Η εκδίκηση της φτήνιας
Πένθησα τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη μέσα στο ταξί που με οδηγούσε στο νεκροταφείο· παγιδευμένος ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα αυτοκίνητα που σπρώχνονταν στριμωγμένα να κατέβουν την Ηλία Ηλιού προς τη Νέα Σμύρνη, θυμόμουν πως έγραφε και ξανάγραφε τότε που τον διάβαζα στο «Βήμα», πως έλεγε και ξανάλεγε τότε που κάναμε παρέα, για την «ακριβή ανάπτυξη: πως το πρόβλημα δεν είναι να έχουμε αύξηση του ΑΕΠ και οικονομική επέκταση, αλλά ανάπτυξη που συνυπολογίζει τις μελλοντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις και προσπαθεί να τις αποφύγει· και αυτό κοστίζει, κάνει τις επενδύσεις ακριβότερες, απαιτεί περισσότερο χρόνο η απόσβεσή τους, τα κέρδη είναι μικρότερα.
Και εγώ ήμουν παγιδευμένος ανάμεσα στα εκατομμύρια οχήματα της φθηνής ανάπτυξης, αυτής που επιτρέπει σε όλους να αποκτήσουν αυτοκίνητο αλλά δεν νοιάζεται για μαζικές μεταφορές, για πάρκινγκ που θα φιλοξενήσουν τα αυτοκίνητα, για δρόμους που θα τους επιτρέψουν να κινηθούν- είναι ακριβά όλα αυτά τα δημόσια αγαθά. Εμείς θέλουμε ακριβά πράγματα για μας, ατομικά, δεν ενδιαφερόμαστε για αυτά που θα τα χαιρόμαστε όλοι.
Είχε περάσει ολόκληρη ώρα αφότου είχα ξεκινήσει από τη Μιχαλακοπούλου και ακόμη δεν είχα φθάσει στον τόπο που θα τιμούσαμε για τελευταία φορά τον Μιχάλη, αγωνιούσα πως δεν θα προλάβαινα την αποχαιρετιστήρια τελετή· κατέβηκα από το ταξί να συνεχίσω με τα πόδια, να προλάβω- και μπήκα κατευθείαν στην καρδιά φτηνιάρικης ανάπτυξης που απεχθανόταν: ατέλειωτη σειρά από απορριμματοφόρα και σκουπιδοτενεκέδες με υποδέχθηκε μόλις έστριψα στον δρόμο που χωρίζει τα νεκροταφεία Φαλήρου- Νέας Σμύρνης από το νεκροταφείο Καλλιθέας, της Καλλιθέας. Βρώμα και δυσωδία και δεκάδες αυτοκίνητα ακινητοποιημένα. Λες και ο δήμαρχος Νέας Σμύρνης, όπου μου φαίνεται βρίσκονται τα νεκροταφεία, ήθελε να εκδικηθεί όλους όσοι θα πήγαιναν να αποχαιρετίσουν τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη που μισούσε τη φτήνια και την ασχήμια.
Η ακριβή ανάπτυξη
Ηταν η αγαπημένη του έννοια η «ακριβή ανάπτυξη», όπως για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ο «ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός», για τον Ανδρέα Παπανδρέου οι «μη προνομιούχοι», για τον Λεωνίδα Κύρκο η «κοινωνική συνοχή», για τον Γιώργο Παπανδρέου η «συμμετοχική δημοκρατία». Είκοσι χρόνια μετά την αρθρογραφία του στο «Βήμα» εξακολουθούσε πάντα να την υπερασπίζεται: «“Ακριβή ανάπτυξη” εναντίον πανάκριβης φτήνιας…» ήταν ο τίτλος άρθρου που είχε δημοσιεύσει στη «Μεταρρύθμιση» πριν από τρία χρόνια. Αντιγράφω από εκεί την άποψή του για το ελληνικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης με τους μεγάλους ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ και τους εξίσου μεγάλους ρυθμούς υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της ποιότητας της ζωής μας:
