Το «Οδυνηρό θέμα για την Ουκρανική Δημοκρατία» όπως χαρακτηρίστηκε η δηλητηρίαση με διοξίνη του υποψηφίου για το προεδρικό χρίσμα Bίκτoρ Γιουστσένκο δεν άφησε κανέναν ασυγκίνητο. Οι «πριν» και «μετά» φωτογραφίες του έκαναν τον γύρο του κόσμου και όταν η διάγνωση για δηλητηρίαση ήρθε επιτέλους, σχεδόν κανείς δεν εξεπλάγη. H μόνη έκπληξη θα μπορούσε να είναι η ανθεκτικότητα του ουκρανού πολιτικού: τα επίπεδα διοξινών που βρέθηκαν στον οργανισμό του ήταν 1.000 φορές μεγαλύτερα από αυτά που θεωρούνται κανονικά και αβλαβή! Και ενώ ο Γιουστσένκο έγινε ερήμην του το πρώτο (γνωστό βεβαίως…) ανθρώπινο «πειραματόζωο» για τη μελέτη της επίδρασης των διοξινών στον ανθρώπινο οργανισμό (χωρίς αμφιβολία η περίπτωσή του θα αποτελεί σταθερή αναφορά στην ιατρική βιβλιογραφία), οι δράστες αυτής της ειδεχθούς πράξης δεν πρωτοτύπησαν καθόλου. Αποτελούν τον τελευταίο και ευτυχώς αδύναμο κρίκο μιας μακράς αλυσίδας δηλητηριαστών, η αρχή της οποίας χάνεται στην αρχαιότητα. Ακολουθήστε μας σε μια δηλητηριώδη διαδρομή!
«To δηλητήριο σε μικρή δόση είναι φάρμακο, ενώ το φάρμακο σε μεγάλη δόση είναι δηλητήριο» απεφάνθη τοξικολόγος του 19ου αιώνα, ενώ οι σημερινοί γιατροί θα εξηγήσουν πως «η δόση κάνει το δηλητήριο», καθώς ο επιστημονικός ορισμός του δηλητηρίου δεν είναι σαφής. Προφανώς, ουσίες επιβλαβείς για την υγεία και ενίοτε τη ζωή του ατόμου, ωστόσο τα δηλητήρια έχουν και ωφέλιμες ιατρικές εφαρμογές.
Δεν είναι βέβαιον αν ο πρωτόγονος άνθρωπος συνέλεξε τα δηλητήρια για τις φαρμακευτικές ιδιότητές τους ή για την αποτελεσματικότητά τους κατά των θηραμάτων ή των εχθρών του. Σίγουρα, όμως, το μέλος της φυλής που είχε την οξυδέρκεια να διαπιστώσει τις δηλητηριώδεις ιδιότητες των φυτών ή των πετρωμάτων του περιβάλλοντός του απέκτησε ισχύ μεταξύ των υπολοίπων. Εξάλλου, η ισχύς όσων γνώριζαν τα μυστικά των δηλητηρίων συνεχίστηκε ανά τους αιώνες.
Οι αρχαίοι Ελληνες χρησιμοποιούσαν δηλητήρια για ιατρικούς λόγους, και όχι μόνο: ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε αρσενικό για την τοπική θεραπεία των εξελκώσεων του δέρματος, αλλά δεν υπάρχει αναφορά για τη χρήση του ως δηλητηρίου, η οποία πρέπει να άρχισε κατά τον 8ο αιώνα μ.X. από τους Αραβες. (Πάντως, αργότερα το σχετικά άοσμο και άγευστο αρσενικό, το οποίο εξάγεται από το ομώνυμο πέτρωμα, υπήρξε για αιώνες το πλέον χρησιμοποιούμενο δηλητήριο.)
H ουσία που ασφαλώς χρησιμοποιούσαν ως δηλητήριο οι αρχαίοι Ελληνες ήταν το κώνειο που σύμφωνα με τον Πλάτωνα κλήθηκε να πιει ο Σωκράτης όταν κρίθηκε ένοχος για την «εισαγωγή καινών δαιμονίων», που διέφθειραν τους νέους των Αθηνών. Κατά πάσα πιθανότητα, το μόνο συστατικό του κωνείου ήταν το εκχύλισμα από το ομώνυμο φυτό, το οποίο περιέχει πληθώρα αλκαλοειδών με κυριότερo και τοξικότερo την κωνειίνη. Στα συμπτώματα της δηλητηρίασης από κώνειο περιλαμβάνονται νευρικός τρόμος, έλλειψη συντονισμού, διαστολή της κόρης των ματιών, ασθενής καρδιακή λειτουργία, κρύα άκρα. Ο θάνατος επέρχεται από αναπνευστική ανεπάρκεια, αφού έχει περιέλθει σε κώμα.
Οι Πέρσες δεν έμειναν ασυγκίνητοι από τις δυνατότητες των δηλητηρίων. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η Παρυσάτιδα (ετεροθαλής αδελφή και σύζυγος του Δαρείου B’) σκότωσε τη νύφη της Στατήρα τοποθετώντας δηλητήριο στη μια πλευρά του μαχαιριού που χρησιμοποιήθηκε για να κοπεί το κρέας κατά τη διάρκεια δείπνου. Επιλέγοντας το ασφαλές μισό, η Παρυσάτιδα έζησε για να δει τον θάνατο της άτυχης Στατήρας.
