Βαριά πέφτει η σκιά της οικονομικής ύφεσης στον κάμπο. Αγρότες και κτηνοτρόφοι, πρώτη φορά την τελευταία 20ετία, νιώθουν τόσο ανασφαλείς και απογοητευμένοι από την κατάρρευση των τιμών στα προϊόντα τους, και ετοιμάζονται να εισέλθουν στον «σκληρό χειμώνα» του 2009 δίχως όνειρα, φιλοδοξίες και σκέψεις για τη νέα καλλιεργητική περίοδο. Την ίδια στιγμή μαζί με την πρωτογενή παραγωγή καταρρέει και η παραγωγική βάση της χώρας. Δεκάδες εκκοκκιστήρια ετοιμάζονται να «βάλουν λουκέτο» λόγω της υπερχρέωσης στις τράπεζες, ενώ ακόμη και οι πλέον ανθεκτικές επιχειρήσεις του κλάδου θα γνωρίσουν τη δοκιμασία συρρίκνωσης της παραγωγής αφού βαμβάκι πλέον θα καλλιεργήσουν μόνο οι ανυποψίαστοι και αυτοί που είναι υποχρεωμένοι από τα προγράμματα μείωσης της νιτρορρύπανσης. Ηδη στην Ισπανία έχει σχεδόν μηδενιστεί η παραγωγή βαμβακιού καθώς οι αγρότες βρίσκουν ασύμφορα τα τρέχοντα επίπεδα εμπορικών τιμών (κάτω από τα 20 λεπτά το κιλό όταν πέρυσι ήταν γύρω στα 40 λεπτά). Σε περιόδους οικονομικής κρίσης οι πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες είναι εκείνες που πλήττονται περισσότερο και έχουν ανάγκη κρατικής αρωγής. Οι έλληνες αγρότες πληρώνουν βαρύ το τίμημα της ανυπαρξίας κρατικών δομών ελέγχου και έλλειψης στρατηγικής από πλευράς ελληνικής πολιτείας και καλούνται μόνοι και αβοήθητοι να φέρουν εις πέρας το βαρύ έργο να παράγουν προϊόντα με κόστος μεγαλύτερο από τις τιμές που τους προσφέρει η εγχώρια αγορά.
▅ Ανύπαρκτο συνδικαλιστικό κίνημα
Το αγροτικό συνδικαλιστικό κίνημα, ανύπαρκτο να προτείνει και να διεκδικήσει, περιορίζεται να κολλά κομματικά ένσημα… Την ίδια στιγμή οι τιμές έχουν καταρρεύσει και εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες παραμένουν απλήρωτοι. Από τους παραγωγούς δημητριακών (σιτάρι, καλαμπόκι), τους βαμβακοπαραγωγούς που πούλησαν με ανοιχτές τιμές το προϊόν τους μέχρι τους ελαιοπαραγωγούς, τους παραγωγούς βιομηχανικού ροδάκινου και πάει λέγοντας, μεγάλος αριθμός αγροτών αλλά και κτηνοτρόφων τους τελευταίους μήνες αναμένει μάταια να πληρωθεί το μόχθο του. Εμποροι και βιομήχανοι επικαλούνται την οικονομική ασφυξία και την έλλειψη ρευστότητας, αντιτείνουν ότι έχουν «παγώσει» οι εξαγωγές λόγω της παγκόσμιας κρίσης και αφήνουν τους αγρότες απλήρωτους. Επί της ουσίας όταν νοσεί ο πρωτογενής τομέας νοσεί μεγάλο τμήμα της εθνικής οικονομίας από τη δευτερογενή μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων μέχρι τον τριτογενή τομέα και τις υποστηρικτικές δομές της παραγωγικής βάσης της χώρας. Το τι παράγουμε ως χώρα και πώς θα πορευτούμε στο μέλλον, έχοντας υπ΄ όψιν ότι το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών διογκώνεται συνεχώς, έχει απασχολήσει πολλούς πολιτικούς και τεχνοκράτες τα τελευταία χρόνια. Ολοι συνήθως καταλήγουν στην ανάγκη να περιοριστεί το κόστος παραγωγής έτσι ώστε τα ελληνικά αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα να καταστούν ανταγωνιστικά και ως λύση στο πρόβλημα προτείνουν τις οικονομίες κλίμακος. Θεωρούν πως το μεγάλο μειονέκτημα της ελληνικής αγροτικής οικονομίας είναι ο μικρός και κατακερματισμένος κλήρος και διαπράττουν το ίδιο λάθος, προσεγγίζοντας τον πρωτογενή τομέα με τα ίδια εργαλεία με τα οποία προσεγγίζουν και τους άλλους τομείς και κλάδους της οικονομίας. Το «small is beautiful» δεν το έχουν ακούσει, το ότι η προστιθέμενη αξία δεν μπορεί να δοθεί από το μεγάλο αλλά από το διαφορετικό δεν τους απασχολεί και ας έχουν να κάνουν με μια περιφερειακή οικονομία, είτε στον αγροτικό είτε στον τομέα της μεταποίησης. Οταν η Daewoo, η κορεατική αυτή πολυεθνική, αγόρασε πρόσφατα στη Μαδαγασκάρη 13 εκατομμύρια στρέμματα (περίπου 30% επιπλέον από τη συνολικά καλλιεργούμενη με σιτηρά έκταση στην Ελλάδα) για να καλλιεργήσει δημητριακά που θα τα προωθήσει στην αγορά της Απω Ανατολής, το να συζητούμε στη χώρα μας για διεύρυνση του κλήρου άρα και του τζίρου ώστε να επιτύχουμε με οικονομίες κλίμακος τη μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος αποτελεί στην ουσία ουτοπία.
▅ Η ευελιξία σώζει τις επιχειρήσεις
Το διαρθρωτικό πρόβλημα λοιπόν της εθνικής οικονομίας είναι ταυτόχρονα και πλεονέκτημα γιατί σε περιόδους παγκόσμιας οικονομικής κρίσης επιβιώνουν όχι οι «μεγαλομεσαίοι» (που για τα παγκόσμια δεδομένα είναι «μικρομέγαλοι») αλλά οι ευέλικτες και οικογενειακής μορφής επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις. Για παράδειγμα, το ζητούμενο δεν είναι ένας κτηνοτρόφος που έχει 200 πρόβατα να τα κάνει 1.000 για να μπορέσει να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό όταν μάλιστα δεν διαθέτει και γη για να καλλιεργήσει τη ζωοτροφή, αφού το ίδιο θα τον «φεσώσει» ο έμπορος στο γάλα, με δεδομένο ότι ο αντίστοιχος ευρωπαίος ανταγωνιστής του έχει 10.000 πρόβατα και είναι ήδη χρεωμένος…
Το ζητούμενο είναι αυτά τα 200 πρόβατα να πιστοποιηθούν ότι είναι βιολογικής εκτροφής και να πάρει προστιθέμενη αξία και για το γάλα και για το κρέας σε μια νέα και πολλά υποσχόμενη αγορά, αυτήν των βιολογικών προϊόντων. Δεύτερο παράδειγμα: το ζητούμενο δεν είναι ένας βαμβακοπαραγωγός να κάνει τα 100 στρέμματα βαμβάκι 300 αλλά να παράγει βιολογικό ή έγχρωμο βαμβάκι. Ο κάτοικος της ορεινής ζώνης να τυποποιήσει την παραγωγή του κάστανου και να την εξάγει και όχι να την παραδίδει όσο όσο σε πλανόδιους αθίγγανους! Ενώ σε όλη την Ευρώπη έχει προχωρήσει η συμβολαιακή γεωργία και οι αγρότες πρώτα πουλούν και μετά παράγουν, στην Ελλάδα πρώτα παράγουν και μετά πουλούν! Αποτέλεσμα αυτών των λανθασμένων επιλογών και της αδυναμίας της κεντρικής διοίκησης να κατευθύνει τον αγροτικό τομέα προς τη λεγόμενη «άλλη γεωργία» ήταν, εφέτος, λόγω της υπερπροσφοράς και των λαθών από το συνεταιριστικό κίνημα, να καταρρεύσει η αγορά του καλαμποκιού (από 23-25 λεπτά