Ο ΧΡΥΣΟΣ δεν είναι απαραίτητος για την επιβίωση του ανθρώπου, ωστόσο τα βασικά πλεονεκτήματά του- η ασυνήθιστη πυκνότητα και ελαστικότητά του σε συνδυασμό με την άφθαρτη λάμψη του- τον κάνουν ένα από τα πιο ποθητά αγαθά στον πλανήτη. Η εμμονή της ανθρωπότητας με τον χρυσό θα έπρεπε να είχε αμβλυνθεί
μια και όλα τα κράτη έχουν καταργήσει στο νομισματικό τους σύστημα κάποια σύνδεση με τον κανόνα του χρυσού. Το πάθος όμως ενισχύεται, τροφοδοτούμενο από την οικονομική αβεβαιότητα της εποχής μας, όπως αναφέρεται σε άρθρο της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic» στο τεύχος Ιανουαρίου που
κυκλοφορεί μεθαύριο. Ετσι, οι επενδυτές στρέφονται όλο και περισσότερο σε επενδυτικά προϊόντα που έχουν σχέση με τον χρυσό μιας και τα τελευταία οκτώ χρόνια αυξήθηκε κατά 235%. Η κοσμηματοποιία επίσης εξακολουθεί να απορροφά τα δύο τρίτα της ζήτησης με πωλήσεις πάνω από 42 δισ. ευρώ το έτος.
Στο πέρασμα του χρόνου έχουν βρεθεί μόλις 161.000 τόνοι χρυσού, ποσότητα που μετά βίας θα γέμιζε δύο πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων. Πάνω από το μισό αυτής έχει εξορυχτεί τα τελευταία πενήντα χρόνια. Με τα πλουσιότερα κοιτάσματα να εξαντλούνται ταχύτατα, ο περισσότερος χρυσός που μένει να εξορυχτεί είναι θαμμένος σε μικρές ποσότητες σε δυσπρόσιτες και ευάλωτες γωνιές του πλανήτη.
Εκτός από την τιμή του, το κόστος του χρυσού σε ανθρώπινες και περιβαλλοντικές απώλειες ποτέ δεν ήταν ψηλότερο. Πρόκειται για ένα κάλεσμα στην καταστροφή, στο οποίο πολλοί μεταλλωρύχοι, μεγάλοι και μικροί, είναι πρόθυμοι να ανταποκριθούν. Υπάρχουν 10 ως 15 εκατομμύρια φτωχοί εποχικοί μεταλλωρύχοι από τη Μογγολία μέχρι τη Βραζιλία.
Εφαρμόζοντας απλοϊκές μεθόδους που δεν έχουν αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου, αυτά τα ορυχεία παράγουν σχεδόν το 25% του παγκόσμιου χρυσού και στηρίζουν 100 εκατομμύρια ανθρώπους. Για αυτούς τους ανθρώπους η εξόρυξη χρυσού αποτελεί μια δραστηριότητα ζωής, αλλά και θανάτου.
Στο άλλο άκρο του φάσματος βρίσκονται τα αχανή υπαίθρια ορυχεία και οι μεγάλες μεταλλευτικές εταιρείες και παράγουν τα τρία τέταρτα του χρυσού παγκοσμίως. Βέβαια, δημιουργούν θέσεις εργασίας και εισάγουν την τεχνολογία και την ανάπτυξη σε περιοχές εξαθλιωμένες. Ωστόσο, τραυματίζουν ανεπανόρθωτα το περιβάλλον. Ακόμα και στα ορυχεία που λειτουργούν υποδειγματικά ο απολογισμός από την εξόρυξη δείχνει ότι η εξαγωγή της ποσότητας χρυσού που χρησιμοποιείται σε μια απλή βέρα απαιτεί την αφαίρεση πάνω από 250 τόνων πέτρας και μεταλλεύματος.
Εξαιτίας της ανόδου των τιμών του χρυσού και της εξάντλησης των κοιτασμάτων οι μεγαλύτερες μεταλλευτικές εταιρείες αναγκάζονται να αναζητούν χρυσό στις πιο απομακρυσμένες γωνιές της Γης.