Κατά τη Ρωμαϊκή Εποχή, η τέχνη του δηλητηριάζειν είχε μεγάλη απήχηση. Τον προσωπικό δηλητηριαστή του διέθετε ο Νέρωνας, ο οποίος με τη βοήθειά του σκότωσε τον αδελφό του Μπριτάνικους χρησιμοποιώντας υδροκυάνιο (το οποίο εξάγεται από πικραμύγδαλα και σε μεγάλες δόσεις μπορεί να επιφέρει τον θάνατο σε δευτερόλεπτα). Τον ίδιο δηλητηριαστή είχε χρησιμοποιήσει και η Αγριππίνα για να σκοτώσει τον σύζυγό της Κλαύδιο (τον οποίον διαδέχθηκε ο Νέρων). Για τον θάνατο του Κλαυδίου χρησιμοποιήθηκε η μπελαντόνα, η οποία εξάγεται από το ομώνυμο φυτό (ανήκει στην οικογένεια Solanaceae όπου μέρος της αποτελούν και οι πατάτες). H μπελαντόνα είναι πλούσια σε αλκαλοειδή, τα οποία επιδρώντας στο παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα αποσυντονίζουν σχεδόν όλα τα όργανα.
Κατά την ίδια περίοδο έχουμε και την πρώτη ταξινόμηση των δηλητηρίων στο έργο «De Materia medica» του Διοσκουρίδη. Ο Διοσκουρίδης ταξίδευε ως χειρουργός με τον στρατό του Νέρωνα και συνέλεξε πληροφορίες για όλα τα τότε γνωστά φάρμακα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κατάταξη των δηλητηρίων του Διοσκουρίδη με βάση την προέλευσή τους (φυτική, ζωική και από μέταλλα) δεν άλλαξε για περισσότερο από 15 αιώνες.
H παράδοση των δηλητηριάσεων συνεχίστηκε και εξελίχθηκε κατά τον Μεσαίωνα, όπως τουλάχιστον αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ο φόβος του θανάτου από δηλητηρίαση έκανε τους πάντες να αγοράζουν αντίδοτα (κυρίως πετρώματα και κέρατα ζώων, στην πλειονότητά τους ανενεργά) και φυλαχτά. Κατά την Αναγέννηση, όμως, αναγεννήθηκε και η τέχνη των δηλητηριάσεων με αποκορύφωμα την περίοδο κατά την οποία στην Ιταλία κυριαρχούσε η οικογένεια Βοργία. Λέγεται μάλιστα ότι υπήρχε μυστική συνταγή για ισχυρότατο δηλητήριο το οποίο δόθηκε στους Βοργίες από κάποιον ισπανό μοναχό (οι ρίζες της οικογένειας είναι ισπανικές). Σύμφωνα με τον Απολινέρ, η συνταγή περιελάμβανε συνδυασμό πολλών, γνωστών, ισχυρών δηλητηρίων, μεταξύ των οποίων αρσενικό και φώσφορος, ενώ ο ισπανός μοναχός είχε προμηθεύσει τους Βοργίες και με το αντίδοτο. H ύπαρξη του αντιδότου πάντως δεν μπόρεσε να προστατεύσει τους Βοργίες: τόσο ο Πάπας Αλέξανδρος ο ΣΤ’ (ο ιδρυτής της δυναστείας, ο οποίος φρόντισε να τοποθετήσει τα πέντε παιδιά που απέκτησε από την ερωμένη του Vanozza de Cattanei σε θέσεις-κλειδιά) όσο και ο γιος του Τσέζαρε (ο οποίος περιγράφεται ως ο πλέον επικίνδυνος από τους Βοργίες) έχασαν τη ζωή τους από δηλητηρίαση!
H δηλητηριώδης παράδοση των Βοργία συνεχίστηκε και μετά το τέλος της ισχύος τους: κατά τον 16ο αιώνα, το Συμβούλιο των Δέκα πραγματοποιούσε συμβόλαια δηλητηριάσεων αντί καθορισμένου αντιτίμου, ενώ έναν αιώνα αργότερα τόσο η Ρώμη όσο και η Βενετία διέθεταν σχολές όπου διδασκόταν η τέχνη του δηλητηριάζειν. Την ίδια εποχή, το νερό της Τοφάνα (της πλέον επιτυχημένης δηλητηριάστριας του 17ου αιώνα) δεν ήταν καθόλου νερό: πωλούμενο ως καλλυντικό το διάλυμα αρσενικού χρησιμοποιήθηκε για την εξόντωση 600 και πλέον ατόμων, κυρίως συζύγων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το δηλητήριο (το οποίο αναφέρεται και ως όπλο των δειλών) ήταν το φονικό εργαλείο που προτιμούν ιστορικά οι γυναίκες, καθώς δεν απαιτεί σωματική ισχύ. Σε αυτό το σημείο, αγαπητές αναγνώστριες, αισθανόμαστε την ανάγκη να σας υπενθυμίσουμε ότι πλέον υπάρχουν και τα διαζύγια!
