Σπίτι στην εξοχή

Στις κριτικές είθισται να μη γράφουν οι καλλιτέχνες για τον εαυτό τους αλλά να γράφουν άλλοι για αυτούς. Αυτή είναι όμως ειδική περίπτωση: «Η μητέρα μου»αφηγείται ηΜαρία Παπαδημητρίου, στο κείμενο που έγραψε για την ατομική έκθεσή της στην γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου της Θεσσαλονίκης,«πάντα ονειρευόταν ένα σπίτι στην εξοχή με κήπο και κόκκινα κεραμίδια.Για διάφορους λόγους,που πιθανόν δεν ενδιαφέρουν τον αναγνώστη,το σπίτι αυτό κατασκευάστηκε πριν από 30 χρόνια,η μορφή του,όμως,ήταν διαφορετική.

23.11.2008 20:55

Στις κριτικές είθισται να μη γράφουν οι καλλιτέχνες για τον εαυτό τους αλλά να γράφουν άλλοι για αυτούς. Αυτή είναι όμως ειδική περίπτωση: «Η μητέρα μου»αφηγείται ηΜαρία Παπαδημητρίου, στο κείμενο που έγραψε για την ατομική έκθεσή της στην γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου της Θεσσαλονίκης,«πάντα ονειρευόταν ένα σπίτι στην εξοχή με κήπο και κόκκινα κεραμίδια.Για διάφορους λόγους,που πιθανόν δεν ενδιαφέρουν τον αναγνώστη,το σπίτι αυτό κατασκευάστηκε πριν από 30 χρόνια,η μορφή του,όμως,ήταν διαφορετική.

Στις κριτικές είθισται να μη γράφουν οι καλλιτέχνες για τον εαυτό τους αλλά να γράφουν άλλοι για αυτούς. Αυτή είναι όμως ειδική περίπτωση: «Η μητέρα μου»αφηγείται ηΜαρία Παπαδημητρίου, στο κείμενο που έγραψε για την ατομική έκθεσή της στην γκαλερί Ζήνα Αθανασιάδου της Θεσσαλονίκης,«πάντα ονειρευόταν ένα σπίτι στην εξοχή με κήπο και κόκκινα κεραμίδια.Για διάφορους λόγους,που πιθανόν δεν ενδιαφέρουν τον αναγνώστη,το σπίτι αυτό κατασκευάστηκε πριν από 30 χρόνια,η μορφή του,όμως,ήταν διαφορετική. Ο μοντερνιστής αρχιτέκτονας που το μελέτησε,συμπαθητικός άνθρωπος κατά τα άλλα,μπορώ πια με βεβαιότητα να πω ότι είχε διαβάσει λάθος τον Le Corbusier.Με κύριο στοιχείο το μπετόν,προσπάθησε να ακολουθήσει τις 5 βασικές αρχές του,πιλοτή,βατό δώμα,οριζόντια παράθυρα, ελεύθερη κάτοψη και σχεδόν ελεύθερη όψη,χωρίς όμως να τις εφαρμόσει ορθά,διότι υιοθέτησε την “εικόνα” και όχι την ουσία,παραβλέποντας το κυριότερο:τις αναλογίες,το Μodulor.Δηλαδή τη σχέση τους με το ανθρώπινο σώμα.

[…]

Ο Corbu με βοήθησε να κάνω μια διόρθωση.Η “Μ chine Η biter” χρειάζεται έναν εξανθρωπισμό και ένα γερό σέρβις. […]

Τώρα που ξαναβλέπω το σπίτι μου,αυτή η “παρανάγνωση” του Le Corbusier μ΄ αρέσει όλο και περισσότερο γιατί είναι κομμάτι της ζωής μου».