Το «μοντέλο» αυτό είναι παλαιό, άντεξε στην πίεση των εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων, προσαρμόστηκε ακόμη και μετά την ένταξη στην ΟΝΕ, επωφελήθηκε από πολλές απόψεις μέσα από την πορεία της ενοποίησης των αγορών και την παγκοσμιοποίηση, κέρδισε έως και ιδεολογικά εύσημα και πολιτική στήριξη, και ενισχύεται από τις τετελεσμένες ή συζητούμενες και επερχόμενες «μεταρρυθμίσεις» της «νέας διακυβέρνησης» της ΝΔ (από την κατάρρευση στοιχειωδών ελεγκτικών μηχανισμώνέως τις εξαγγελίες για αυθαίρετα, δημόσια περιουσία και δάση…). Κέρδισε δηλαδή παράταση και… ελπίδες. Δεν προσφέρει ωστόσο και πολλές προοπτικές ούτε μεγέθυνσηςούτε βέβαια «ανάπτυξης» ή, ακόμα λιγότερο, αειφορίας. Κυρίως γιατί εκ κατασκευής και ιστορίας του βασίστηκε στη «φτήνια»: Απέφυγε συστηματικά,με άποψη και μέθοδο και με ιδεολογική και πολιτική κάλυψη, να περιλάβει στο κόστος και στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών τουςτο κόστος που έχει η χρήση, η διατήρηση, η αναπαραγωγή και η αναβάθμιση των φυσικών πόρων και γενικότερα του περιβάλλοντος, των πολύ απτών στοιχείων της ποιότητας ζωής και βέβαια του «ανθρώπινου κεφαλαίου», που εξάλλου δεν το είδε παρά ως απλό μέσο παραγωγής. Ετσι, π.χ., υπήρξε σχετικά φθηνή η κατοικία που εξασφάλισε σε ένα πρωτοφανώς υψηλό ποσοστό του πληθυσμού, αλλά αυτό εξασφαλίστηκε με την απουσία κόστους για την πολεοδόμηση,κόστους για την πρότερη εγκατάσταση στοιχειωδών υποδομών για αστικές παροχές, κόστους από τη φορολόγηση, αφού το 80%-90% του κλάδου της οικοδομής ανήκει στην παραοικονομία (τέρμα τα αστεία, απόλυτα αναγνωρισμένη και επιβραβευόμενη…).Και τώρα είναι εξαιρετικά ακριβή για το σύνολο, μια και η εκ των υστέρων παρέμβαση (κράτους, αυτοδιοίκησης, οικογενειών…) για να εξασφαλιστούν όσα δεν είχαν γίνεισυγκρούεται με ήδη κεκτημένα, με διαμορφωμένες καταστάσεις, με ανάγκες απαλλοτριώσεων (και μάλιστα παρανόμως καταπατημένων…), με αδυναμίες να εφαρμοστούν λύσεις. Ο καθένας μπορεί εύκολα, αν δεν δέχεται την εκδοχή «τι να κάνουμε, έτσι τα βρήκαμε…», να επιδοθεί σε ανάλογες συνοπτικές αναλύσεις ως προς μια σειρά από άλλα ζητήματα που ταλαιπωρούν ή και μπλοκάρουν την ανάπτυξη με οποιουσδήποτε σύγχρονους όρους, από το συγκοινωνιακό (βλέπε τις εξωφρενικές δικαιολογίες για να μην προχωρήσει το τραμ…)έως τον τουρισμό (που καταρρέει σε πολλές περιοχές λόγω της ιδιότυπης ανάπτυξής του…), τη γεωργία (που δεν βρίσκει νερό εκεί όπου αναπτύχθηκε με την καταλήστευση, δηλαδή «δωρεάν», του υδροφόρου ορίζοντα…) και λοιπά, και λοιπά…
Το «να σε νοιάζει»
Ηταν ακριβός άνθρωπος ο ίδιος, ο Μιχάλης, πανάκριβος, γιατί ήταν σπάνιος, σπουδαίος τύπος· εύστροφος και βαθύνους, σπινθηροβόλος και στοχαστικός ταυτόχρονα, γλυκός και διαλεκτικός στις συζητήσεις, αλλά επίμονος στις αρχές του. Δεν αρπαζόταν, επιβαλλόταν με την επιχειρηματολογία του, με τη λογική του, με το χιούμορ του. Γοητευτικός, είτε μιλούσε σε αμφιθέατρο είτε χόρευε το «Ενα βράδυ στην Καστέλα» στις γιορτές του Συνασπισμού.
