οργανισμών αναφέρθηκαν στην επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης της εντεινόμενης κοινωνικής κρίσης, δηλαδή της ανεργίας. Διότι εκτός από τη χρηματοοικονομική σφαίρα των επινοημένων επενδυτικών προϊόντων υπάρχει και η πραγματική οικονομία των απολύτως υπαρκτών προσώπων.
▅ Περισσότερη πολυφωνία
Επειδή όμως οι καλές ιδέες και οι αγαθές προθέσεις απαιτούν χρήμα για να υλοποιηθούν, ο Ντομινίκ Στρος-Καν ζήτησε από τους εισφέροντες «μετόχους» του Ταμείου να ενισχύσουν και μάλιστα γενναία την κεφαλαιακή του βάση. «Πόσο πολύ θα χρειαστεί; Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Κάποιοι μιλούν για 1 τρισ. δολάρια ενώ άλλοι για ακόμη περισσότερα» διεμήνυσε ο ίδιος. Μεταξύ των «άλλων» βέβαια είναι και ο ίδιος που θεωρεί ότι το Ταμείο θα πρέπει να έχει δανειακή ικανότητα που να φθάνει στα 2 τρισ. δολάρια. Πώς όμως θα γίνει αυτό;
Οι ανισορροπίες στο νομισματικό σύστημα, λέει ο Στρος-Καν, προέρχονται από τον σχηματισμό υπέρογκων συναλλαγματικών αποθεμάτων από τις πιο αδύναμες κυρίως χώρες που «τρέμουν» μήπως βρεθούν απροετοίμαστες σε μια δυνητική κερδοσκοπία εις βάρος του εθνικού τους νομίσματος. Ο πρωταρχικός ρόλος του Ταμείου είναι η εξασφάλιση των «ευάλωτων» χωρών και η στήριξή τους σε ανάλογες περιστάσεις. Για τον λόγο αυτόν κάλεσε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο εντός του οργανισμού, κάτι που μεταφράζεται σε αυξημένες εισφορές. Αυτό φυσικά συνεπάγεται αυξημένα δικαιώματα ψήφου των ίδιων χωρών με παράλληλη «υποβάθμιση» άλλων μελών από την Ευρώπη που είχαν ως τώρα δυσανάλογη δυναμικότητα προς το οικονομικό τους μέγεθος.
Με την αναδιανομή των δυνάμεων εντός του οργανισμού επιτυγχάνεται ο εξορθολογισμός της βαρύτητας κάθε χώρας και η ενίσχυση της φωνής σχεδόν «άφωνων» ως τώρα χωρών. Η μεγάλη κερδισμένη δεν είναι άλλη από την Κίνα, η οποία αποκτά το 7,5% των δικαιωμάτων έναντι του ισχνού 4% της Ιαπωνίας.
Η ηγεμονία πάντως των ΗΠΑ δεν απειλείται προς το παρόν καθόλου, όχι μόνο λόγω του 17% των αντίστοιχων δικαιωμάτων όσο και του δικαιώματος του βέτο που μόνη αυτή κατέχει. Μπορεί ένας υπερεθνικός θεσμός να «αισθάνεται» την ανάγκη να συμβαδίσει με τον «πολυπολικό» κόσμο που αναδύεται στη μετά την κρίση εποχή, όμως ας μην ξεχνάμε ότι έστω και υπό το «πιλοτάρισμα» ενός γάλλου κυβερνήτη παραμένει ένας «αμερικανόπνευστος» οργανισμός. Αυτό μαρτυρεί άλλωστε το γεγονός ότι ο «πύργος ελέγχου» βρίσκεται στην Ουάσιγκτον. Ποιος είναι ο DSΚ
Ο Ντομινίκ Στρος-Καν ή DSΚ, όπως τον αποκαλούν συχνά οι συμπατριώτες του, γεννήθηκε το 1949 στα περίχωρα του Παρισιού, στη φημισμένη όσο και ακριβή συνοικία του Νεϊγύ στο δημαρχείο της οποίας είχε υπογραφεί 30 χρόνια νωρίτερα η ομώνυμη συνθήκη. Γόνος εύπορης οικογένειας εβραίων, θα φοιτήσει μεταξύ άλλων στη φημισμένη Ανώτατη Σχολή Εμπορίου του Παρισιού (ΗΕC), το πτυχίο της οποίας θεωρείται διαβατήριο για τις ανώτερες θέσεις στη δημόσια διοίκηση και στις μεγάλες επιχειρήσεις. Υστερα από πολυετείς σπουδές στη νομική, στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες θα ακολουθήσει ακαδημαϊκή καριέρα. Ηδη, όμως, συμμετέχει ενεργά στην πολιτική. Στα φοιτητικά του χρόνια υπήρξε μέλος της ανεξάρτητης από το «ορθόδοξο» κομμουνιστικό κόμμα Ενωσης Κομμουνιστών Φοιτητών, ενώ λίγο αργότερα θα βρεθεί στο Κέντρο Σοσιαλιστικών Μελετών, Ερευνών και Εκπαίδευσης. Επρόκειτο για ένα μαρξιστικό κέντρο (δεξαμενή σκέψης θα ονομαζόταν σήμερα), το οποίο συνδέθηκε αργότερα με το Σοσιαλιστικό Κόμμα. Εκεί γνωρίστηκε με τον μετέπειτα πρωθυπουργό Λιονέλ Ζοσπέν ο οποίος του εμπιστεύθηκε τον τομέα της οικονομικής πολιτικής. Από αυτή τη θέση (1997-1999) θα υπερασπιστεί- αν και με κάποιες επιφυλάξεις ως προς την εφαρμογή του – το 35ωρο αλλά θα προωθήσει και πιο φιλελεύθερες πολιτικές, όπως οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις πρώην δημοσίων υπηρεσιών, η μείωση του φόρου των επιχειρήσεων σε ορισμένους τομείς και η μεταρρύθμιση των ασφαλιστικών ταμείων. Το 2006 ήταν υποψήφιος για το χρίσμα των Σοσιαλιστών για τις επικείμενες προεδρικές εκλογές, όμως η πλειοψηφία των μελών του κόμματος προτίμησε τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ.
