ΒΙΩΝΟΝΤΑΣ το αισιόδοξο κλίμα που έχει κυριαρχήσει στη χώρα μας μετά τη σαρωτική νίκη του Δημοκρατικού Κόμματος στις τελευταίες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, η υπενθύμιση
της μακρινής επίσκεψης του αμερικανού αντιπροέδρου με ελληνικές καταβολές Σπύρου Αγκνιου τον Οκτώβριο του 1971 αποσκοπεί στο να συνειδητοποιήσουμε δύο τινά: ότι οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις δεν υπήρξαν ποτέ μια εύκολη υπόθεση, όσο μάλιστα και αν ακούγεται περίεργο,
ούτε επί χούντας· και, δεύτερον, ότι η διαρκής τάση μας να αναζητάμε με αγωνία πάντοτε υποστηρικτές στην πέραν του Ατλαντικού όχθη χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τα στρατηγικά συμφέροντα μιας υπερδύναμης, όπως οι ΗΠΑ, έχει επανειλημμένως αποδειχθεί γράμμα κενό…

Επρόκειτο για μια «εκρηκτική» επίσκεψη. Οχι μόνο γιατί συνέβη σε χρόνο που στο αμερικανικό Κογκρέσο ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος Νίξον δεν προλάβαινε να σβήνει τις φωτιές που του άναβαν οι Δημοκρατικοί με πιεστικά ερωτήματα σχετικά με το αν έπρεπε να συνεχισθεί η αμερικανική βοήθεια στην Ελλάδα, αλλά και γιατί ο Αγκνιου κατευθυνόμενος στη χώρα μας από το Ιράν όπου είχε παραστεί στους μεγαλόπρεπους εορτασμούς της υποτιθέμενης επετείου των δυόμισι χιλιετηρίδων της αυτοκρατορικής δυναστείας στην Περσέπολη, στους οποίους ήταν παρών και ο Κωνσταντίνος, μετά τους εορτασμούς και τα πυροτεχνήματα που είδε να κάνουν τη νύχτα μέρα στην Τεχεράνη, στην Αθήνα θα γινόταν δεκτός με ηχηρούς κρότους από τις εκρήξεις βομβών που είχε τοποθετήσει κοντά στο αεροδρόμιο του Ελληνικού ο απόστρατος αντισμήναρχος Τάσος Μήνης, ήρωας της Αντίστασης επί γερμανικής κατοχής. Υπήρξε δε τόσο λυσσαλέα η αντιμετώπιση του γενναίου αυτού αξιωματικού από τους στρατιωτικούς, πλην άλλων- διότι η συγκεκριμένη επίσκεψη έπεφτε ως μάννα εξ ουρανού για τη νομιμοποίηση και αύξηση του κύρους της κυβέρνησής τους στο εξωτερικό-, που ο Μήνης μετά τη σύλληψή του βασανίστηκε με ιδιαίτερη αγριότητα και έμεινε 111 ημέρες στην απομόνωση προτού καταδικασθεί σε πολυετή φυλάκιση. Η ανακοίνωση της επίσκεψης δόθηκε επίσημα στη δημοσιότητα στις 28 Σεπτεμβρίου 1971. Ο εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου την εποχή εκείνη, ο Ρόναλντ Ζίγκλερ, με μια μάλλον λακωνική φραστική διατύπωση ανακοίνωνε στους διαπιστευμένους στην αμερικανική πρωτεύουσα δημοσιογράφους ότι «ο αντιπρόεδρος κ. Αγκνιου θα πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη 11-13 Οκτωβρίου στην Τουρκία,στη συνέχεια θα μεταβεί στο Ιράν και στις 16-18 θα επισκεφθεί την Ελλάδαγια συνομιλίες του με σημαίνοντες εταίρους στη νατοϊκή Συμμαχία». Το τόξο αμύνης, γνωστό ως δόγμα GΤΙ G(reece)Τ(urkey)-Ι(ran), που είχαμε θίξει σε παλαιότερο άρθρο και αφορούσε τη θωράκιση του δυτικού συνασπισμού έναντι της ΕΣΣΔ και του κομμουνιστικού μπλοκ, με επίκεντρο τον ευαίσθητο χώρο της Μέσης Ανατολής και τα ιρανικά πετρέλαια, αποτελούσε σταθερή παράμετρο της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε ολόκληρη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Ενώ όμως κανένας δεν διαφωνούσε στην Ουάσιγκτον όσον αφορά την προσήλωση στη συγκεκριμένη γραμμή πλεύσης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, πολλοί ήταν οι Αμερικανοί, εντός και εκτός Κογκρέσου, που διαμαρτυρήθηκαν για την απόφαση του προέδρου Νίξον να στείλει τον αντιπρόεδρό του στην Ελλάδα, η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος της οποίας είχε βιαίως ανασταλεί από τη στρατιωτική χούντα των συνταγματαρχών.

