Στις ΗΠΑ, η αποτυχία του νεοφιλελεύθερου μοντέλου οικονομικής διακυβέρνησης, σε συνδυασμό με την κατάρρευση του νεοσυντηρητισμού, οδήγησε στην πολιτική αλλαγή που σηματοδοτεί η εκλογή του Μπαράκ Ομπάμα.
Στην Ευρώπη δεν διαφαίνεται ακόμη τέτοια προοπτική. Συνεχίζουν να επικρατούν συντηρητικές δυνάμεις, παρά το γεγονός ότι οι πολιτικές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης επαναφέρουν τον κρατικό παρεμβατισμό στο προσκήνιο.
Είναι, βέβαια, φανερό ότι η σώρευση ανασφαλειών, αβεβαιοτήτων και κινδύνων που συνδέονται με την εκδήλωση της παγκόσμιας κρίσης ενθαρρύνει τη στροφή προς συντηρητικές θέσεις. Ομως, όπως έδειξε η αμερικανική εμπειρία, οι προοδευτικές δυνάμεις είναι σε θέση, όταν προβάλλουν αξιόπιστο λόγο και εχέγγυα αποτελεσματικότητας, να επικρατήσουν. Οι ευρωεκλογές αποτελούν ευκαιρία ανάκαμψης. Η παγκόσμια οικονομική κρίση διαμορφώνει νέο οικονομικό και κοινωνικό σκηνικό. Η ατζέντα της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη και, ειδικότερα, στην Ελλάδα, πρέπει να επαναπροσδιοριστεί με αναφορά σε τρία κεντρικά μέτωπα:
Πρώτον, το δημοσιονομικό πρόβλημα. Το έλλειμμα και το χρέος πρέπει να μειωθούν, όχι σε βάρος των συνεπών φορολογουμένων και των αδύναμων κοινωνικών ομάδων, αλλά με καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της σπατάλης στο Δημόσιο. Αντίπαλοι είναι ο κομματισμός, η αναξιοκρατία, η αναποτελεσματικότητα, η γραφειοκρατία, η διαφθορά. Χρειάζονται μεγάλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο κράτος και στους θεσμούς.
Δεύτερον, ανταγωνιστική οικονομία. Η παραγωγική μας δομή, που κυριαρχείται από παραδοσιακές δραστηριότητες, απειλείται από τον ανταγωνισμό των χωρών χαμηλού εργατικού κόστους. Εχει κρίσιμη σημασία η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης, σε νέες τεχνολογίες που ενσωματώνουν καινοτομίες. Καταρτισμένο και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, ανάπτυξη της έρευνας, διοικητικό περιβάλλον που ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα, αποτελούν προϋποθέσεις μιας νέας αναπτυξιακής πολιτικής. Οι δημόσιες επενδύσεις και τα κοινοτικά προγράμματα πρέπει να στραφούν σε δραστηριότητες υψηλής τεχνολογίας. Η πληροφορική και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν προτεραιότητα. Πρέπει να αναβαθμιστεί το κράτος, ως εργαλείο οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής. Σε αυτόν τον αγώνα πρέπει να πρωτοστατήσουν οι προοδευτικές δυνάμεις. Τρίτον, κοινωνική συνοχή. Οι ανισότητες έχουν διευρυνθεί με σειρά ευνοϊκών ρυθμίσεων υπέρ των κερδών και του κεφαλαίου, καθώς και την υποβάθμιση της παιδείας και του κοινωνικού κράτους. Πρέπει να προταχθούν η κοινωνική συνοχή και η ισότητα ευκαιριών. Η φορολογική μεταρρύθμιση πρέπει να συμβάλει στην αναδιανομή του εισοδήματος παράλληλα με την προώθηση περιβαλλοντικών στόχων. Μεγάλο βάρος πρέπει να δοθεί στην ανασυγκρότηση του ελεγκτικού μηχανισμού και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης. Κεντρική επιδίωξη της αλλαγής στα πανεπιστήμια είναι η εξασφάλιση πραγματικής αυτονομίας σε ό,τι αφορά τις προσλήψεις, την εξέλιξη και τις αποδοχές του διδακτικού προσωπικού, την επιλογή των φοιτητών καθώς και τα προγράμματα σπουδών. Η αυτονομία, σε συνδυασμό με την αξιολόγηση και τη σύνδεσή της με τη χρηματοδότηση, θα δημιουργήσει ισχυρά κίνητρα για την προαγωγή της αριστείας και την αναβάθμιση της λειτουργίας τους. Παράλληλα, πρέπει να στηριχθεί το κοινωνικό κράτος, ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας, ώστε να ενισχυθούν η κοινωνική συνοχή και η αλληλεγγύη.
Τα σοσιαλιστικά κόμματα, για να διασφαλίσουν προοπτική νίκης στις ευρωεκλογές, πρέπει να ανανεώσουν τον πολιτικό τους λόγο. Να πείσουν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν την οικονομική και κοινωνική κρίση.
Ο κ. Γιάννος Παπαντωνίου είναι πρώην υπουργός και πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών Προοδευτικής Πολιτικής (www.kepp.gr)