Υστερα από δύο γάμους παντρεύτηκε τη διάσημη και ευειδή δημοσιογράφο Αν Σενκλέρ με την οποία έχουν αποκτήσει έξι παιδιά. Την περασμένη χρονιά βρέθηκε απολογούμενος για το ερωτικό ειδύλλιο που έφερε στο φως η «Wall Street Journal». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, είχε εφήμερη, όπως αποδείχτηκε, ερωτική σχέση με την ουγγρικής καταγωγής υπάλληλο του Ταμείου Πιρόσκα Νάγκι η οποία στη συνέχεια παραιτήθηκε. Το γεγονός δεν πέρασε καθόλου απαρατήρητο: ορισμένοι από τους επίδοξους μνηστήρες του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος άρχισαν τα «συντροφικά» μαχαιρώματα, την ώρα που στελέχη της κυβέρνησης Σαρκοζί έσπευσαν να τον υπερασπιστούν.
Οι φτωχοί χρηματοδοτούν τους πλουσίους
Η δημιουργία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και της Παγκόσμιας Τράπεζας προβλέπεται στην Τελική Πράξη της Συνδιάσκεψης στο Μπρέτον Γουντς των ΗΠΑ (22 Ιουλίου 1944). Και οι δύο θεσμοί ορίστηκε να λειτουργούν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Το ΔΝΤ ειδικότερα είχε μια διπλή αποστολή: να βοηθήσει στον επανακαθορισμό των διεθνών συναλλαγματικών ισοτιμιών και στη μετατρεψιμότητα των διαθεσίμων των χωρών μετά τη λαίλαπα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την κατάργηση του «κανόνα χρυσού». Επειτα όμως από την πρώτη ενεργειακή κρίση του 1973, το ΔΝΤ μετατράπηκε σιγά σιγά σε έναν διεθνή οργανισμό στον οποίο «προστρέχουν» οι αναπτυσσόμενες χώρες προκειμένου να αντλήσουν κεφάλαια και να αποκαταστήσουν τις ανισορροπίες στα ισοζύγια πληρωμών τους.
Από την κρίση του 1981-1982 και εντεύθεν οι μεγάλες εμπορικές τράπεζες έκλεισαν τις πόρτες τους στον Τρίτο Κόσμο και έθεσαν ως πρωταρχικό στόχο τους να επιτύχουν την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους των λεγόμενων αναπτυσσόμενων χωρών. Η δημοσιονομική τάξη αναδείχθηκε σε οικονομικό αξίωμα και σε πολιτική αξίωση διεθνώς. Ας μην ξεχνάμε ότι στις ΗΠΑ είχε ήδη εκλεγεί (από το 1980) ο Ρόναλντ Ρίγκαν και στη Βρετανία (από το 1979) η Μάργκαρετ Θάτσερ, οι ηγέτες που επέβαλαν την πολιτική επικράτηση των οικονομικών αρχών της Σχολής του Σικάγου, του αποκαλούμενου «νεοφιλελευθερισμού».
Είχε ήδη ξεσπάσει ο πόλεμος Ιράν- Ιράκ, το πετρέλαιο είχε γίνει πανάκριβο, πολλές δυτικές οικονομίες είχαν πέσει σε ύφεση και οι ισολογισμοί πολλών μεγάλων επιχειρήσεων ήταν απογοητευτικοί. Ετσι η ροή των κεφαλαίων άλλαξε όπως τα νερά του Ευρίπου: το χρήμα άρχισε να κατευθύνεται από τον φτωχό Νότο προς τον πλούσιο Βορρά! Στην Εκθεση για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη που δημοσίευσε ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών το 1992 αποκάλυψε ότι από το 1983 ως το 1990 η καθαρή εκροή κεφαλαίων από τον Τρίτο Κόσμο με προορισμό τις πλούσιες χώρες έφθασε στα 150,5 δισ. δολάρια. Πρόκειται για ποσό που ισοδυναμεί (αν αποπληθωριστεί) με το διπλάσιο των κονδυλίων που προέβλεπε το περίφημο Σχέδιο Μάρσαλ για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο!