Η άνοδος των τιμών και η εξέλιξη της τεχνολογίας βοηθούν τις εταιρείες να εξορύσσουν επικερδώς ολοένα και μικροσκοπικότερα ψήγματα χρυσού- για να διαχωρίσει τον χρυσό και τον χαλκό από την πέτρα η Νewmont εφαρμόζει στο Μπατού Χιτζάου της Ινδονησίας μια προηγμένη μη τοξική μέθοδο επίπλευσης, αντίθετα από τη δυνητικά τοξική
μέθοδο της κυάνωσης που εφαρμόζει σε άλλα ορυχεία της. Ακόμα και έτσι, καμία τεχνολογία δεν μπορεί να εξαφανίσει διά μαγείας όλο τον όγκο των αποβλήτων που παράγονται κατά την εξόρυξη.
Κανένας άλλος πολιτισμός δεν είναι τόσο διαποτισμένος από την εμμονή για τον χρυσό όσο ο ινδικός. Αυτή η χώρα του ενός δισεκατομμυρίου κατοίκων, όπου το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι 2.100 ευρώ, κατέχει εδώ και αρκετές δεκαετίες την πρώτη θέση με διαφορά όσον αφορά τη ζήτηση χρυσού. Το 2007, η Ινδία κατανάλωσε 773,6 τόνους χρυσού, σχεδόν το 20% της παγκόσμιας αγοράς χρυσού και υπερδιπλάσιο από εκείνο που κατανάλωσαν οι χώρες στη δεύτερη (Κίνα, 363,3 τόνοι) και στην τρίτη θέση (ΗΠΑ, 278,1 τόνοι). Η ίδια η Ινδία παράγει ελάχιστο χρυσό, αλλά οι πολίτες της έχουν συγκεντρώσει περίπου 18.000 τόνους από αυτό το κίτρινο μέταλλο- πάνω από 40 φορές την ποσότητα που φυλάσσεται στην κεντρική τράπεζα της χώρας.
Για τους Ινδούς, από τους μουσουλμάνους και τους ινδουιστές ως τους σιχ και τους χριστιανούς, ο χρυσός παίζει σημαντικό ρόλο σχεδόν σε κάθε κρίσιμη στιγμή της ζωής τους- ιδιαίτερα όταν παντρεύεται ένα ζευγάρι.
Η Ρόζμερι Σάντσες Κοντόρι είναι μόλις εννέα ετών, αλλά τα χέρια της είναι φθαρμένα σαν παλιωμένο δέρμα. Αυτό συμβαίνει όταν ένα κορίτσι κοπανάει με τις ώρες πέτρες κάτω από τον ήλιο των Ανδεων. Από τότε που ο πατέρας της Ρόζμερι αρρώστησε στα ορυχεία της Λα Ρινκονάντα, πριν από οκτώ χρόνια, η μητέρα της δουλεύει έντεκα ώρες τη μέρα μαζεύοντας πέτρες κοντά στα ορυχεία και θρυμματίζοντάς τες σε μικρότερα κομμάτια με την ελπίδα να βρει ψήγματα χρυσού.
Στα μικρά ορυχεία η αναζήτηση χρυσού είναι οικογενειακή υπόθεση. Από τους 10 με 15 εκατομ μύρια ανειδίκευτους χρυσωρύχους του πλανήτη, το 30% είναι γυναίκες και παιδιά. Στο βουνό πάνω από τη Λα Ρινκονάντα οι άνδρες εξαφανίζονται μέσα στα ορυχεία, ενώ οι γυναίκες τους κάθονται δίπλα σε στοίβες από πέτρες και τις θρυμματίζουν με βαριά ξύλινα σφυριά.
Αυτό που τις ωθεί να έρθουν στο βουνό είναι η αβεβαιότητα του αρχαίου συστήματος της κατσορέο (σύμφωνα με τον οποίο ο μισθός τους βασίζεται στην τύχη και είναι ένα σακί με πέτρες μεταλλεύματος) και η τάση πολλών ανδρών για παρασπονδίες. Ετσι, ξέρουν τουλάχιστον ότι τα έξι ή οκτώ γραμμάρια χρυσού που βρίσκουν κάθε μήνα σπάζοντας πέτρες, αξίας περίπου 155 ευρώ, πάνε στην οικογένεια και όχι στα κακόφημα μπαρ και στους οίκους ανοχής.
Μόνον ο χρυσός θα μπορούσε να διαμορφώσει έναν τόπο με τόσο απρόσμενες αντιφάσεις όπως η Λα Ρινκονάντα. Αν και απόμακρη και αφιλόξενη (στα 5.100 μ. ούτε το οξυγόνο δεν είναι αρκετό), η πόλη μεγαλώνει με ραγδαίο ρυθμό. Πλησιάζοντας τον οικισμό αντικρίζεις πρώτα τη λάμψη από τις στέγες των σπιτιών, κάτω από έναν υπέροχο παγετώνα. Μετά έρχεται η δυσοσμία. Δεν φταίνε μόνο τα σκουπίδια που καλύπτουν την πλαγιά, αλλά και τα ανθρώπινα και βιομηχανικά απόβλητα που πνίγουν τους δρόμους του οικισμού.