Στις αγορεύσεις συμπαράστασης προς τον πρόεδρο Νίξον των βουλευτών Σικς και Ποντσίνσκι που υπενθύμιζαν «πόσο σημαντική ήταν για τον δυτικό συνασπισμό η Ελλάδα» και κατηγορούσαν τον Τύπο για επιλεκτική αρθρογραφία, «που αναλωνόταν σε δημοσιεύματα κατά του καθεστώτος των Αθηνών την ίδια στιγμή που δεν έγραφε τίποτε για την καταπάτηση των ελευθεριών στη Ρωσία», υψωνόταν η φωνή του βουλευτή Ντ. Εντουαρντς της Καλιφόρνιας, ο οποίος κατέθετε μάλιστα στο νομοθετικό σώμα άρθρο της Ελένης Βλάχου στους «Νew Υork Τimes» της 15ης Οκτωβρίου με τίτλο «Σε καθεστώς αναμονής παραμένει η μούσα της τραγωδίας Μελπομένη» . Στο άρθρο της η έγκριτη ελληνίδα δημοσιογράφος που παρέμενε αυτοεξόριστη στο εξωτερικό- το οποίο ο Εντουαρντς χαρακτήριζε αριστούργημα γραφής που άγγιζε τα όρια της λογοτεχνίας-, αναφερόμενη στην ιστορία τού μικρών διαστάσεων μπρούντζινου αγάλματος της μούσας Μελπομένης που είχε δωρίσει στην αμερικανική κυβέρνηση το 1865 ο έλληνας πρεσβευτής Αλέξανδρος Μάτσας και παρέμενε έκτοτε στην είσοδο του Κογκρέσου εν αναμονή τοποθετήσεώς του σε κάποιον υπαίθριο χώρο της αμερικανικής πρωτεύουσας, παρομοίαζε ως εν παρατάσει τραγωδία για τους Ελληνες το καθεστώς των στρατιωτικών και μετά πολλών κατέληγε:

Ο Αγκνιου καταθέτει στεφάνι στον τάφο του παππού του στους Γαργαλιάνους. Λίγο αργότερα στον περίβολο της δημοτικής βιβλιοθήκης θα φύτευε τη γνωστή ελιά σε ένδειξη συμβολισμού των αγνών του προθέσεων…

«Δεν βρισκόμαστε ακόμα κοντά στη στιγμή που οι Αμερικανοί θα βρεθούν να είναι κυνηγημένοι από κάθε χώρα που σέβεται την ελευθερία της.Μπορεί όμως κι αυτό κάποτε να συμβεί εάν οι ΗΠΑ δεν σταματήσουν ν΄ αγαπάνε περισσότερο τη δικτατορία από τη δημοκρατία.Οσο για το ερώτημα “γιατί,πατέρα,κάποτε πολέμησες τους ναζί και τους φασίστες;”,μάλλον θα είναι δύσκολο για καιρό ν΄ απαντηθεί» (ΑΠ 5698/Β/2, Ι. Γρηγοριάδης από Ουάσιγκτον, 20.10.1971). Στην ίδια γραμμή θα κινηθεί και ο ευρωπαϊκός Τύπος και, όπως άλλωστε αναμενόταν, εκείνος του ανατολικού μπλοκ. Αναφέρονται ενδεικτικά τα άρθρα του Αρμάντ Γκασπάρ στην εφημερίδα «Gazette de Lausanne» στις 27 και 28 Οκτωβρίου με τίτλους «Ο αντιπρόεδρος Αγκνιου εις την χώραν των προγόνων του.Η ελληνοαμερικανική διαφορά» και «Μετά την επίσκεψιν εις Αθήνας,η φιλελευθεροποίησις του καθεστώτος εις τας ελληνικάς καλένδας». Οπως έγραφε ο έλληνας πρέσβης από τη Βέρνη Ι. Γεωργίου, στο πρώτο άρθρο του ο Γκασπάρ επεσήμαινε πως «η επίσκεψις του αντιπροέδρου των ΗΠΑ εν Ελλάδι αποτελεί διά τον κ. Γ.Παπαδόπουλον την μεγαλυτέραν επιτυχίαν από πλευράς γοήτρου,αφ΄ ης ανήλθεν εις την εξουσίαν» (ΑΠ Π202-2344, 30.10.1971).

