Για το σεξ έχει χυθεί πολύ μελάνι, για τον γάμο πολύ λιγότερο. Ο εν λόγω θεσμός είναι μια ιστορία τόσο κοινή που τελικά προσπεράσαμε το νόημά της. Ηιστορία του γάμου της Στέφανι Κουντς είναι μια ευκαιρία να κάνουμε μια παύση και να αναλογιστούμε τις διάφορες διαστάσεις και μεταμορφώσεις του σημαντικότερου όλων των κοινωνικών συμβολαίων. Η ίδια το περιγράφει ως ένα «δημοφιλές ιδεώδες της εποχής μας». Παρ΄ ότι θα φαντάζεστε ότι μόνο μια αμερικανίδα καθηγήτρια Πανεπιστημίου θα σκεφτόταν να συντάξει ολόκληρη διατριβή για το συγκεκριμένο ζήτημα, το βιβλίο της είναι χρήσιμο διότι καλύπτει αυτό το κενό. Επιπλέον βουτάει στα βάθη του χρόνου και εκτείνεται σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές όπου τελούνται γαμήλια μυστήρια. Είναι όμως διαφωτιστικά τα συμπεράσματά της ως προς την ανθρώπινη κοινωνία και την ψυχολογία; Η Κουντς είναι περιγραφική, δεν καταρρίπτει μύθους, ούτε εστιάζει σε νέες οπτικές επί του θέματος.

Μονοπώλιο στο ζευγάρωμα
Ποιες είναι οι αιτίες αυτής της μοναδικής κοινωνικής εφεύρεσης; Σύμφωνα με έναν ινδιάνικο μύθο, οι άνδρες και οι γυναίκες των αρχαίων Πιεγκάν δεν ζούσαν μαζί. Οι σκηνές των γυναικών ήταν όμορφες. Οι άνδρες ήταν φτωχοί- ούτε είχαν σκηνές ούτε ήξεραν πώς να τις κατασκευάσουν. Συγκεντρώθηκαν λοιπόν σε έναν λόφο περιμένοντας τις γυναίκες να τους διαλέξουν για να μπουν στις σκηνές τους. Σύμφωνα με την αγγλοσαξονική (δυτική, δηλαδή) ιδέα, οι άνδρες κυνηγούσαν, έτρωγαν καλό κρέας και ο εγκέφαλός τους μεγάλωνε περισσότερο από των γυναικών. Σύμφωνα με τον ανθρωπολόγο Ρόμπερτ Φοξ οι γυναίκες είπαν νοερά: «Εσείς θα έχετε το μονοπώλιο στο ζευγάρωμα κι εμείς θα έχουμε το κρέας» και έτσι δέσμευσαν τους άνδρες σε μακροχρόνιες σχέσεις. Εδώ βασίζεται η θεωρία του άνδρα-προστάτη ή κουβαλητή, όπως τον ονομάζει η συγγραφέας. Οι δύο κουλτούρες συμφωνούν επί της αρχής: ο γάμος είναι ένα αναπαυτικό κουκούλι για το αδύναμο φύλο παρ΄ ότι διαφωνούν ως προς το ποιος από τους δύο είναι ο αδύναμος.

Από αρχαιοτάτων χρόνων ο θεσμός του γάμου εδραιώθηκε με τη λογική ότι αποτελεί μέρος μιας οικονομικής συναλλαγής που περιλαμβάνει την ενοποίηση της γης και του πλούτου. Ταυτόσημος με επιχειρηματική συγχώνευση. Αυτή η λογική δεν ίσχυε για τις χαμηλότερες κοινωνικές ομάδες. Οχι ότι ενδιαφέρονταν περισσότερο για την ομορφιά, το σεξ ή τον έρωτα. Αυτό όμως που πρωταρχικά τις απασχολούσε ήταν η επιλογή συντρόφου-συνεργάτη. Ποιες ήταν οι «προοδευτικές» απόψεις επί του θέματος των σοφών αρχαίων ημών προγόνων και πόσο έχουν έκτοτε εξελιχθεί; Ελληνας ρήτορας του 4ου αιώνα π.Χ. διευκρίνιζε: «Εχουμε τις εταίρες για ευχαρίστηση,τις παλλακίδες για την καθημερινή φροντίδα του σώματός μας, αλλά έχουμε τις συζύγους μας για να μας χαρίζουν νόμιμα παιδιά και να είναι οι έμπιστοι φύλακες του σπιτιού μας».

Βία μετά τα μεσάνυχτα
Τα ήθη αλλάζουν με ρυθμούς χελώνας ή δεν αλλάζουν καθόλου. Σύμφωνα με παροιμία του 16ου αιώνα «το σκύλο,τη γυναίκα και την καρυδιάόσο πιο πολύ τα χτυπάςτόσο το καλύτερο». Νόμος στο Λονδίνο απαγόρευε τη βία μετά τα μεσάνυχτα ώστε να μην ενοχλούνται οι γείτονες. Τον Μεσαίωνα η γυναικεία λαγνεία θεωρούνταν απειλή για την κοινωνική σταθερότητα. Αλλά κατά πόσο εξασθένησε ο σκοταδισμός στη διάρκεια του Διαφωτισμού; Ακόμη και ο πολύς Ζαν-Ζακ Ρουσό σημείωσε ότι η γυναίκα πρέπει να εκπαιδεύεται «στην υπακοή…γιατί θα είναι πάντα υποταγμένη στον άνδρα της». Το σεξουαλικό ένστικτο θεωρούνταν αποσταθεροποιητικός παράγοντας. Αυτός ο φόβος του σεξ ήταν επί έτη η ισχυρότερη τροχοπέδη για οποιαδήποτε μεταβολή στο status quo. Ελάχιστες αλλαγές έφερε ο 19ος αιώνας, ο αιώνας που εξιδανίκευσε την αγνότητα. Η γυναίκα έπαψε να αντιμετωπίζεται ως «δαιμόνιο», όχι επειδή είχε ηθικό χαρακτήρα αλλά επειδή ήταν α-σεξουαλική. Ο γάμος ήταν ο θεσμός που προστάτευε την ιερότητα του έρωτα. «Εσύ είσαι η εκκλησία μου» έγραφε μια γυναίκα το 1863. Βέβαια η εξιδανίκευση του γάμου και η έξαρση της ρομαντικής αγάπης άσκησαν τρομακτική πίεση στους ανθρώπους: τότε έκαναν την εμφάνισή τους οι νεόκοποι εργένηδες ενώ οι γυναίκες έτρεμαν στην ιδέα της πρώτης νύχτας του γάμου. Η αγωνία των επιδόσεων έριξε τη βαριά σκιά της και στους δύο.