* Πολλά εγκωμιαστικά, δίκαια εγκωμιαστικά, άκουσα στην κηδεία που έγινε χωρίς παπάδες, έξω από την εκκλησιά- αλλά μια φράση μού έμεινε, της Βάσως Κιντή από τον όμιλο «Αριστερά Σήμερα» που είχε ιδρύσει ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης με άλλους της Ανανεωτικής Αριστεράς: «Ελεγες την αλήθεια όχι επειδή ήσουν κυνικός, αλλά επειδή σε ένοιαζε». Τον Μιχάλη τον ένοιαζε, αυτή ήταν η ουσία της ιδιωτικής και πολιτικής του δράσης: νοιαζόταν για τους ανθρώπους του, για τον Συνασπισμό, για τη χώρα του, για την Ευρώπη.
Γιατί ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν συνειδητός πολίτης, με απόψεις και θέσεις για τον κόσμο που τον τοποθετούσαν πάντα στη δημοκρατική Αριστερά- αλλά έγινε σε μεγάλη ηλικία επαγγελματίας πολιτικός, κοντά στα 50 σχεδόν· δεν διαπαιδαγωγήθηκε σε κομματικό φυτώριο, δεν έζησε τη ζωή του μέσα σε κομματικό θερμοκήπιο, δεν είχε ανάγκη το κόμμα για να έχει κοινωνική αναγνώριση. Αυτό του επέτρεψε κάτι πολύ δύσκολο: να μη γίνει ο κυνικός πολιτικός που γνωρίζει τις αλήθειες και συμβιβάζεται με αυτές για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Μέσα στη φτήνια της υποκριτικής πολιτικής ζωής, ο Παπαγιαννάκης επέμενε να είναι πάντα ειλικρινής και ακριβός, πανάκριβος. Πήρε ένα μεγάλο και πολύτιμο κομμάτι του κόσμου μας αποχωρώντας. Αλλά όσο τον θυμόμαστε και ζει μέσα μας, κάτι από την ακριβή προσωπικότητά του θα μας βοηθάει στις δύσκολες ώρες.
Με τις κάλπες να μας προσεγγίζουν ανησυχητικά, τον ευπατρίδη της κοινής λογικής Μιχάλη Παπαγιαννάκη δραπετεύσαντα, τους μαυρογιαλούρους των κομμάτων εξουσίας να κυκλοφορούν ελεύθεροι, (μπλε να ανακοινώνουν τη δυνατότητά τους να επιτελέσουν εντός του προεκλογικού μήνα όσα δεν έπραξαν τα πέντε χρόνια διακυβέρνησής τους και πράσινους να απορούν «πού πήγαν τα λεφτά;…»), την Αριστερά να παρακολουθεί αμήχανη αποφεύγοντας να προτείνει πέραν του παιδικού «ανυπακοή» κάτι διαφορετικό- προτείνω την κυκλοφορία μακό με το σύνθημα «Από μικρός ανήκα στην Αριστερά. Μόνο που δεν θυμάμαι πια αν είναι αριστερά όπως μπαίνεις ή αριστερά όπως βγαίνεις», που πολλούς σκεπτόμενους θεωρώ ότι θα αναγνωρίσει ως πελάτες στις παραλίες…
ο εκ Ξάνθης 8
***
Με αφορμή το χθεσινό debate (τηλεμαχία; σκιαμαχία; ποια «μάχη» δηλαδή, είδατε σεις καμιά «μάχη»;) αναρωτήθηκα για μία ακόμη φορά: «Είμαστε, άραγε, χώρα αυτιστικών;». Ρωτούσε ο ένας: «Τι θα γίνει με αυτούςπου έκλεψαν περιουσιακά στοιχεία της χώρας» και απαντούσε ο άλλος: «Εμείς επιτρέψαμε(επειδή βέβαια δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς…)να έρθουν όλα στο φως». Και λοιπόν; Θα αναιρεθεί η ζημιά; Θα επιστραφούν όλα όσα αφαιρέθηκαν; Θα τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι (από δόλο ή αμέλεια, έτερον εκάτερον), για παραδειγματισμό, τουλάχιστον;
Ρωτήθηκε ο άλλος: «Λέγεται ότι το έχετε παρακάνει και ότι η σκανδαλολογία βλάπτει τον τόπο » και απαντούσε: «Η χώρα έχει ανάγκη από μια νέα(δηλαδή, δική μας)διακυβέρνηση». Πάλι καλά που δεν είπε «κουκιά σπέρνω (και ελπίζω να τα βρω όταν ανοίξουν οι κάλπες…)». Μήπως είμαστε χώρα αυτιστικών; Επειτα από τέτοιες σκέψεις, πώς να παραμείνεις.