Τις ίδιες ημέρες ο Τύπος της Ανατολικής Ευρώπης θεωρούσε την επίσκεψη Αγκνιου κίνηση που αποσκοπούσε στην καθησύχαση της αμερικανικής άκρας Δεξιάς για την απόφαση του Κογκρέσου να αναστείλει τη στρατιωτική βοήθεια στην Ελλάδα και ένα είδος θωπείας στην Ελλάδα για τις υπηρεσίες της προς τόνωση της ΝΑ πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Ο ίδιος Τύπος επίσης έκανε μνεία για νέες αμερικανικές προτάσεις που μετέφερε ο Αγκνιου για προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα έναντι σοβαρών παραχωρήσεων που θα έκανε η Αθήνα στην Αγκυρα, προτάσεις που ωστόσο δεν έγιναν δεκτές από την τουρκική κυβέρνηση. Και όχι μόνο. Οπως τηλεγραφούσε ο πρέσβης Ι. Τζούνης από την Αγκυρα, υπήρξε μεγάλη «αντίθεσις μεταξύ θερμής επισήμου υποδοχής του αμερικανού αντιπροέδρου και παγεράς αδιαφορίας κοινής γνώμης ως και επιθέσεων μερίδος του Τύπου». Και σαν να μην έφταναν αυτά, έγραφε ο Τζούνης, «χθεσινόν επεισόδιον αιφνιδίας λύσεως συνεδριάσεως Γερουσίας,υπό πρόσχημα εξαντλήσεως ημερησίας διατάξεως ολίγον προ προγραμματισθείσης αφίξεως κ. Αγκνιου προς παρακολούθησίν της, προκάλεσε απορίας.Αμερικανός αντιπρόεδρος δεν απέκρυψε δυσάρεστον έκπληξίν του» κατέληγε (ΑΠ 4237/Δ69, 13.10.1971).

Αφήνοντας πίσω του ένα, ηπίως ειπείν, δυσάρεστο κλίμα στην Τουρκία, όπου την παραμονή της αφίξεώς του βόμβα που είχε τοποθετηθεί στο αυτοκίνητο του μορφωτικού συμβούλου της αμερικανικής πρεσβείας είχε αναστατώσει την τουρκική πρωτεύουσα, ο Αγκνιου, με ενδιάμεσο σταθμό την Τεχεράνη, έφτανε στην Αθήνα στις 13.40

το μεσημέρι του Σαββάτου, 16 Οκτωβρίου 1971. «Εν μέσω εκρήξεων βομβών σε αυτοκίνητα αμερικανών αξιωματικών στην Αθήνα» έγραφε ο αμερικανικός Τύπος την επομένη «ο αντιπρόεδρος οδήγησε τη γυναίκα του στη γη των προγόνων του χρησιμοποιώντας το μάξιμουμ της γνώσης του όσον αφορά την ελληνική “σας ευχαριστώ πολύ”».

Στη χώρα μας το πρόγραμμα του Αγκνιου περιλάμβανε τα πάντα: επίσκεψη στον αντιβασιλέα, κατάθεση στεφάνων, επίσημα δείπνα, ξεναγήσεις στο Σούνιο και στην Ακρόπολη, ιδιαίτερο πρόγραμμα της συζύγου του Αγκνιου από τη Δέσποινα Παπαδοπούλου και, τέλος, επίσκεψη στη Ρόδο και από το αεροδρόμιο της Ανδραβίδας με ελικόπτερο στους Γαργαλιάνους.

Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι προϊσταμένη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών. Συναγερμός στους Γαργαλιάνους

ΣΥΜΦΩΝΑ με τον γνωστό δημοσιογράφο των «Νew Υork Τimes» Σάιρους Σούλτσμπεργκερ, «το πλέον άχρηστον ταξίδι ήτο το ταξίδι του προέδρου Αγκνιου εις Τουρκίαν και Ελλάδα» · αν μη τι άλλο, όμως, ο Σπύρος Αγκνιου και η συνοδεία του το ευχαριστήθηκαν και με το παραπάνω. Εκτός από τις υπερβολικές τιμές που του ανταπέδωσε για την επίσκεψη η χούντα, γνώρισε ένα πρωτόγνωρο για τον ίδιο και την οικογένειά του κοινό. Αναφέρουμε εν συντομία από δημοσίευμα της εφημερίδας «Η Ακρόπολις» την επομένη της επίσκεψης στο χωριό του πατέρα του, μετανάστη στην Αμερική, Θεόφραστου Αναγνωστόπουλου, όπως ήταν το πλήρες επίθετό του: «Σπίτια φρεσκοασβεστωμένα,μπαλκόνια,ταράτσες, παράθυρα,σκάλες,δέντρα κατάμεστα από κατοίκους της περιοχής…Διακόσιες κοπελιές με φορεσιές, Γαργαλιανίτισσες,αλλά και από τα Φιλιατρά,την Κυπαρισσία και την Καλαμάτα…Στοίβες τα πακέτα με καλαματιανά μαντήλια, κεντητά των κοριτσιών των Γαργαλιάνων,χρυσά κοσμήματα,δώρα που δεν μπόρεσαν να δώσουν ιδιοχείρως λόγω αστυνομικών μέτρων οι κάτοικοι…Ανακατευόταν διαρκώς με τα παραληρούντα πλήθη ο κ.Αγκνιου κι έκανε τους άνδρες της ασφαλείας του να πανικοβάλλονται,ενώ η γυναίκα του,οι δύο κόρες του και οι γαμπροί του ηγωνίζοντο να μην τον χάσουν καθώς η ανθρωποθάλασσα τον παρέσυρε…». Αλλες εποχές, αναμφισβήτητα.