πέρυσι το κιλό φτάσαμε εφέτος στα 9 και 10 λεπτά το κιλό). Την ίδια στιγμή έχουμε απολέσει παραδοσιακές αγορές όπως τα ψυχανθή και έχουμε φτάσει στο σημείο να κάνουμε εισαγωγή φακής, φασολιών και ρεβιθιού από την Αργεντινή και τη Νότια Αφρική! Χωρίς κανέναν προγραμματισμό, χωρίς τεχνοκρατική υποστήριξη, χωρίς στρατηγική και σχεδιασμό και χωρίς την οργάνωση με τη μορφή συνεταιρισμών ή ομάδων παραγωγών κανείς δεν είναι ικανός «να τσακίσει την αγορά!». Στις περισσότερες περιπτώσεις «τσακίζει» τα μούτρα του! Δεν μπορεί από την άλλη να επιστρέψει ο αγροτικός τομέας στο χρεοκοπημένο μοντέλο της χωματερής και της παρέμβασης τύπου ΚΥΔΕΠ…
Η δεδομένη οικονομική κρίση απαιτεί κλαδικές πολιτικές για την αντιμετώπισή της. Οταν έχουν «παγώσει» οι εξαγωγές του ελαιολάδου ή της κομπόστας, δύο άκρως συναλλαγματοφόρων εθνικών προϊόντων, δεν μπορεί η πολιτεία να σφυρίζει αδιάφορα και να ρίχνει το ανάθεμα με επικοινωνιακού τύπου κορόνες στα «golden boys» του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
▅ Χρειάζεται σχέδιο για τη μεταποίηση
Οταν στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη ετοιμάζουν παρεμβάσεις με ενέσεις ρευστότητας στην αυτοκινητοβιομηχανία, στη χώρα μας θα έπρεπε να έχουμε ήδη έτοιμο σχέδιο για τη μοναδική βιομηχανία που μας απέμεινε, αυτή της μεταποίησης των αγροτικών προϊόντων.
Και αν ακόμη οι αγρότες μας κάνουν την ανάγκη φιλότιμο και συνεχίσουν να παράγουν και του χρόνου με τους ίδιους ρυθμούς (μάλλον απίθανο αφού οι περισσότερες καλλιέργειες έχουν καταστεί ασύμφορες) δεν θα υπάρχουν οι βιομηχανικές μονάδες για να δώσουν προστιθέμενη αξία στο προϊόν τους και να συμβάλουν στον εθνικό πλούτο… Οι δενδρώδεις καλλιέργειες και τα πολυετή φυτά είναι μια λύση ακόμη και για τον θεσσαλικό κάμπο αφού λόγω των κλιματικών αλλαγών το κλίμα από ηπειρωτικό μετατρέπεται σε εύκρατο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ισπανοί αντικατέστησαν τη βαμβακοκαλλιέργεια στην Ανδαλουσία με «κοντή ελιά». Τα θερμοκήπια σε μια χώρα με ηλιοφάνεια από τον Μάρτιο μέχρι τον Οκτώβριο ίσως αποτελούν μονόδρομο για κάποιες περιοχές, αλλά όλα αυτά απαιτούν έρευνα σοβαρή και οριοθέτηση των στόχων. Η προστασία της πρωτογενούς παραγωγής της χώρας είναι ένα εθνικό στοίχημα και όχι άσκηση επιλεκτικής και επικοινωνιακού τύπου ψηφοθηρικής πολιτικής. Μπορεί στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας ο πρωτογενής τομέας να συνεισφέρει μόλις ένα 4%, ωστόσο με τον πολλαπλασιαστή στην οικονομία συγκρατεί τουλάχιστον ένα 50% των θέσεων απασχόλησης στον δευτερογενή και τριτογενή. Και κυρίως είναι ο μοναδικός τομέας που παράγει πρωτογενή πλούτο και συνεισφέρει τα μέγιστα στο εμπορικό ισοζύγιο. Αρκεί μόνο να τονιστεί πως ο τομέας του βάμβακος που καταρρέει έως πριν από μερικά χρόνια (πριν από την ψήφιση της νέας ΚΑΠ) απέφερε ετησίως περί τα 15 δισ. ευρώ σε συνάλλαγμα…
