Αν το 1999 πέρασε στην ιστορία του ελληνικού χρηματιστηρίου ως μια χρονιά όπου οι επενδυτές σχεδόν στο σύνολό τους έπεσαν θύματα μιας ομαδικής ψύχωσης, ότι δηλαδή το ΧΑΑ συνεχώς θα ανέβαινε και όλοι θα πλούτιζαν, το 2001 θα περάσει στην ιστορία ως η χρονιά όπου θύματα ομαδικής παράκρουσης σε σχέση με την αναβάθμιση έπεσαν οι αναλυτές και γενικότερα οι περισσότεροι επαγγελματίες της Σοφοκλέους. Η πολυσυζητημένη αναβάθμιση του ελληνικού χρηματιστηρίου πάνω στην οποία βασίστηκαν προσδοκίες για να διοχετευθεί ρευστότητα στο ΧΑΑ αποδείχθηκε ένα φιάσκο.


Η συζήτηση για την αναβάθμιση του ΧΑΑ ξεκινά τον Φεβρουάριο του 1996, όταν η Morgan Stanley Capital International (MSCI) προχώρησε στην πρώτη αναδιάρθρωση του ελληνικού δείκτη. Τα κριτήρια στα οποία είχε βασιστεί η MSCI για την αναδιάρθρωση ήταν αφενός η κάλυψη του 60% της συνολικής κεφαλαιοποίησης της αγοράς και αφετέρου ο καθορισμός του ειδικού βάρους της κάθε εταιρείας στον δείκτη να πραγματοποιείται σύμφωνα με το επίπεδο των συναλλαγών της, τον βαθμό διασποράς καθώς και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Το 1996 όμως λίγοι Ελληνες ενδιαφέρονται για το Χρηματιστήριο και από αυτούς είναι θέμα αν το 5% γνωρίζει την ύπαρξη και τον ρόλο της MSCI. Ετσι η αγορά αντιδρά υποτονικά και αδιάφορα. Καθώς τα χρόνια περνούν, το 1998 γίνονται οι εξαγορές μεταξύ των τραπεζών και το 1999 έχουμε τη χρηματιστηριακή φρενίτιδα που οδηγεί σε 1.700.000 κωδικούς. Από τις 17 Σεπτεμβρίου 1999 αρχίζει η βουτιά του γενικού δείκτη. Μετά τις εκλογές του 2000 η πτώση του ΧΑΑ επιταχύνεται και η επικείμενη αναβάθμισή του, που υποτίθεται ότι θα φέρει κεφάλαια από το εξωτερικό και έτσι θα στηριχθεί ο δείκτης, αποτελεί το σωσίβιο για την ψυχολογία της αγοράς.


Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η αναβάθμιση θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο του 2000. Οι πιο απαισιόδοξοι κάνουν λόγο για τον Ιανουάριο του 2001. Ολα αυτά ως τον Αύγουστο του 2000 που η MSCI προχωρεί στη δεύτερη αναδιάρθρωση του δείκτη. Τα κριτήρια που βάρυναν την απόφασή της δεν ήταν διαφορετικά από αυτά της πρώτης φοράς με τη διαφορά ότι έλαβαν υπόψη τις εξαγορές και τις συγχωνεύσεις που είχαν γίνει στο μεταξύ στην ελληνική αγορά.


Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το κριτήριο της διασποράς του μετοχικού κεφαλαίου της εκάστοτε εταιρείας, οι νέες εισαγωγές στον δείκτη που η διασπορά βρίσκεται κάτω από το 40% συμμετέχουν στον δείκτη με ένα ποσοστό της συνολικής κεφαλαιοποίησής τους. Αυτά όμως ελάχιστα ενόχλησαν τη Σοφοκλέους, η οποία πάγωσε από την ανακοίνωση που εξέδωσε ταυτόχρονα η MSCI και προσδιόριζε ως ημερομηνία αναβάθμισης την 31η Μαΐου του 2001. Οι προσδοκίες για μία ακόμη φορά μετατέθηκαν χρονικά.


Η τρίτη φορά που η MSCI αναδιαρθρώνει τον ελληνικό δείκτη είναι τον Απρίλιο του 2001. Η κατάσταση στην αγορά είναι δραματική. Υστερα από μια συνεχή πτώση περίπου 3.500 μονάδων η Σοφοκλέους έχει βυθιστεί σε ένα τέλμα αδιαφορίας και είναι ζήτημα αν οι ενεργοί κωδικοί ανέρχονται στις 200.000- 250.000. Το κριτήριο της αναδιάρθρωσης αυτή τη φορά είναι κυρίως η διασπορά των μετοχών και η MSCI διαγράφει από τον δείκτη 23 εταιρείες.