Αισιόδοξος @otenet.gr
***
Μα τι άλλο χειρότερο μπορούσε άραγε να συμβεί σε αυτή την άμοιρη χώρα; Αφού την κάψανε, τη λεηλατήσανε, την ξεπουλήσανε στους κολλητούς, ο επιμελητής έκλεισε πρόωρα τη Βουλή για την παραγραφή και άρχισε πάλι τα από άμβωνος ανέκδοτα. Είπε ότι ΘΑ δημιουργηθούν 200.000 νέες θέσεις εργασίας παρ΄ όλο το συνεχές κλείσιμο επιχειρήσεων και την ύφεση- και γελάσαμε πικρά.
Τέτοιο μυαλό, τέτοιο τζίνι όχι μόνο βάζει τα γυαλιά στους ευρωπαίους εταίρους μας με τις ρηξικέλευθες- παρ΄ ότι ασυνάρτητες- απόψεις του: Πολύ φοβούμαι ότι θα μας τον κλέψουν οι Αμερικάνοι!
Πήτερ Ορτον, Αθήνα
***
«Σας ενημερώνουμε ότι την Τετάρτη 27.5. το σχολείο θα είναι κλειστό λόγω Τακτικής Γενικής Συνέλευσης του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών». Στη συνέλευση θα παραστεί το 1/4 περίπου των δασκάλων, ενώ οι υπόλοιποι θα πάνε για ψώνια. Στις 12 Ιουνίου τα μαθήματα θα σταματήσουν, αλλά οι δάσκαλοί μας δεν διανοούνται να πραγματοποιήσουν τη συνέλευσή τους (π.χ.) στις 15 Ιουνίου. Σκέπτονται όπως και οι μαθητές τους: «Κάνω τα πάντα για να χάσω μια μέρα μάθημα». Αντιπαθούν τη δουλειά τους και το σχολείο. Και έχουν τον συνδικαλισμό που τους αξίζει και εμείς χειρότερη Παιδεία από αυτή που αξίζουμε.
Παναγιώτης Τυβίγγιος (Τέκνο δασκάλων)
***
Είναι άξιοι θαυμασμού αυτοί οι Βυζαντινοί, που ανάμεσα σε τόσες ίντριγκες, συνωμοσίες, δολοφονίες, έβρισκαν χρόνο και χώρο για να διερωτηθούν: «Τις στιχίζει κρείττον; Ευριπίδης ή Πισίδης; ». Γνήσια πνευματικά τέκνα τους εμείς, ας αναρωτηθούμε: Ποιος παπαγαλίζει καλύτερα; ο Κώστας ή ο Γιώργος; Η απάντηση στην κάλπη της επόμενης Κυριακής.
Γ. Κ. @otenet.gr
***
Ετυχε να ανοίξω νωρίτερα τον δέκτη για την περιβόητη τηλεοπτική αναμέτρηση των πολιτικών αρχηγών, την ανελληνίστως λεγόμενη τηλεμαχία. Επεσα πάνω σε απίθανο τύπο (κάτι σαν την Πετρούλα με ανδρικό κοστούμι, που μασούσε την απαξιωτική μαστίχα του γηπεδοπαλληκαρά) ο οποίος εφέρετο ως δημοσιογράφος, επελέγη να συμβάλει στην ενημέρωσή μας διά των ερωτήσεών του και αφικόμενος έκανε δηλώσεις- επέπληττε (ο κάτι-σαν-Πετρούλα) τους αρχηγούς για τους επικοινωνιακούς τους χειρισμούς! Δεν το άντεξα και, φυσικά, δεν είδα την αναμέτρηση. Από αηδία· για αυτά που καταδέχονται να υποστούν οι πολιτικοί…
Γιώργος Κατσέας, Θεσσαλονίκη
***
Ο πρόεδρος του ΣΥΝ Αλ. Τσίπρας εκτιμά ότι το βράδυ των ευρωεκλογών θα υπάρξουν εκπλήξεις θετικές ή αρνητικές. Τέτοια διορατικότητα…
Δημήτριος Τσεχίας