Η φρενήρης εξάπλωση της Λα Ρινκονάντα οφείλεται στη σύγκλιση της ανόδου των τιμών του χρυσού και, από το 2002, της άφιξης του ηλεκτρισμού. Ο ηλεκτρισμός όμως δεν εξυγίανε τη διαδικασία· τώρα, ο υδράργυρος και οι άλλες τοξικές ουσίες εκλύονται στο περιβάλλον γρηγορότερα από ποτέ. Ωστόσο, σχεδόν όλοι συμφωνούν ότι η Λα Ρινκονάντα ποτέ δεν παρήγαγε τόσο χρυσό- σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, δύο ως δέκα τόνους τον χρόνο, αξίας από 50 ως 240 εκατ. ευρώ.
Εννοείται βέβαια ότι τα αφεντικά μπορούν εύκολα να πλουτίσουν από αυτές τις εργατικές συμβάσεις «δουλείας». Ο διευθυντής μιας από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Λα Ρινκονάντα λέει ότι το ορυχείο του παράγει 50 κιλά χρυσό κάθε τρεις μήνες, ποσότητα που αντιστοιχεί σε πάνω από τέσσερα εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Στο μηνιαίο τους όμως κατσορέο οι εργάτες του βγάζουν ο καθένας περίπου δέκα γραμμάρια, ήτοι 2.500 ευρώ το έτος. Παρά την προκλητική διαφορά, οι μεταλλωρύχοι δεν αντιδρούν· στην πραγματικότητα, δείχνουν να προτιμούν τη σχεδόν ανύπαρκτη πιθανότητα να βγάλουν μια περιουσία μία φορά τον μήνα στα ορυχεία, από τη χρόνια ένδεια που θα τους εξασφάλιζε η γεωργία.
Οι μεταλλωρύχοι όμως χρειάζονται την τύχη με το μέρος τους για να καταφέρουν να επιβιώσουν σε αυτό τον τόσο επικίνδυνο και μολυσμένο τόπο. Το προσδόκιμο όριο ζωής στη Λα Ρινκονάντα είναι περίπου 50 χρόνια, 21 χρόνια λιγότερα από τον εθνικό μέσο όρο. Στα ορυχεία τα θανάσιμα ατυχήματα είναι συνηθισμένα. Οι μεταλλωρύχοι αντιμετωπίζουν την απειλή του θανάτου με μοιρολατρία μιας και στην πραγματικότητα ένας θάνατος σε ορυχείο θεωρείται καλός οιωνός γι΄ αυτούς που μένουν πίσω. Σύμφωνα με τις τοπικές πεποιθήσεις, όταν το βουνό αφομοιώνει έναν ανθρώπινο εγκέφαλο φέρνει τον χρυσό πιο κοντά στην επιφάνεια.
Ο πατέρας της Ρόζμερι, ο Εστέμπαν Σάντσες Μαμάνι, σήμερα σπάνια μπαίνει στα ορυχεία εξαιτίας μιας χρόνιας ασθένειας που έχει εξαντλήσει τον οργανισμό του. Τώρα, η οικογένεια εξαρτάται από το μετάλλευμα που φέρνει από το βουνό η γυναίκα του Σάντσες, η Κάρμεν. Καθισμένος στο πάτωμα ο Σάντσες σπάζει τις πέτρες φυλάσσοντας τα θραύσματα που περιέχουν ψήγματα χρυσού. Η Ρόζμερι συνοδεύει τον πατέρα της που μεταφέρει την εβδομαδιαία συγκομιδή των ψηγμάτων ως τον μικρό μύλο πάνω από το σπίτι τους. Με γυμνά χέρια, ο άνδρας στροβιλίζει υγρό υδράργυρο σε ένα ξύλινο τάσι για να χωρίσει τον χρυσό από την πέτρα, πετώντας τα απόβλητα του υδραργύρου σε ένα ρυάκι. Μέσα στον μύλο όλα τα μάτια είναι καρφωμένα στον αργυρόχρωμο βόλο που σχηματίζεται: η επικάλυψη του υδράργυρου κρύβει μια άγνωστη ποσότητα χρυσού την οποία ο Σάντσες πηγαίνει στο κατάστημα που αγοράζει χρυσό. Ο έμπορος καίει τον υδράργυρο σε ένα καμινέτο, απελευθερώνοντας τις τοξικές αναθυμιάσεις μέσα από ένα σωλήνα εξάτμισης. Γρήγορα εμφανίζεται ένας μικροσκοπικός πυρήνας χρυσού που ζυγίζει μόλις 1,1 γραμμάριο. Ο Σάντσες συνοφρυώνεται. Ο έμπορος βγάζει μερικά χαρτονομίσματα και ανασηκώνοντας τους ώμους του δίνει στον Σάντσες ένα ποσό από το οποίο, όταν αφαιρεθεί και η αμοιβή του ιδιοκτήτη του μύλου, θα μείνουν λιγότερα από 16 ευρώ. «Ισως έχεις καλύτερη τύχη την επόμενη φορά» του λέει ο έμπορος.