* Θεσμικές μεταρρυθμίσεις


Εν τω μεταξύ η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς έχει ξεκινήσει μια σειρά θεσμικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να μην παρουσιαστούν εμπόδια στην πορεία της Σοφοκλέους προς τις ώριμες αγορές. Στο πλαίσιο αυτό, περίπου την περίοδο που η MSCI ανακοινώνει ότι η αναβάθμιση θα γίνει τον Μάιο του 2001, η Επιτροπή ανακοινώνει μέτρα που αποσκοπούν κυρίως στην ενίσχυση της διαφάνειας και στη μεταρρύθμιση της μικροδομής της αγοράς. Ετσι θεσπίζεται κανονισμός για τις δημόσιες προτάσεις αγοράς και κανονισμός για τη συμπεριφορά των εισηγμένων εταιρειών. Βάσει του τελευταίου επιβάλλονται υποχρεώσεις για τα μέλη των ΔΣ, για την προαγγελία των πωλήσεων, για τη δημοσίευση πινάκων ταμειακών ροών, για τις ανακοινώσεις εταιρικών γεγονότων κτλ. Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και τα μέτρα της πιστοποίησης των στελεχών των ΕΛΔΕ, των ΑΧΕ και των ΕΠΕΥ, καθώς και του μεσολαβητή της αγοράς.


Με την ολοκλήρωση των μέτρων για την ενίσχυση της διαφάνειας αρχίζει η διαδικασία προετοιμασίας και διαβούλευσης για τα θέματα της αγοράς, όπως είναι το margin account, ο δανεισμός τίτλων, οι ανοιχτές πωλήσεις και ο θεσμός του ειδικού διαπραγματευτή. Ο στρατηγικός στόχος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς είναι ο συνδυασμός αυτών των μέτρων να βοηθήσει στην ενίσχυση της ρευστότητας στη χρηματιστηριακή αγορά χωρίς να τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια των συναλλαγών.


Ταυτόχρονα όμως είναι και η δημιουργία ενός σύγχρονου πλαισίου λειτουργίας και υποδομών που θα βοηθήσει το ΧΑΑ να παίξει τον ρόλο του ως ένας σοβαρός αναπτυξιακός μηχανισμός.


Κυρίως τον τελευταίο χρόνο έγινε πολύς λόγος για την αναβάθμιση και τις επιπτώσεις της. Οι αναλυτές προσπαθούσαν με βάση το σύνολο των κεφαλαίων που είναι επενδεδυμένα σε index funds ώριμων αγορών και τα κεφάλαια που είναι σε αμοιβαία αναδυόμενων αγορών να υπολογίζουν, σε σχέση με τη συμμετοχή της Ελλάδας στους δείκτες της MSCI, το ύψος των κεφαλαίων που θα φύγει από τη χώρα και αυτό που θα εισρεύσει. Οι αρχικές εκτιμήσεις έκαναν λόγο για 5 δισ. δολάρια και οι περισσότεροι επικαλούνται το παράδειγμα της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Οι αναλύσεις δίνουν και παίρνουν. Πόσες ημέρες trading έγιναν στην Πορτογαλία και τι θα γίνει στην Ελλάδα, αν θα μπει πριν από την αναβάθμιση το 50% των χρημάτων ή το 25%, τι θα κάνουν τα αμοιβαία που έχουν ενεργητική διαχείριση κ.ο.κ. Γίνονται μελέτες ακόμη και για την απόκλιση που θα έχει ένας διαχειριστής από την απόδοση του ελληνικού δείκτη, αν για παράδειγμα αγοράσει τις τρεις πρώτες ή τις πέντε ή τις δέκα μετοχές του δείκτη.