«Χρειάστηκαν περισσότερα από 150 χρόνια για να εδραιωθεί ο γάμος από έρωτα με τον άνδρα-κουβαλητή ως το κυρίαρχο μοντέλο στη Βόρεια Αμερική και στη Δυτική Ευρώπη.Και χρειάστηκαν λιγότερα από είκοσι πέντε για να κατεδαφιστεί» γράφει χαρακτηριστικά η Στέφανι Κουντς. Από τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν φανερό ότι ο γάμος θα έπαυε να ορίζει τη σεξουαλική ζωή των ανθρώπων. Τα αιτήματα για οικειότητα και σεξουαλική ικανοποίηση προμήνυαν ριζικές αλλαγές. Η ευαίσθητη ισορροπία ανάμεσα στην εκπλήρωση της ατομικής ευτυχίας και στην κοινωνική σταθερότητα δεν άργησε να καταρρεύσει, επαληθεύοντας τους εφιάλτες των συντηρητικών.

Να μη γίνει νοικοκυρά
Τη δεκαετία του 1920 οι γυναίκες άρχισαν να διεκδικούν ικανοποίηση, αν και η πρωτοβουλία δεν τους ανήκε. Τη δεκαετία του 1950 (μετά τη Μεγάλη Υφεση και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο), μόλις ικανοποιήθηκαν οι βασικές ανάγκες των ανθρώπων για επιβίωση και σωματική ασφάλεια, έδωσαν τόπο σε ανάγκες «υψηλότερου επιπέδου»: ατομική ελευθερία και σχέσεις ποιότητας. Διαβάστε… ισότητας. Τότε, υποστηρίζει η Κουντς, «μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά». Κάθε μητέρα πλέον ήλπιζε ότι η κόρη της «δεν θα γίνει νοικοκυρά όπως εγώ» ενώ το 1957 ο Χιου Χέφνερ του «Ρlayboy» άρχισε να κηρύττει ότι οι άνδρες οφείλουν να απολαμβάνουν τις χαρές που τους προσφέρει το θηλυκό χωρίς να εμπλέκονται συναισθηματικά.

Το 1960 κυκλοφόρησε το πρώτο αντισυλληπτικό χάπι. Το 1970 το 60% των γυναικών χρησιμοποιούσαν αντισυλληπτικές μεθόδους ή είχαν κάνει έκτρωση. Η σχέση μεταξύ γάμου και πατρότητας χαλάρωσε. Από το 1968 ως το 1978 μια σειρά αποφάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ επέκτεινε τα δικαιώματα των παιδιών εκτός γάμου. Αν και ήταν θετική εξέλιξη προς την κατεύθυνση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφαίρεσε από τον γάμο τον ρόλο που έπαιζε πριν. Συνέβαλε στην αποδοχή της αγαμίας, της ατεκνίας, του διαζυγίου, της τεκνοποίησης εκτός γάμου και τελικά της απλής συμβίωσης. Σήμερα χώρες όπως η Σουηδία δίνουν στη συμβίωση σχεδόν ίση αξία με τον γάμο.

«Ξέχασα να κάνω παιδιά!»
Το φαινόμενο της ανεξαρτησίας των γυναικών, όπως το χαρακτηρίζει η Κουντς, έχει αλλάξει τα κριτήρια του ιδανικού συντρόφου και για τα δύο φύλα. Πόσο όμως έχει συμβάλει στην ευτυχία; Το ισοζύγιο είναι και στη νέα εποχή αρνητικό για το «ωραίο φύλο»: οι επιτυχημένες γυναίκες φτάνουν στο παρά πέντε για να πουν «ωχ, ξέχασα να κάνω παιδιά», ενώ οι πιθανότητες ενός διαζυγίου στη δική τους περίπτωση είναι μεγαλύτερες απ΄ ό,τι σε γάμους με τον άνδρα κουβαλητή (αν και δεν υπάρχει μετρητής ευτυχίας στις γυναίκες νοικοκυρές που δεν έχουν το προνόμιο της οικονομικής ανεξαρτησίας…).

Ο γάμος απέκτησε προαιρετικό χαρακτήρα, αλλά οι άνθρωποι χάνονται μέσα σε έναν κυκεώνα συμβιβασμών, διλημμάτων και αντικρουόμενων επιλογών. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο της άπειρης αβεβαιότητας και της απειροελάχιστης σταθερότητας, ο γάμος αναντίρρητα έχει προσφέρει σε ορισμένους ανθρώπους αγαλλίαση και ευτυχία. Σε αυτό το συμπέρασμα φαίνεται να τείνει η Κουντς, αλλά ούτε και η ίδια είναι απολύτως βέβαιη. Και η μάχη των δύο φύλων συνεχίζεται.