Στο ΝΑΤΙΟΝΑL GΕΟGRΑΡΗΙC στο τεύχος ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2009
Ταξίδι στη γνώση με εκπληκτικές φωτογραφίες
ΟΙ ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ποσότητες χρυσού οι οποίες έχουν εξορυχτεί ως σήμερα- μόλις 161.000 τόνοι- μετά βίας θα γέμιζαν δύο πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων. Στο τεύχος Ιανουαρίου του 2009 της ελληνικής έκδοσης του «Νational Geographic»,που κυκλοφορεί στις 23 Δεκεμβρίου, περιλαμβάνεται ένα εντυπωσιακό αφιέρωμα για τον χρυσό,το οποίο καλύπτει όχι μόνον τα οικονομικά,αλλά και τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά στοιχεία τα οποία συνιστούν όλες τις παραμέτρους που χαρακτηρίζουν τη σημερινή παρουσία του χρυσού.
Ενα άλλο από τα βασικά θέματα του τεύχους αναφέρεται στην απίστευτη περιπέτεια του Νορβηγού Φρίτσοφ Νάνσεν, ο οποίος θεωρείται «πατέρας» των σύγχρονων αρκτικών εξερευνήσεων.Ο Νάνσεν ήταν δραστήριος και πολυπράγμων,αλλά αυτό το οποίο του προσέφερε τις μεγαλύτερες συγκινήσεις ήταν το βασανιστικό ταξίδι με το «Φραμ»,μεταξύ του 1893 και του 1896.Η αποστολή του βασίστηκε σε μια υπερβολικά εξωπραγματική ιδέα.Ο Νάνσεν έβαλε πλώρη με σκοπό να αποκλειστεί στους πάγους της Αρκτικής,που στη συνέχεια θα μετέφεραν το πλοίο του στον Βόρειο Πόλο.Επειτα από άνευ προηγουμένου περιπέτειες στην Αρκτική,οι οποίες κράτησαν τρία ολόκληρα χρόνια,ο Νάνσεν κατάφερε να γυρίσει σώος.Οπως είναι φυσικό,το άρθρο συνοδεύουν φωτογραφίες από εκείνη την περιπέτεια μιας καιεκτός των άλλωνο Νάνσεν ήταν και πολύ καλός φωτογράφος.
Την αρθρογραφία του τεύχους συμπληρώνουν τρία ακόμη ενδιαφέροντα άρθρα, το πρώτο εκ των οποίων αναφέρεται στην Προστατευόμενη Περιοχή Κρονότσκι,ένα απομακρυσμένο καταφύγιο στο ανατολικό τμήμα της ρωσικής χερσονήσου Καμτσάτκα,στον ΒΑ Ειρηνικό Ωκεανό.Πρόκειται για ένα τοπίο συγκλονιστικό,ετερόκλητο και μεγαλειώδες,ευάλωτο και ευμετάβλητο,το οποίο περιλαμβάνει 11 εκατομμύρια στρέμματα με ηφαιστειογενή βουνά,δάση,τούνδρα και κοίτες ποταμών.Στο δεύτερο άρθρο με τίτλο «Στα Αδυτα της Προεδρίας» περιγράφεται το υπερπροστατευτικό περίβλημα που υπάρχει στον Λευκό Οίκο γύρω από τον πρόεδρο των ΗΠΑ,για το οποίο ελάχιστα γνωρίζουμε. Τέλος,το πρόβλημα της Εξαφάνισης των Ειδών είναι ακόμη ένα άρθρο του τεύχους που παρουσιάζει το κρίσιμο αυτό θέμα με την εγκυρότητα του «Νational Geographic».