Ταυτόχρονα όμως οι εκτιμήσεις για το ύψος των καθαρών εισροών που θα έχει το ΧΑΑ με την αναβάθμιση σταδιακά φθίνουν. Τα αρχικά 5 δισ. δολάρια που υπολόγιζαν γίνονται 3, μετά 1,5, στη συνέχεια 1 και τέλος 300-400 εκατ. ευρώ. Οι αναλυτές κλεισμένοι στα γραφεία τους τροφοδοτούσαν τους υπολογιστές με νούμερα και με διάφορα στατιστικά και οικονομετρικά μοντέλα και προσπαθούσαν να μαντέψουν τι θα συμβεί. Οι αναλύσεις αυτές διεγείρουν τους έλληνες θεσμικούς που περιμένουν τους ξένους συναδέλφους τους ως μάννα εξ ουρανού, προκειμένου να πουλήσουν τις μετοχές που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους και έτσι να αποκτήσουν την αναγκαία ρευστότητα για να παίξουν τις μετοχές της μεσαίας κεφαλαιοποίησης.


* Το δεκάλεπτο της κρίσης


Ισχυρή κριτική δέχεται από παράγοντες της Σοφοκλέους αυτό το διάστημα ο πρόεδρος του ΧΑΑ Π. Αλεξάκης. Τον κατηγορούν επειδή επέτρεψε να γίνονται πακέτα συναλλαγών στην τιμή του κλεισίματος, δέκα λεπτά μετά την ολοκλήρωση της συνεδρίασης. Υποστηρίζουν ότι κινούμενος από καλή πρόθεση και προκειμένου να διευκολύνει τις συναλλαγές ο κ. Αλεξάκης έκανε ένα ολέθριο σφάλμα. Οι ξένοι brokers, λένε παράγοντες της αγοράς, συμφωνούν με τους πελάτες τους για τα πακέτα που θα τους αγοράσουν από την αρχή. Στη διάρκεια της συνεδρίασης δίνουν στους πελάτες τις μετοχές που κατέχουν οι ίδιοι οι brokers στις τιμές εκείνης της στιγμής και κατά το τελευταίο δεκάλεπτο παρεμβαίνουν, πιέζουν με πωλήσεις τις τιμές στο κλείσιμο, ώστε να είναι μειωμένες κατά 2%-3%. Στη συνέχεια αγοράζουν για λογαριασμό τους με πακέτα τις μετοχές τις οποίες στη μέση της συνεδρίασης πούλησαν στους πελάτες τους κατά 2%-3% φθηνότερα. Οταν οι συναλλαγές αυτές αφορούν εκατοντάδες χιλιάδες μετοχές τα οφέλη είναι προφανή.


Βεβαίως για το αν υπάρχει σκόπιμη υποτιμητική κερδοσκοπία ή αν απλώς πρόκειται για «άγαρμπες» και βιαστικές πωλήσεις ξένων θεσμικών είναι κάτι που θα αποδειχθεί. Ωστόσο κατά πληροφορίες, αν και είναι πολύ νωρίς, οι αρχικές ενδείξεις από τους ελέγχους που έχουν γίνει ενισχύουν το δεύτερο ενδεχόμενο.


Η μοναδική αλήθεια από την υπόθεση της αναβάθμισης είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει τι κινήσεις θα κάνουν τα ξένα funds. Αν οι εισροές θα γίνουν σταδιακά κατά τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες ή αν έχουν ήδη ολοκληρωθεί. Οπως και κανείς δεν γνωρίζει αν οι πωλήσεις έχουν ολοκληρωθεί. Εδώ και σχεδόν δύο χρόνια (γιατί οι ξένοι θεσμικοί από τον Σεπτέμβριο του 1999 που αρχίζει η πτώση ήταν υποεπενδεδυμένοι στην Ελλάδα κατά 60%) είναι σε εξέλιξη μια διαδικασία απομάκρυνσης κεφαλαίων που άρχισαν να τοποθετούνται στο ΧΑΑ από το 1987. Είναι φυσικό λοιπόν η διαδικασία αυτή να είναι επώδυνη και να απαιτεί χρόνο για να δημιουργηθεί το νέο πρόσωπο της Σοφοκλέους καθώς η αγορά ήταν σε μια μεταβατική περίοδο.


Τέλος αναφέρεται ότι η αίσθηση των ανθρώπων που δουλεύουν για τους ξένους θεσμικούς αλλά και των ίδιων των ξένων (γιατί ούτε αυτοί γνωρίζουν τι συμβαίνει αφού μιλάμε για εκατοντάδες funds) είναι ότι μέχρι στιγμής πρέπει να έχουν εισρεύσει στο ΧΑΑ περίπου 200-300 εκατ. ευρώ.