Προτού ακόμη δω την έκθεση, σκεπτόμουν πόσο μου άρεσε το απλό αυτό κείμενο. Απουσία οποιασδήποτε θεωρητικολογίας- και πιθανότατα εξαιτίας της- βρισκόμουν ήδη στην καρδιά του θέματος. Ο μοντερνιστής αρχιτέκτονας είχε ήδη αποκτήσει για εμένα συγκεκριμένη υπόσταση, είχε προσπαθήσει και είχε αποτύχει, παρ΄ ότι συμπαθητικός άνθρωπος, κατά τα άλλα, και η αποτυχία του επηρέασε τον προσωπικό χώρο άλλων ανθρώπων: ο μοντερνιστής αρχιτέκτονας, ήρωας του δράματος. Στην έκθεσή της, η Μαρία Παπαδημητρίου παρουσιάζει μια σειρά από πίνακες (αλλά και φωτογραφίες)απεικονιστικές σημειώσεις πάνω στη μοντερνιστική αρχιτεκτονική. Αυτό όμως που συνιστά, εν τέλει, την ουσία της ανάγνωσής της δεν είναι μια «έρευνα» γύρω από την αρχιτεκτονική- τόσο της μόδας, πια, και τόσο συχνά επιφανειακή. Εστω και αν είμαι σε θέση να γνωρίζω τον όγκο της έρευνας στην οποία συνήθως εντρυφεί η Παπαδημητρίου για τα έργα της, στην πραγματικότητα αυτό καθαυτό το γεγονός δεν μου φαίνεται σημαντικό. Αντιθέτως, το σημαντικό είναι το εξής: το μοντερνιστικό πρόταγμα έχει καταγωγή, όπως είναι γνωστό, ανθρωπιστική και στο κέντρο του ανθρωπισμού στέκεται η ανθρώπινη ευημερία. Μόνο που το μοντερνιστικό πρόταγμα, εκφρασμένο με όρους συλλογικότητας, έφτασε συχνά να αντιστρατεύεται ακριβώς αυτό που ήταν η ουσία του, να παραγνωρίζει δηλαδή ότι ο χώρος νοηματοδοτείται από την κατοίκησή του, δεν «φιλοξενεί» αλλά ανταποκρίνεται πλαστικά και απολύτως στο άτομο που τον κατοικεί. Ιδωμένο από την πλευρά του ατόμου, το «πρόγραμμα βελτίωσης» κατέληξε συχνά αστική και προσωπική κόλαση. Είναι ίσως κάτι που θα μπορούσε να αποκληθεί ο δαίμονας του προοδευτισμού, η αδυναμία του δηλαδή να διακρίνει πόσο κοντά στον ολοκληρωτισμό κινδυνεύει να φτάσει όταν οι συλλογικοί όροι καθίστανται κριτήριο αποκλειστικό. Γι΄ αυτό και το σημαντικότερο στην έκθεση «Corbu» είναι αυτή η πολύ ήπια αντιστροφή από ένα πρόγραμμα γενίκευσης, από τους συλλογικούς όρους, σε μια εξειδίκευση, στους προσωπικούς όρους: η Παπαδημητρίου δεν κάνει μια διάλεξη για τον μοντερνισμό αλλά μια εξομολόγηση για το σπίτι της.

Η εξομολόγηση αυτή, τέλος, μπορεί να παίρνει τη μορφή πινάκων, όσοι όμως αποπειρώνται να τους αναγνώσουν ζωγραφικά, χάνουν το νόημα. Την Παπαδημητρίου δεν την απασχολεί καθόλου η ζωγραφικότητα και η απάντηση στο εύλογο ερώτημα γιατί τότε δεν τους τύπωσε και επέλεξε να τους φτιάξει με το χέρι είναι ακριβώς αυτή: η χειρωναξία και η βασανιστική σχέση με την ύλη. Μπορεί να δείχνουν σαν τυπώματα αυτοί οι πίνακες αλλά απέχουν πολύ από τέτοια αρτιότητα και υπάρχει κάτι το δίχως νόημα, κάτι το μάταιο σε όλη αυτή τη διαδικασία. Μάταιο σαν το να θυμάσαι ότι η μητέρα σου ήθελε ένα σπίτι στην εξοχή με κήπο και κόκκινα κεραμίδια, ανάμνηση που όμως αποτελεί έναν τρόπο να κατοικήσεις τον χώρο όπου τώρα βρίσκεσαι.